Ойын арқылы бала тілін дамыту

Баяндама

ОЙЫН АРҚЫЛЫ БАЛАНЫ ЖАН- ЖАҚТЫ ДАМЫТУ

Ойын балалар үшін айналадағыны танып білу тәсілі .

ОЙЫННЫҢ НЕГІЗГІ ЕРЕКШЕЛІГІ- Балалар үнтүнсіз ойнамаиды .Тіпті бала жалғыз болғаның өзінде де сөйлесіп жүреді. Ойын процесінде сөйлесу қарым –қатынасы үлкен ролъ атқарады . Сөйлесе жүріп , балалар пікірлесіп , әсер алысып , ойынның түпкі ниеті мен мазмұнын анықтайды . Ойынның негізгі құрылымдық элементтері мыналар: ойынның өзінен туатын және балалар жасайтын немесе ересектер ұсынатын ойын ережесі .

ОЙЫННЫҢ ТҮПКІ НИЕТІ –бұл балалардың нені және қалай ойнайтынының жалпы анықтамасы .МЫСАЛЫ: «Дүкен», «Аурухана », «Ұшқыштар», «Отбасы», «Балалар бақшасы» және т.с.с болып ойнайды.

ОЙЫННЫҢ СЮЖЕТІ, МАЗМҰНЫ- бұл оның жанды тұлғасын құрайтын,

ойын әрекеттерінің балалардың өзара қарым- қатынастарының дамуын,

көп жақтылығын және өзара байланысын анықтайды. Ойынның мазмұны оны қызықты етеді, ойнауға ықылас пен ынтаны қоздырады. Ойын процесінде балалардың өздерін ойнаушылардың мінез - құлқы мен өзара қарым- қатынастарын анықтайды және реттейтін ереже белгілейді. Ойын бала үшін нағыз өмір. Олай болса тәрбиеші ойынды ақылмен ұйымдастыра білу қажет. Ол балаларға жақын болуға , олардың ойындарының сүйікті қатысушысы болуға тиіс. Ойын көбнесе серуен кезінде ұйымдастырылады. Сондықтан аулада арнаулы құрылыстар , ғимараттар «кемелер , автобустар », көптеген құрылыс материалдары күректері, доптар, секіргіштер болуға тиіс . Ойын сонымен бірге сабақ кезіндегі оқытумен де тығыз байланысты . Ойын ешқашанда өзінің қызықтылығын жоғалтпайды , тек оның мазмұны , сипаты өзгереді. Ойындар мазмұнына қарай, өзіне тән ерекшеліктеріне қарай сюжетті-

ролъді, дроматизиялық , дидактикалық құрылыс ойындары, қимылды ойындар , ұлттық ойындар болып бөлінеді . Сюжеті ролъді ойындар мектепке дейінгі балаларға тән,ең сипатты ойындар болып табылады.

Ол балалар өмірінде елеулі орын алады . Сюжетті –ролъді ойындарының ерекшелігі сол , оны балалардың өздері жасайды . Ойынның дербес әрекеті айқын өнерпаз және шығармашылық сипатта болады. Бұл ойындар ұзақ та қысқа да болуы мүмкін. Сюжетті - ролъді ойында бейнелеу құралы ролъ мен ойын әрекеттерін болып табылады Мысалы: «Дүкен» ойынын ойнағанда балалар сатушы мен сатып алушының әрекеттеріне, ал «Аурухана » ойынын ойнағанда дәрігер мен науқастың әрекеттеріне еліктейді .

Драматизиялық ойындарда мазмұны , ролъдер , ойын әрнкеттері қандай да бір әдеби шағарманың , ертегінің т.б сюжеті мен мазмұнынасәйкес болады . Ол сюжетті – ролъді ойынға ұқсас Драматизия ойынында балаға қандай болсын айқын тәсіл көрсетпеу керек ол үшін ойынның шын мәнінде ойын болғаны дұрыс.

Құрылыс ойын – балалар әрекетінің бір түрі . Оның негізгі мазмұны қоршаған өмірді алуын түрлі құрылыстарды және соларға байланысты іс- әрекеттерді бейнелеу болып табылады. Құрылысойыны бір жағынан сюжетті – ролъді ойынға ұқсас келеді , және соның бір түрі деп қаралады. Олардың қайнар көзі біреу – қоршаған өмір. Балалар ойын үстінде көпірлер, стадиондар, театрлар, цирктер т.б ірі құрылыстардың көшірмесін жасап , құр бейнелеп қана қоймайды , сонымен бірге өздерінің шығармашылық ойын , жобалық міндеттерінің өзіндік шешімін енгізеді . Дидактикалық ойын формасы кішкене балаларға мейлінше тән оқыту формасы болып табылады . Оын өлең мен қимылды ұштастыру негізінде жүргізіледі . Мысалы: «Сиқылы қақпақтың сырын ашайық »деген ойында ересек топтарда тәрбиеші балаларды зат туралы айта білуге үйрету, олардың жүйелі сөйлеу қабілетін дамыту міндетін алға қояды . Ойын міндеті- қақпақтың астында не бар екенін білу. Дидактикалық ойынның нәтижесі қандай жолмен болса да өту емес, балалардың білімді игеру, ақыл- ой қызыметін дамытуда, өзара қарым-қатынас жасауда жеткен жетістіктерінің көрсеткіші . Дидактикалық ойындарда да балалардың алдына қандай да бір міндеттер қойылады , оларды шешу үшін назарды жұмылдыру, ерікті зейін қою , ережені ой елегінен өткізе білу т.б Олар балалардың түйсіну және қабылдау қабілетін дамытуға , ұғымдарын қалыптастыруға , білімді меңгеруіне көмектеседі . Дидактикалық ойындар айналамен табиғатпен таныстыру сабағында жиі қолданылады. Дидактикалық ойындар топ бөлмесінде ,

