ОЙЫН АР?ЫЛЫ БАСТАУЫШ СЫНЫП О?УШЫЛАРЫНЫ? ОЙЛАУ ?АБІЛЕТІН ДАМЫТУ.
?рбір ?стазды? ма?саты - саба? сапасын к?теру, т?рлерін жетілдіру, саба??а о?ушыны? ?ызы?ушылы?ын арттыру. Сондай - а? б?гінгі та?да елімізде о?ыту мазм?ны жа?артылып, саба?тарда озы? технологияларды ?олданудамыз. Сондай технологияны? бір т?рі - «Ойын ар?ылы о?ыту» технологиясы.«Егеменді елімізді? тірегі – білімді ?рпа?» десек, білімні? негізі бастауышта ?аланатыны белгілі. Бастауыш сыныпта?ы ?рт?рлі п?ндер о?ушы білімін дамытып, танымды? ?абілетін сомдау?а ?лкен ?лес ?осады. Балаларды о?ытуда ж?не т?рбиелеуде ойынны? ролі педагогикада б?рын да, ?азір де ?арастырылып келеді.
Алды??ы ?атарлы педагогтарды? б?рі де ойынды на?ыз керекті ж?не ма?ызды іс - ?рекет деп т?сінеді.
О?у процесінде ойын технологиясын ?олдану о?ушыны? о?уда?ы танымды? іс-?рекетін ж?не ?алыпсыз жа?дайларда ?з білімін ?олдану?а м?мкіндік береді. Ойын технологиясы ар?ылы мемлекеттік жалпы?а міндетті білім беру стандартында м?лімдеген ??зіреттіліктерді о?ушы бойында ?алыптастыру міндеттерін шешеді. ?азіргі білім беру мазм?нында?ы осы ?згерістерді? барлы?ы о?ытуды? негізгі ма?саты ретінде п?ндік білім-білік да?дыларды ?алыптастыруды? жалпы о?у біліктерін ?алыптастыру?а ден ?ою. ?зіндік о?у ?рекеттерін дамыту ба?алау ж?йесінде ?згерістерді? енгізілуін к?здейді. Бастауыш сынып о?ушыларын о?ыту кезінде ерекше орынды ойын алады. Ойын б?л жерде о?ыту ?дісі ретінде ж?реді. Б?л жаста?ы балаларды? ойын?а ?ызы?ушылы?ы басым, мінез- ??л?ында еріктілік жеткіліксіз, алдында кездескен мысалдарды шешуге практикалы? т?р?ыдан ?арайды. Сонды?тан да біз ?з саба?тарымызда ойын ?дістерін к?птеп ?олданамыз.
Ойын балалар ?шін о?у да, е?бек те болып табылады. Ойын – айналада?ы д?ниені тану т?сілі. Ойын балалар?а ?мірде кездескен ?иыншылы?тарды же?уді? жолын ?йретіп ?ана ?оймайды, ?йымдастырушылы? ?абілетін ?алыптастырады. А. С. Макаренко: «Ойын - балалар ?мірінде ?те ма?ызы зор н?рсе, ?лкендерді? ?айраткерлігі, ж?мысы, ?ызметі ?андай ма?ызды болса, балаларды? ойыны да сондай ма?ызды. Ойында бала ?андай болса, ?скен кезде ж?мыста да, к?бінесе, сондай болады. Сонды?тан болаша? ?айраткер, е? алдымен, т?рбиені ойын ар?ылы алады,»- деп балалар ойынын жо?ары ба?ала?ан.
Ойын?а ?ойылатын ?дістемелік талаптар:
- Ойынны? ма?саты на?ты ж?не керекті к?рнекіліктер мен материалдар к?н ілгері дайындалып, о?тайлы жерге ?ою.
- Ойын?а кірісер алдында оны? ж?ргізілу т?ртібін о?ушылар?а ?бден т?сіндіру.
- Ойын?а сыныпта?ы о?ушыларды? т?гел ?атысуын ?амтамасыз ету.
- Ойын ?стінде шешім ?абылдай білуіне, ойлана білуіне жетелеу.
- Ойын т?рлерін ба?дарлама?а сай іріктеп алу.
- Ойынды баланы? жас ерекшелігіне ?арай т?рлендіріп пайдалану.
- ?арапайым ойыннан ?иын ойын?а к?шу.
- Міндетті т?рде ойынны? ?орытындысын жариялау ?ажет.