аулада,залда, учаскеде өткізіледі. Дидактикалық ойынның орталығы

ойыншықтармен ойын құралады

Әрбір топта дидактикалық тұрғыдан жабдықталған қуыршақтар оның күнделікті тұтынуына керекті барлық заттардың комплектері болуы керек

Стол үсті ойындар лото домино тақырыптық ойындар (Қайда не өседі ?

Бұл кімге керек? пазылдар, леголар, қимыл белсенділігін ,ептілікті талап ететін ойындар ( «Ұшыратын қақпақтар », «Қазақтың балапаны » , «Нысанаға тигізу »т.б. ) , мозайка типтес ойындар жатады . Ересек топтағы балалар үшін қағазға басылған стол үстінде ойналатын ойын қызықты келеді . Оларға табиғат құбылыстары , көліктің алуан түрлері

( кім не біледі , немен жүзеді , немен ұшады ?) бейнеленген, ертегілердің кейіпкерлері қимыл көрсетеді . Қимыл ойындарды балалардың қозғалысын жүгіру , секіру, өрмелеу, лақтыру, қағып алуды жаттықттықтыруға , дамытуға және жетілдіруге мүмкіндік береді. Қимыл ойындары баланың жүйке - психикалық дамуына , жеке басының аса маңызды салаларының қалыптасыуына да үлкен әсер етеді. Қимыл ойында ережелер ұйымдастырушы ролъ атқарады, олар ойынның барысын, жүйелілігін, ойнаушылардың қарым-қатынасын , баланың мінез-

құлқын анықтайды . Қимыл ойындарды үйдің ішінде және серуен кезінде бірнеше баламен немесе бүкіл топпен өткізіледі. Олар сондай -ақ дене шынықтыру сабақтарының құрамына енеді . Балалар ойынды игерген соң өздігінен ойнай алады . Қимылды ойындарды ұлттық ойындар желісінде ұйымдастыруға болады . Мысалы: «Соқыр теке», «Көкпар»,

«Асық», «Бәйге», «Тақия тастамақ» т.б. ойындар жатады . Бала өмірінің кезеңі ойын арқылы жетіледі .

Сол сияқты ойындар да топта жас ерекшелігіне сай жүргізіледі . Ойын балаларға сабақта да, серуенде де өте қажет, тіпті бала жай дем алып отырғаннның өзінде де ойын үстінде болады. Қимылды ойындар баланың барлық жас кезеңінде өтеді.

Өмірдегі түсінігі еліктеуі , бақылауы осы ойын үстінде көрініс табады.

«Тәрбиеші және оның іс-әрекеті. Тәрбиеші –ол кім?»

Тәрбиеші – тәрбие жұмысын ұйымдастыру, реттеу , жеткшілік жасау және өткізумен айналысатын педагог.

Тәрбиешінің негізгі міндеттері: тәрбиелеуші және дамытушы іс-әрекеттерді ұйымдастыру және дамыту; әр баланың жеке тұлғасының қалыптасуына көмектесу; әр баланың бейімділігі және қабілетінің дамуы үшін жағдай жасау.

Тәрбиешінің негізгі қызметтері: диагностикалық; коммуникативтік; тәрбиелеуші; болжаушы; ұйымдастыру-іс әрекеттік; дамытушы; әдістемелік; ынталандырушы; бағалаушы; қорғаушы; түзетуші.

Тәрбиеші мамандығының профессиограммасы:

Профессиограмма - маманға қойылатын психологиялық, физиологиялық, кәсіби және т.б. талаптар жүйесі: Тәрбиешінің жеке тұлғасы өзінің дамуында жан-жақтылығымен, үйлесімділігімен және тұтастығымен ерекшеленуі тиіс.

Тәрбиешінің кәсіби сапалары: еңбексүйгіштік, жұмысқа қабілеттілік; тәртіптілік; жауапкершілік ; Тұрақтылық ; мақсат қоя білу және оған жету жолдарын таңдай білу іскерлігі; өзінің кәсіби деңгейін жүйелі жетілдіру; өз еңбегінің сапасын жақсартуға үнемі талпыну; психологиялық даярлығының болуы; педагогикалық техникасы.

Тәрбиешінің адамгершілік сапалары: адамгершілігі; Қайырымдылығы ; шыдамдылығы ; адалдығы ; кеңпейілділігі; басқаны сыйлай білуі; жалпы білімі (адам өмірінің әр қырынан білімі).

Тәрбиешіңің іскерлігі мен дағдылары: диагностикалық; болжаушылық; тәжірбиелік ; бағалаушылық:

Тәрбиешінің қабілеті. Дидактикалық қабілет – балаларға оқу материалын түсінікті етіп жеткізуі, білім дәрежесін , іскерлігі мен дағдысын дұрыс анықтай білу; танымдық қызығушылығы мен белсенділігін дамыту; Перцептивті қабілет – баланың ішкі дүниесін тани білуі; Коммникативті қабілет – балалармен дұрыс қарым-қатынас жасай білу; Конструктивті қабілет – оқу және тәрбие міндеттерін шешудің ең үйлесімді жолдарын іздестіру.

Бүгінгі жас ұрпақты тәрбиелеу бізге үлкен жауапкершілік жүктейді: Қай елдің болмасын іргетасын, жарқын болашағы – ұрпағы екені белгілі. Олай болса, тілдің қадір-қасиетін, туған жерінің салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын бала бойына жеткізе білу әр тәрбиешінің басты міндеті. Мектепке дейінгі балаларды жан-жақты қалыптастыратын алғашқы баспалдақ балабақша. Дүниедегі пәк те, нәзік те, батыл да, батыр –ол бала. Өйткені, оның жаны таза, нанғыштығы да тез, ол «өмірдегі барлық құбылысты білсем, ол неге олай, неге бұлай деп, дүние сырын ашсам» деп талпынады, алға ұмтылады. Балалардың бойында оқу қызметін меңгерту, олардың танымдық белсенділігін дамытудың басты бағыты болып саналады.

Жеке тұлғаның рухани адамгершілігін

дамытудағы ойынның маңызы

Баланың бірінші әрекеті – ойын, сондықтан да оның мәнісі ерекше. Ойын – адамның өмірге қадам басардағы алғашқы қадамы. Жас баланың өмірді танып, еңбекке деген қатынасы, психологиялық ерекшеліктері де осы ойын үстінде қалыптасады. Көптеген жазушылар балалар ойынының психологиялық мәнін және ойынға тән ерекшеліктерді көркем бейнелер арқылы ашып береді.

Адам іс-әрекетінің ерекше түрінің бірі – ойынның пайда болуы туралы зерттеушілердің көпшілігі өз еңбектерінде ойын - өнер мен көркемдік іс-әрекеттің алғашқы қадамы деп түсіндіреді. Ойында шындықтың көрінісі, оның образды сәулесі қылаң береді. Өмірдің әр түрлі құбылыстары мен үлкендердің әр түрлі әрекеттеріне еліктеу ойынға тән нәрсе.Ойын кезінде шартты түрде мақсаттар қойылады, ал сол мақсатқа жету жолындағы іс-әрекет бала үшін қызықты. Ойын балаларға ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық тәрбие берудің маңызды тетігі деуге болады. Балалар ойын барысында:

1. Өзін еркін сезінеді.

2. Іздемпаздық, тапқырлық әрекет байқатады

3. Сезіну, қабылдау, ойлау, қиялдау, зейін қою секілді түрлі психикалық түйсік пен сезім әлеміне сүңгиді.

Педагогикада бала ойынына ерекше мән беріледі. Өйткені балалық шақтың түйсігі мен әсері адамның көңіліне өмір бақ өшпестей із қалдырады. Бала ойын арқылы өзін толқытқан қуанышын, ренішін, асқақ арманын, мұрат-мүддесін бейнелесе, күні ертең сол арман қиялын өмірде жүзеге асыруға мүмкіндік алады. Былайша айтқанда, болашақ қайраткердің тәрбие жолы, тәлімдік өнегесі ойыннан бастап қалыптасады.

Ойын мен еңбектің бір-біріне ұқсас сипаттары көп, сондықтан кейбір педагог-ғалымдар «Жақсы ойын – жақсы жұмыс сияқты» деп қарап, бұлардың арасында айырма шамалы деген түйін жасайды. Демек, ойын мен жұмыстың ұқсастығы – жақсы ойын да, жақсы жұмыс та көңілді қуанышқа толтырып, рахатқа бөлейді. Баланың ойында да жұмыстағыдай белгілі деңгейде жауапкершілік болуға тиіс. Олардың айырмашылығы – баланың ойыны нақты материалдық, рухани байлық жасай алмайды, ал жұмыс ондай игілікті өндірудің негізгі жолы екені белгілі.

Баланың қуанышы мен реніші ойында анық байқалады. Ойын кезінде баланың психологиялық ерекшелігі мынадан көрінеді:

1. олар ойланады

2. эмоциялық әсері ұшқындайды, белсенділігі артады, ерік қасиеті, қиял елестері дамиды, баланың шығармашылық қабілеті мен дарыны ұшталады.

Ойын үстінде бала бейне бір өмірдің өзіндегідей қуаныш, реніш сезімінде болады. Сонда ойын туралы жасалатын тұжырым мынау:

а) Ойын – тәрбие құралы, ақыл-ойды кеңейтеді, тілді ұстартады, сезімді шыңдайды.

ә) Ерік пен мінез қасиеттерін бекітеді, адамгершілік сапаны жетілдіреді.

б) Ұжымдық сезімі қалыптасады.

в) Эстетикалық тәрбие беру құралы.

г) Еңбек тәрбиесін беру міндетін шешуге көмектеседі.

д) Бір-бірінен ептілікті үйренеді, өзінің денесін шынықтырады.

Демек, ойын баланы жан-жақты жарасымды тәрбиелеудің психологиялық және физиологиялық негіздері болып табылады.