?з іс-т?жірибемде ?тетін саба?тарым к?рнекіліксіз, ойынсыз ?ткен емес. ?ай саба?, ?ай та?ырып?а болмасын тиімді к?рнекілік, ойынды ойластырып, алдын ала дайындалу?а тырысамын. Ойынмен ?ткен саба? ?ызы?ты ?тіп та?ырыпты же?іл игеріп, о?ай еске са?тайды, о?у?а деген ?ызы?ушылы?ы, ынтасы арта т?седі. ?азіргі кездегі ?олданылып ж?рген жа?а технологиялар «Сын т?р?ысынан ойлау» ба?дарламасыны? кейбір элементтерін саба?та ?олданып ж?рмін ж?не «Ойын ар?ылы о?ыту» технологиясында ?олдануды д?рыс к?ремін. Бірінші сынып о?ушыларын о?у?а тек ойынмен ?ана ?ызы?тыру?а болады. Ойын ойды ?оз?айды. «Баланы? ойынын тый?аны? – ойлауын тый?аны?» деген ?а?ида бекер айтылма?ан. ?аза? хал?ыны? ?лы а?ыны А. ??нанбаев: «Ойын ойнап ?н салмай, ?сер бала бола ма?»-деп айт?андай, бала ?мірінде ойын ерекше орын алады. Ойын ар?ылы о?ушыны? білім алу?а, о?у?а ?ызы?ушылы?ы артады. Ойын – адамны? ?мір танымыны? ал?аш?ы ?адамы. Сонды?тан ойын ар?ылы балалар ?мірден к?птеген м?ліметтер алып, білімін жетілдіреді. Ойын бір ?ара?анда ?арапайым ??былыс не іс ?рекет іспетті.
Ойынны? да ?зіне т?н мотивтері болады. Мысалы мазм?нды?, р?лдік ойындар баланы? зейінін, есін, ойлауын, ?иялын ?алыптастыруда зор ма?ыз ат?арады. Ойын ?сері ар?ылы бала ?з ?асиетін ?алай ?ана?аттандыра алатынын, ?андай ?абілеті бар екенін бай?ап к?реді. Ал, а?ыл-ой ойындарында белгілі бір ережелерді са?тап ойнайды. Ол ойындар баланы? тап?ырлы?ын, бай?а?ышты?ын, зейінділігін арттыруы мен ?атар, ерік сезім т?рлерін де дамытады. ?ызы?у – танымды? іс-?рекетті? ?оз?аушы к?ші. О?ушыны? ?ызы?у ж?рдемімен о?ып-?йрену барысында ?абілеті ашылып, дарыны ?шталады, ?з к?шіне м?мкіндігіне сенімі артады, кісілігі ?алыптасып дара т?л?алы? сипаттар?а ие бола бастайды. ?ызы?уды ту?ызу ?шін ойын т?рлерін пайдалануды? орны б?лек. Тиімді ?олданыл?ан ойын т?рлері м??алімні? т?сіндіріп отыр?ан материалдарын о?ушыларды? зор ынтамен ты?дап, берік ме?геруіне к?мектеседі. ?йткені т?менгі сыныпта?ы о?ушыларды? а?сары саба?тан г?рі ойын?а ?ызы?ушылы?ы артып т?рады. ?ызы?ты ойын т?рлерінен кейін олар тез сергіп, тапсырманы ы?ыластана ?рі сапалы орындайтын болады. Ойындар барлы? сыныптарда ?олданылады. Ойын т?рлеріні? материалдары сабакты? та?ырыбы мен мазм?нына не??рлым с?йкес алынса, оны? танымды?, т?рбиелік ма?ызы да арта т?седі. Оны тиімді пайдалану саба?ты? ?серлігін, тартымдылы?ын к?шейтеді, о?ушыларды? саба??а ынтасы мен ?ызы?ушылы?ын арттырады. Тіл дамыту бойынша пайдаланыл?ан ойындар баланы? с?здік ?орын молайту?а, ?рбір с?зді еркін, ?з ма?ынасында ?олдану?а тез, жылдам с?йлеуге жатты?тыру?а бірден-бір таптырмайтын ??рал екендігі даусыз. С?здерді дыбыс?а талдау, с?з ??растыру ж?мыстарына жа?ашыл педагог Амоношвилиді? ойын т?сілін пайдаландым.Ізденімдік ойындар – о?ушыларды ізденімпазды??