Ойын баланың көңілін өсіріп, бойын сергітіп қана қоймай, оның өмір құбылыстары жайлы таным түсінігіне де әсерін тигізеді. Балалар ойын арқылы тез табысып, жақсы қарым-қатынас жасайды, сол қарым-қатынас барысында:

1. адамдар іс-әрекеттің жақсы жақтарын аңғарады, жағымды ойлауды үйренеді.

2. жанындағы адамдарды ұнатып, жақсы көре біледі, оларды қуантуға асығады.

3. бір-біріне көмектесе біледі, жанашырлық сезімі оянады, қамқорлық жасай біледі.

4. кешірімді болуға, өзгені ренжітпеуге тырысады.

Халқымыз ойынға тек балаларды алдандыру, ойнату әдісі деп қарамай, жас ерекшеліктеріне сай олардың көзқарастарының, мінез-құлқының қалыптасу құралы деп те ерекше бағалаған. Ойынына қарап балалардың психологиясын аңғаруға болады. Бес саусақ бірдей емес дегендей, әр отбасындағы баланың мінез-құлқы бірдей емес. Ойынға дұрыс басшылық болған жерде тіпті тұйық тұйық баланың ынтасы оянып, белсенділік көрсетеді. Баланың ойынын тиісті арнаға салып, бағыт беретін тәрбиеші. Ол баланың ойынындағы сәтсіздікке өкініп, ренжіп, сәтті адамына қуанып, ризашылық кейіпін білдіруі тиіс.

Ойынға басшылық жасау кезінде бұйыруға болмайды. Егер тәрбиеші баланың эмоциясына, қиялына әсер ету арқылы олардың қызығушылығын арттыра түссе, онда баланың құштарлығы өсіп, ойынға құмарта түседі.

Балалар ойынында кейде өлең, тақпақтар жиі кездеседі. Ол өлең, тақпақтардың негізгі мақсаты – тапқырлыққа, шапшаңдыққа, ептілікке баулу, қиялына қанат беріп, ойын ұштату. Бұдан кейін ойынның тағы бір мақсаты баланың бойына өнердің нұрын себу.

Жалпы ойынның қандай түрі болмасын, атадан балаға, ұрпақтан ұрпаққа ауысып отырады. Тапқыр да, алғыр, шымыр етіп, қайратты бала өсіруді армандамайтын отбасы жоқ. Демек, ойынның өзі бала үшін біліктің, білімділіктің қайнар көзі болып табылады.

Көрнекті кеңес педагогы В.Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере берсек, ол бала дәл солай бола алады...» дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп, оның жүрегіне адамдық асыл қасиеттерді үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат тағдырының біз ойлаған деңгейде болатыны сөзсіз.

Ойын екі түрлі уақыттық кезеңде әсер етеді: қазіргі және болашақта. Бір жағынан бала бірден, осы мезетте қуанышқа бөленеді, екінші жағынан ойын әрқашан болашаққа бағытталған, өйткені онда, ойын барысында келешек өміріне ықпал ететін рухани-адамгершілік қасиеттер мен дағдылар, икем қалыптасады.

Ойын бала үшін жаңа ортаға тезірек үйренуіне мүмкіндік береді. Жаңа ортаға, оқу үрдісіне өту үйреншікті өмір сүру әдістерін өзгертуді қажет етеді.

Халық жасаған мұралар сан алуан. Солардың бірі – ұлттық ойындар. Ойынға тек ойын деп қарамай, халықтың ғасырлар бойы жасаған асыл қазынасы, бір жүйеге келтірілген тамаша тәрбие құралы деп қараған орынды.

Аға ұрпақ өз білгенін, өз көкейіне тоқығанын кейінгі ұрпаққа мирас етіп кеткен. Ойын баланың көңілін өсіріп, бойын сергітіп қана қоймай, оның таным-түсінігін де арттырады. Ойнай білген бала сол халықтың мінез-құлқынан, ой-санасынан, тұрмыс-салтынан хабар алады.

Демек, ойын арқылы алаларды өмірге ең қажет қасиеттерге: өжеттілікке, іскерлікке, жауапкершілікке, ептілікке тәрбиелейміз.

Ойын – балалар үшін оқу да, еңбек те. Ойын айналадағы дүниені танудың тәсілі. Ойын балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңу жолын үйретіп қана қоймайды, ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырады.

Ал заманымыздың талантты педагогы В.Сухомлинский: «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, шығармасыз, ойсыз толық мәндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды» деп санайды. Тиімді қолданылған ойын түрлері тәрбиешінің түсіндіріп отырған материалын балалардың зор ынтамен тыңдап, толық меңгеруіне көмектеседі. Өйткені, балалардың аңсары сабақтан гөрі ойынға ауып отырады. Қызықты ойын түрінен кейін олар тез сергіп, тапсырманы ықыласпен орындайды.

Ойын арқылы баланың бойына адамдық қасиеттермен қатар білімге, өнерге құштарлығы қалыптасады. Ойын – бұл баланың өзінше еңбегі. Жалпы өмірде ойынның да қоғамдық мәні бар. Ойын барысында белгілі бір әрекет жасай отырып, бүлдіршін қоғамдық өмірге қатысудың алғашқы үлгісін алады, ересектермен арадағы қарым-қатынастың байланысын түсінеді. Бала ойын арқылы өзі өмір сүріп отырған, белгілі бір әлеуметтік ортадағы норма мен әрекетті қабылдайды. Ойын елгілі бір ұстамдық тәртіптің көрінісі болып табылады.