а белгісізді табу?а ??штарлы??а ?йрететін дидактикалы? ойындарды? бір т?рі. Саба? барысында ойындарды кірістіре о?ыту саба??а белсенділігін арттырады. О?ушылар?а ?аза? тілі дыбыс ж?йесіні? ?зіндік белгілерін саралап танытуда, оларды? фонетикалы? біліктері мен білімдерін т?жірибеде ?олдануда Ізденімдік ойындарды? ?ызметі ерекше. Мысалы: «Дауыссыз дыбыстар» та?ырыбын ?ткенде т?мендегідей ізденімдік ойындарды ?ткізу о? н?тижеге ?ол жеткізеді.«С?зді тап» ойыны. Ойын ма?саты: О?ушылар?а дауыссыз дыбыстарды? ?зіндік ерекшеліктерін ??ындыру, оларды? саба??а ?ызы?ушылы?ын ояту, шы?армашылы? ?абілетінжетілдіру. ?аза? тілі саба?тарында ?олданылатын ойындарды к?ркем ?дебиеттермен ?штастыру ж?мыстары да о?ушыларды т?рбиелеуде ма?ызы зор. К?ркем ?дебиеттерді о?у ар?ылы о?ушыларды? эстетикалы?, адамгершілік ?асиеттері дамиды. Шы?армада?ы кейіпкерлерді тану барысында жа?сы істерге ?мтылады. Мысалы: саба?та ж?мба? ойындарды к?бірек пайдалану ?те тиімді, олар о?ушыны? ой -?рісін ке?ейтуге, ?з бетімен ойланып, заттар мен ??былыстарды? сипатталуына баламасына ?арай оларды? атын табу?а, с?здік ?орын молайту?а ?лкен септігін тигізеді. Ойын бала таби?атымен егіз. ?йткені, бала ойынсыз ?спек емес, жан-жа?ты дамыма? емес.
Мектеп табалдыры?ынан ал?аш атта?ан балалар?а ана тілін о?ытуды? тиімді ?дістеріне ерекше м?н берілуге тиіс. Ана тілі саба?тарында ойынды ?тымды пайдалану сондай ?дістерге жатады. О?ушыларды? кейбір ?ріптерге, ?сіресе « Р», «Л», «С», «?» дыбыстарына тілдері еркін келе бермейді. Б?л жерде жа?ылтпаш ойындарын пайдалануды? м?ні зор. Ойын ар?ылы о?у процесін жандандырып, саба?ты? сапасын арттыру?а толы? м?мкіншілік бар. Баланы? с?здік ?орын молайтып, с?зді еркін, ?з ма?ынасында ?олдану?а тез жылдам с?йлеуге жатты?тыру?а ойын-бірден- бір таптырмайтын ??рал. Ойын ар?ылы бала ?мірден к?птеген м?ліметтер алады, білім алады, нашар о?итын о?ушыларды? ?здері де ойын?а араласып саба??а ынтасы артады. О?ушыны? тілін дамытуда, с?йлеу м?дениеті мен ой ?рісін, д?ниетанымын жетілдіруде сюжетті р?лді ойындар тиімді н?тиже береді. Саба?та о?ушыны? р?лдік ойындарды ойнау барысында іс -?рекеті ?леуметтік сипат алады. Сыныпта?ы ?з жолдастарыны? алдында с?йлеп т?р?ан о?ушы ?зін шешенге, батыр?а те?еп, кейіпкерді? жа?сы ?асиеттерін бойына сі?іреді. Мысалы : «Б?лб?л мен то?ылда?» мысалы бойынша р?лдік ойын ойнаттым. Сынып о?ушыларын 2топ?а б?лдім. ?ай топты? о?ушылары р?лін жа?сы ойнап, топ?а берілген тапсырманы д?рыс орындаса, сол топ же?іске жетеді.Ал?аш?ы болып 2-ші топ о?ушылары шы?ты. Бір о?ушы автор с?зін о?ып т?рды. То?ылда? р?лін ойнап шы??ан Н?рс?лтан то?ылда? секілді то?ылдатып келеді. Ойынны? ережесі бойынша р?лде ойнап т?р?ан о?ушыны? нені? р?лінде ойнап т?р?анын табу ?ажет. Осылайша барлы? ??старды? ?имыл ?оз?