Ойын барысында бүлдіршіндер бірін-бірі сыйлауды, үлкендерді құрметтеуді, балабақша мүлкін қадірлеуді үйренеді. Ертегілер тыңдау арқылы адамгершілік қасиеттерге, ерлікке, шыншылдыққа, кішіпейілділікке тәрбиелейді.

Балалардың іс-әрекетін ұйымдастыруда әр тәрбиеші өзінің әдісін баланың психологиялық және физиологиялық дамуын ескере отырып іске асырады. Ненің жақсы, ненің жаман екенін ойын үстінде ауызекі сөйлесу барысында түсінеді. Ойын балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңудің жолын үйретіп қана қоймайды, ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырады.

Қазақ зиялыларының бала тәрбиесі

жайындағы ой-тұжырымдары

Елімізде кеңес дәуірі орнағаннан кейін саяси - экономикалық жағынан, мәдениет , әлуметтік жағынан ұлы өзгерістер , ауысулар болғаны бәріңізге белгілі. Бұл өзгерістер ғылым мен техниканың , мәдениеттің , оқу-ағарту салаларының қарқынды дамуын қалыптастырады . Қазақстанда жаппай сауатттандыру , мектептер ашу ісі қолға алына бастады .Осы кезеңдерде қазақтың бірегей азаматтары да қол қусырып жата алмады Оқу - ағарту ісі , отбасы тәрбиесінде ата- анаға көмек , отбасындағы бала тәрбиесі , қазақ балаларын оқыту жайы сынды мәселелер оларды да бей-жай қалдырмай көптеген іргелі еңбектерді дүниеге келуіне себепкер болады . Солардың ішінде отбасындағы бала тәрбиесіне қатысты өз ойын көпшілікке таныта білген қазақ зиялыларының бірі - МҰХАМЕТСӘЛІМ КӨШІМІВ ,,ӘДЕП,, деп аталатын еңбегі арқылы М. Көшімов жайқалып өсіп келе жатқан жас буын өкілдерін әдептіліктің , мәдениеттіліктің көптеген қырларынан хабардар етеді

«Ай, балалар»... Сіздерді келешекте жақсы адам болса екен деп ата-аналарыңыз үміт етіп түрмақ .Сол үшін олардың өмір тәжірибесін үйреніңіздер ...Жақсы адамның бір мінезі бар ,өзіне пайдалы сөзді білу сөйлесе, соған бой ұсынып тұрады . Ата-анаңыз да сізге еш зиян айтпайды .

Солардың айтқанын тыңда » ,- деп балаларға ақылын айтады . Одан әрі тамақтану , қонақ шақыру және сөйлесу әдептерін жеке-жеке талдап , жазады. М. Көшімовтің «Әдеп» атты еңбегі отбасында бала тәрбиелеуге , оларды жамандықтан сақтандыруға , жаңадан ашылып жатқан мектептергі оқуға құлшыныстарын оятуға өз дәуірінде септігін мол тигізеді . Оның балаға айтқан өсиеттері күні бүгінге дейін құндылығын жойған жоқ.

ХХ ғасырдың басында , кеңес өкіметі орнағаннан кейін өзінің педагогикалық мұраттарын көсіле, еркін білдірген қазақ зиялысы , ұстаз- ақын

Міржақып Дулатов . Міржақыптың білім беру, ағартушылық , мәдениет пен өнер мәселелеріне , бала тәрбиесіне қатысты жазылған мұраларын білмейтін адам кем де кем . Бала денсаулығына қатысты жазылған мұраларын білмейтін адам кемде кем . Бала денсаулығына қатысты жазылған кеңестерінде құлақ , мұрын, тыныс алу мүшесі , көз сиықты дене мүшелері жас кезден бастап қалай күту қажеттігін көрсетеді . Үйде жұмыс істегенде , жазу жазғанда қандай қағидаларды ескеру қажеттігін де назардан тыс қалдырмайды. Тіпті өсіп келе жатқан жас балғындар үшін арнайы ереже жазуды да естен шығармайды , Олар,

1. Үйдің ауасын жиі тазартып тұру :

2. Денені таза ұстау :

3. Күнделікті жуыну:

4. Өзін таза ұстау , тамақтан соң ауызды сумен шайу:

5. Таза ауада демалу :

6. Өте қалың киінбеу:

7. Денеге тар киім кимеу :

8. Өкшесі жалпақ аяқ киім кию:

9. Киім суланса , басқа киіммен ауыстыру :

10. Артық тамақтанбау :

11. Ерте жатып ерте тұру :

12. Ұйықтар алдында ауыр жұмыс істемеу :

13. Балаңыз ұйықтау :