алысын айнытпай салып шы?ты. Б?ндай ойындар?а математика саба?ында «Сатушы», «Кітапханада»т.б ойындарды ойнату?а болады. О?ушыларды? ойлау ?абілетін дамыту?а арнал?ан логикалы? ойынны? бір т?рі ойын жатты?улар.Ол о?ушыларды? белгілі бір ?абілетін жетілдіруге ба?ыттал?ан. «С?зж?мба?», «Ребус», «?й?асын тап» ойындары ар?ылы балаларды? білсем деген ??ымы артады. Ребустар шешуді? баланы? ой ?ш?ырлы?ын дамыту?а ?сері мол. Саба? ?стінде ребустарды ?немі пайдаланып отырамын, сонымен бірге ?йге ойдан ребустар, с?зж?мба?тар ??растырып келуді тапсырамын. О?ушыны? ізденушілік ?абілетімен бірге белсенділігі артады. Баланы ?ш?ыр ой?а, тап?ырлы??а жетелейтін ж?мба?тарды ?р саба? сайын ж?йелі пайдаланып отырамын. Саба?та ж?мба?тарды жат?а айт?ызуды? ?зі тілін жатты?тырады. Сондай а? жат?а жазуда есте са?тау ?абілетін дамытады. Ж?мба? шешу ойынын жарыс т?рінде ?ткізуге болады. Ж?мба? ойыны балаларды? ?здігінен ойлауына м?мкіндік жасайды, оларды дерексіз ойлаудан на?тылы ойлау?а жетелей т?седі.
« ?имыл –?оз?алыс» ойыны белгілі бір іс-?рекеттен т?рады. Б?л ойын о?ушыны? ?мірге деген к?з?арасын ?алыптастырады. Мысалы: « Кім керек?»,»К??ілді поезд», «Мысы? пен тыш?ан», « ?з орны?ды тап», математика саба?ында к?п пайдаланатын, ?сіресе к?бейту кестесін еске т?сіру ма?сатында ?олданылатын ойынны? т?рі « ?алт етпе ?а?ып ал, жауабын тауып ал!» б?л ойын балаларды тез ойлау?а, к?бейту кестесін жылдам жаттау?а септігін тигізеді.
Дидактикалы? ойындар?а саба? материалын тере?детуге ж?не бекітуге арнал?ан ойындар жатады. О?ушылар дидактикалы? ойын кезінде саба? мазм?нында?ы о?и?аны ??гімелейді. Дидактикалы? ойындарда баланы? с?йлеу, есте са?тау, ойлау ?абілеттері дамиды. Б?л ойындарды? ережесі балаларды? т?сінуіне о?ай ?арапайым, ?рі ?ыс?а болу керек. Саба?та ойын т?рлерін ретсіз, ?рі жиі ?олдану о?ушыларды жалы?тырады. Дидактикалы? ойындарды? ыр?а?ын са?тау м??алімні? шеберлігін танытады. Б?ндай ойындарды саба?та т?рлі ?діс–т?сілдермен ?ызы?ты, ?рі мазм?нды ?ткізу ?шін ?сіресе балаларды? ерекшелігіне баса зейін аударып, саба? кезе?дерін бір –бірімен логикалы? байланыс?а ??рып, ?зара бірін-бірі дамытып, толы?тырып отыратындай етіп ?йымдастырып байланыстырып с?йлеуге мынандай ойындар пайдалану?а болады.Мысалы: «Балы? аулау», «Кірпіге к?мек», «Б?йге», «?арлы?ашты? тапсырмасы», «?айда ?седі?», «Жемістер жинау» ойындары. Сонымен ?атар математика саба?ында ойынды пайдалану м?мкіндігі ?те к?п. Оларды ?олдану ретіне ?арай т?рлендіріп ?ткізуге болады. Сан аралас ма?ал м?телдерді о?ытамын. Б?л ?діс о?ушыларды ?ыра?ылы??а, тап?ырлы??а т?рбиелейді. Дидактикалы? ойын барысында есте са?тау, к?ру, сезіну, ?абылдау, ойлау, с?йлеу процестері дамып, заттарды пішініне, т?сіне к?леміне ?арай іріктеуге, ?р т?рлі ?имылдарды орындау?а ?йренеді.