Мені , осы қағидалардың сол кездегі жасөспірімдер үшін маңызы зор болады . Тіпті бұлжымас заң болды десе де болады. М . Дулатовтың қай ережесін алмайық , бәрі- орынды, бәрі – бала үшін пайдалы . «Адамға тіршілік не үшін керек ?» деген еңбегінде Шәкәрім ақынның «Айқын » журналында жариялаған сауалдарына жауап беруге тырысады . Әуелі «жақсылық жасау » дегенің мағынасын түсіндіре келіп, біреуге жақсылық жасаймын деп, ешкім біреуге қиянат жасап алма дейді . Одан әрі «дос» сөзінің мәніне терең үңіліп, тіршіліке адамға жақсылық жасау керек және дос болу керек деп тұжырымдайды . «Қандай адам жақсы болмақ керек ?» деген сауалға былай деп жауап қайтарды : «Сондай адам жақсы , кімде-кім жетім , жесір, кәріп-қасаң , оларды қуантып қойса ...» Осылайша , өз түсінігімен жақсылық не екенін ұғындыру тырысады . Отбасы , бала тәрбиесі туралы сөзболғанда

Н. Құлжанованың еңбектеріне соқпай өту мүмкін емес . Оның шығармаларының дені мектепке дейінгі , бала тәрбиесіне арналған. Н . Құлжанованың « Мектептен бұрынғы тәрбие » деп аталатын шығармасында баланың өсуіне ең қажетті жағдай - ойын екендігін ескереді . Өйіткені «ең мағыналы пайдалы мектебі, бар қызығы - ойын . Ойында бала көрген –белгіні екшейді, үйренгенін нығайтып бекітеді » .Сондықтан ойын ойнап жүрген балаға жекіп, үнемі тиым сала беруге болмайтынын да көрсетеді . ХХ ғасырдың басында жазған бұл еңбегінде ұстаз өзі өмір сүрген заманының әлеуметтік қиыншылықтарын қоса сипаттайды . « ... Жасында тәрбие керек болатын білетін саңылаулы ата-аналарда тиісті қамқорлығы балаларына көрсете алмайды. Бұған лайықты уақыты да, күшті де , білім де жоқ . Қазақ халқының да , ауыл халқының да , көпшілік танымсыз тұрмыс күресінде , жалпы қазақша айтқанда ; табан етін боршалап маңдай терін тамшылатып жүріп тамақ асырауда . Балалардың жақсы , түзу тұрмысына ең күшті бөгет –дүние жүзіндегі адамзатты қоршап, құрсаулап келе жатқан әлеуметтік тұрмыс қиындықтарының түзелмей, кемшілікте келе жатқандағы», - деп баланың болашақ тағдырына алаңдайды . Әке-шешенің бала тәрбиесіне көңіл аударарлық халі жоқ екендігіне налиды . Өкінішке орай, осы әлеуметтік көрініс , қазіргі заманмен де астарласып , ұштасып жатқандай. Автордың осы еңбекті жазудағы мақсаты -балабақшаның маңыздылығын көрсету . Ол ата-ана бала тәрбиесімен шұғылдануға мүмкіндік болмаған жағдайда балабақша осы тығырықтан шығаратын жол екенін айтады . Назипа Құлжанованың қай еңбегін алсақ та өз кезеңіндегі өзекті тақырыпты қозғаған, әсіресе , бала тәрбиесіне баса көңіл бөлген . Сондықтан болашақ бүлдіршіндерін тәрбиелеуде оның шығармаларының құндылығы арта түспесе, кемімесі анық.

Қазақ ағартушыларын ың бірі , озық педагогикалық пікірлер иесі –

Жүсіппек Аймауытовтың 1920 – 30 жылдары жазылған еңбектері , көпнесе, педагогика, психалогия мәселелеріне арналды . Біраз уақыт халық ағарту салаларында, педагогикалық оқу орындарында жүмыс істей жүріп жазған шығармалары негізінен , осы атаған ғылымдардың іргетасының қалауына себеп болады . «Психалогия ,,жан жүйесі ,, мен өнер таңдау » атты кітабына

Ж. Аймауытов көптеген келелі мәселелерді көтерді . Оның ойынша , қоғамдық ең үлкен кемшіліктің бірі –адамның өзінің қалауына сай өз орнында қызымет етпеуі .Яғыни жас өспірім жас бала мен бойжеткен қыз бала болашақ мамандығын не болмаса кәсібін таңдағанда жүз ойланып, жүз толғанып ақыл мен сараптап , болашақта опық жемейтіндей болуы қажет . Өйткені Жүсіпбек Аймауытовтың айтуынша : «Кімде –кім өзіне біткен ыңғайына қарай өз жолымен жүріп қызымет етсе , өз басына да әлеуметіке де үлкен пайда келтірмек .

«Өз орнында » істеген адамның жұмысы да өнімді , берекелі болмақ . Қайғы сол, өз жолын шүу дегеннен- ақ тауып алатын адамдар сирек болады . Адамның көбі ана жолға бір , мына жолға бір түсіп , өмір бойы өз соқпағын таба алмай , сенделумен күні өтеді . Өз жолымен қызмет істемеген адамның жұмысы берекесіз болғаны өз алдына , ондай адам ісіне көңілі жармағандықтан , өмірге , тағдырға налып , зарланып , бақытсыз жан болып күнелтеді . « Мұндағы автордың меңзеп отырғаны: баланың жас кезінен бастап неге икемді екенін ең бірінші ата- ана байқап , қолынан іс келетін , сол жұмысты келешек ынта – мейірімен орындайтын мамандыққа бағыттап жіберуі керек . Бұл қиындық , әсіресе , жастар басында : олар тәжірибесі , олардың көңіл, ойы құбылмалы,

толқымалы , сондықтан өзін сынай алмайды . Өмір жолдары тараулы . Жастар тоқсан жолдың торабына : қай жолға түсерін білмей дағдарады . Егер жазатайым болып , теріс жолға түсіп кетсе, өмір өкініші кетпеиді . Әр адам әлуметке мүше болғандықтан , әлумет ісіне көмектес болуға міндетті. Көмектес болу үшін өнер : профессия : таңдау керек » -деген пікірде үлкен мән жатқанын көреміз . Демек жастардың тағдырына ата-ана , тәрбиешілер , мектептегі оқытушылар - бәрі де алаңдауы қажет . Жас жапырақтай жайқалып өсіп келе жатқан балғындардың әрі қарай аяқтарын нық басып , тылсым өмірге араласып , өмірде өз орнын таба білуіне жол сілтеуі тиіс . Ж. . Аймауытовтың ойы Абайдың «Сенде бір кірпіш дүниеге , кетігін тап та бар қалан » ,- деген өлең жолдарымен үндесіп , сабақтасып жатыр . « Әдет заңы» еңбегінде отбасында өсіп келе жатқан баланың әдеттерді бойына қарай қалыптастыратын туралы жазылған .» Бала әдетті жасынан тамыздықтап жинаайды «,- деп бастап , бала өсіп келе жатқаннан –ақ зиянды әдеттерден сақтандыру керектігін , алдыңғы өмірінде әдетерден сақтандыру керектігін , алдыңғыөміріне пайдалы әдеттерді сіңдіру оңды екендігін .» Кім де кім осындай жаман әдеттің шіңгеліне түссе , шама келгенше , құтылуға ,жақсы әдетті табуға құнт етсе , шара бар. Ол шара - табандылық , қажыр . Жаңа әдет қонуға не жәрдем беретін болса , соны пайдаланыңыз : жаңа жолға түсетін жағдайдан шықпаңыз . Ескі әдет маңайластық міндеттерінде бойды аулақ ұстаңыз . Өзіңізге -өзіңіз уәде беріп, жаңа жолға түсуге қолдан келген құралды аямаңыз . Осы шарттар күнде орындалып жатса , жаңа әдет жамала береді , есеі әдет жоғала береді » . Яғни жаман әдеттерден құтылу адамның өз қолында . Бойында төзімділік пен шыдамдылық , сонымен бірге қажет – қайрат болмасақта , қай уақытта да жағымсыз қылықтардан құтылуға болады екен . Жаңа әдет деп жақсы әдеттерді нұсқай отырып , кемшіліктерінің болса , түзетуге болады дегенге ссйақты. Алайда « адамда жақсы ереже , ізгі ниет қаншама мол болса да , ол адам бұларды амалына айналдыруға келген кезеңмен пайдалана алас , мінезі түзу болуына ешпір пайдасы тимейтін де » , - айтады . Адам баласы – пенде .Бала болсын , үлкен адам болсын ауыз толтыра айтқанымызбен сол уағдаларды орындай алмайтынымыз тағы бар . Сонымен , Ж. Аймауытовтың сөзімен ойымызды қортындылайтын долсақ : « Талай жақсы ниетті ой ойлап , аузымыз айтса да, қиялымыз дәлелденсе де , соларға дереу кірісіп , орындауға даяр тұрмаймыз . Жетпек болғанигілік күнде жаңғыртылып естілуімен , күшпен табылатын ұмытып кетеміз. Игілік арзанға түспейді , көп еңбек , көп күштің құнымен қолға түседі . Біз күнде ертең , күнде ертең деп жүргенде уақыт өтеді, игілікті ала кетеді ». Мағжан Жұмабаев – баланы өсіру , бағып –қағу , оны абройлы азамат етіп шығару мәселесіне ден қойған халқымыздың асыл ұлдардың бірі . « Педагогика » деген еңбегінде балаға беретін тәрбиенің дене тәрбиесі , ақыл тәрбиесі , сұлулық тәрбиесі және құлық тәрбиесі ,ақыл тәрбиесі болып төрт түрге бөлінетінін айта келіп, « Егер де адам баласына осы төрт тәрбие тегіс берілсе , оның тәрбиесі түгел болған . Егерде ол жөптеңгі ыстық , суық , аштық , жалаңаштық сықылды тұрмыста жиі ұшырайтын көріністерді елемейтін мықты , берік денелі болса , түзу ойлайтын , дұрыс шешетін , дәл тауатын дұрыс ақылды болса, сұлу сөз , сиқырлы әуен , әдемі түрде ләззат алып , жаны толқынданалық болса , жамандықтан жиреніп , жақсылықты жаны тілеп тұратын құлақты болса , міне, осылай болғанда адам баласының дұрыс

тәрбие алып , шын адам болғандығы . Адам болсын дейтін ата – ана осы төрт тәр,, орындасын » , - деп жазады . Шынымен отырсаңыз , автордың айтқан ойлы кеңес орынды . Кез келген қиындықтарға қайсысы күресе білетін , өз ісіне есеп беріп , бәрін ақылмен шешетін адамды дұрыс тәрбие алмаған десе қақымыз бар ,, Немесе жаны нәзік , айна адамдарға көмектескісі келіп , қолынан жақсылық жасағысы келіп тұрған «көргенсіз » не «тәрбиесіз » дей алар,, Мағжан айтқан төрт түлік тәрбиені бойына өмірінде өз орнын адаспай табары хақ . сипаттап жаза отырып , автор ата- ананың міндет , үлкен жауапкершілік қойып , ой тас мәтінді оқыған бала тәрбиелеушілер де ұрпағына өсіру ісіне ыждахаттылықпен тырысады .