Мен, саба?та ?немі ойын т?рлерін пайдалану тиімді де, жа?сы н?тижеге жеткізетінін бай?адым. Ойын – балалар ?шін о?у да е?бек те. ?андай ойын болмасын баланы бір н?рсеге ?йретеді. Ойын балаларды? досты? сезімін оятып, бір-біріне ?ам?орлы?ы, ?жымды? бірлігі ны?аяды. Ойын ар?ылы баланы жа?сылы??а, ?айырымдылы??а,ізгілікке ?дептілікке т?рбиелеуге болады. Ойынны? негізгі ма?саты – баланы ?ызы?тыра отырып білімді ме?герту болса, м??алімні? міндеті – сол ойын т?рлерін пайдалана отырып, о?ушыларды ?здігімен ж?мыс істей білуге, ой белсенділігі мен тіл байлы?ын арттыра т?суге т?рлі да?ды мен шеберлікті ме?гертуге ?ол жеткізу. Осындай ойындар?а белсенді ?атынасып, ?азір жетістіктерімен танылып ж?рген ш?кірттерім Нас?рлла Ділназ,Сапар?али?лы Н?рс?лтан,Айжанова Аяулым,Совет Дарын. Бастауыш сынып о?ушыларыны? о?у ?рдісінде ойын т?рлерін пайдалану біріншіден о?ушыларды? білімін берік ме?герту ??ралы болса, екіншіден балаларды? саба??а деген ?ызы?ушылы?ын белсенділігін арттырып сапасын к?теру болып табылады. ?зімні? о?ытып отыр?ан сыныбымда 2011жылы 61%, 2012жылы 68%,2013жылы 71% о?у сапасын к?рсетті.Н?тижесінде:Тіл байлы?ы артады. Ойлау ?абілеті дамиды.Білім алады. Нашар о?ушыларды? саба??а ынтасы артады. Психикасына сапалы ?згерістер ?келеді. Мінез ??л?ы ?алыптасады. Таным ?абілеті артады. Ойынды ?йымдастыру м??алімні? к?сіби шеберлігі мен шы?армашылы? ізденісіне тікелей байланысты. Бала ойын ?стінде білімді игеріп жат?анын, ал о?у ?рдісіні? ойын?а ?алай ?ласып кеткенін а??армай ?алу?а тиіс. Сонда ?ана ойын мен о?у таби?и ?йлесімді болып, п?ндік білім, білік ж?не да?дыны игеруге толы? ы?пал жасайды. ?р ?стаз о?у- т?рбие ж?мысына шы?армашылы?пен ?арап, жа?а заман талабына сай, озы? ?лтты? д?ст?р рухында т?рбиелеп, саба?ты т?рлендіру ма?сатында о?ытуды? т?рлі ?діс-т?сілдерін пайдаланса, игі н?тижеге жетері с?зсіз.
Ана тілі мен ?аза? тілі саба?тарында «Жал?астыр»,
«?й?асын тап» ойын т?рлерін ?олдану о?ушыларды? саба??а деген ынтасын арттырады.
Шай ішетін кеше
Сатып алды?. (кесе)
?орыта келгенде, жо?арыда атал?ан технологияны д?рыс, орынды, шеберлікпен ?олдана білсек, ?лкен н?тижеге жетуге болады ж?не жо?ары дидактикалы? жетістіктерді бай?ау?а болады.Бізді? ?ткізген саба?ымыз о?ушылар?а ?ызы?ты болып оларды жалы?тырмауы ?ажет. ?ызы?тырар ?стаз болса, ?ызы?пайтын ш?кірт жо? деп с?зімді ая?та?ым келеді.
Пайдаланыл?ан ?дебиеттер:
1. Ж.Аймауытов Психология.Алматы. 1995 -78 б
2. С.Ахметов «Бастауыш сыныптарда білім беруді? тиімділігін арттыру жолдары.» Алматы «Рауан» 1994 ж. 63-б
3. Р.Б.Н?ртазина, А. Д Сейсенова. «Мен о?имын,ойнаймын ойлаймын!» 1,2 кітаптары. «Арман» баспасы. 2003 26-б
4. С.Рахметова ?аза? тілін о?ыту ?дістемесі.-А,2003.-135-бет
5. Е.Са?ынды?ов ?лтты? ойындарды о?у-т?рбие ісінде пайдалану Алматы «Рауан»1993ж
6. К.Д.Ушинский «Та?дамалы шы?армалары» V том 54-б
7. журнал «Педагогика жаршысы»№4,№3 2010ж,
8.журнал « 12 жылды? білім» №4, 2006ж