Сонымен бірге «Тәрбиедегі мақсат » мәтінінде «Балаға тәрбие қылғанда әрбір алдымен қолданатын жолы - өз тәжірибесі күнінде өзі қандай тәрбие алған хәм

балаға қалай тәрбие қылған, міне, осыжолмен . Тәрбиешінің өзіне қолайлы болған жол тәрбие балаға қолайлы болмасақ мүмкін. Тәрбиеде – баланы тәрбиешінің дәл өзіндей қылып шешілген Келешек өз заманына лайық қылып шығару балаға тәрбие беруші адамның өз қателіктерін бүлдіршіндерге үйретпегенін қалайды азаматтың өзі тіршілік кешіп отырған дәуірін өсуін орынды деп санайды . Осы еңбегінде қозғалған тағы бір өзек ұлт тәрбиесі . Әрбір жас жеткіншектің үрдісінде ұлттық қағида мен салт – дәстүр меңгертуді жөн деп есептйді . Бала қимылдатып , дене тәрбиесін жасатып өсіру , Оның бесікте жатуының өзі жинақылыққа , жақсы деп өз көзқарасын нақты білдіретін келіспеске лажымымз жоқ . Себебі оның дәлелденгенін . Әрі ұлттық тәрбие берудің бүгінгі күнде де маңызды екендігін ешкім шығара алмайды .

ДИДАКТИКАЛЫҚ

ОЙЫННЫҢ МАҢЫЗЫ

Дидактикалық ойындар балалардың білімін кеңейту және бекіту мақсатындағы жоспарлы және мақсатты педагогикалық тәсіл.

«Ойын ойнап, ән салмай өсер бала болар ма »дегендей, ойынның қай түріне болмасын зер салып , ой жүгіртіп қарар болсақ , одан мәнді де мағыналы істер туындап өрбитінін байқаймыз. Өйткені алдымен ненің болсын бастамасы жол бастар қандай көзі болатыны белгілі, демек біз ойынды бар өнердің бастауы деп білеміз .

Ойын үстінде балаөзін еркін ұстайды , ал еркіндік дегеніміз барлық да

мудың баспалдағы. Сондай-ақ ойын баланың болашақ өміріне есік ашып,

оның іздемпаздық, тапқырлық қабілетін оятады . Осы тұрғыда баланың байқағыштық , зерттеп салыстыру , сезім қабілетін дамытуға , баланың заттардың белгілері бойынша тану, түйсіну қабілетін ұштап қана қоймай, сонымен қатар сөздік қорын молайтуда дидактикалық ойындардың орны ерекше болып табылады. Ойын көп жоспарлы , күрделі педагогикалық процесс болғандықтан мектепке дейінгі жастағы балаларды оқытудағы ойындық әдісболып табылады , оқыту формасы балаларды жан-жақты тәрбиелеудегі негізгі құрал болып есептеледі.

Дидактикалық ойын оқытудың әдіскерінде 2 жолмен қарастырылады ; Ойын сабақтар және дидактикалық тапсырмалар не болмаса автодидактикалық

ойындар. Мен өз тәжірибемде ойындық сабақтардың көмегі мен балаларға білім беріп қана қоймай, оларға қалай ойнауды да үйретемін. Мен бір мезетте оқытушы және ойынның мүшесі ретінде де балаларды ойнатуға талпындырамын , ал балалар ойнай отырып үйренеді, сондай-ақ ойын өзіндік ойын әрекеті нәтежесінде де қалыптасады. Өзіндік ойын әрекеті балалардың ойынға деген қызығушылығын артқан кезде ғана іске асады.

Балалар ойын ойнағанды ұнатады және өз ынталарымен беріліп ойнайтынды. Тапсырмаларды балалар өз беттерімен орындап және ойынды ұйымдастырып бір –біріне әділ баға беруге үйренеді. Балабақшада мектеп жасына дейінгі балаларды оқытуда дидактикалық ойын маңызды құрал болып есептеледі . Мен ойын арқылы бібімді меңгертіп және оны бекіту үшін дағды мен әдетті қалыптастырамын . Балабақша жиі қолданатын дидактикалық ойын түрлерін өткіземін :

1.Ойыншықпен ойналатын ойындар.

2. Үстел үстінде ойналатын ойындар.

3. Сөздік ойындар .

Әр топта балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты ойындар іріктеимін , сондай- ақ тапсырмалар арқылы балалардың білімін тереңдете түсемін және ойлауын, зейінін , есте сақтауын дамытуға көмектесемін .

Ойынның мазмұны бірнеше элементтен құралады : Дидактикалық тапсырмалар, мазмұн , ережесі және ойынның орындалуы, мұнда басты элемент – дидактикалық тапсырмалар болып табылады, ал қалған элементтер осы тапсырмаға және оның орындалуына көмектеседі.

Тапсырмалар әртүрлі болады «табиғат , жануар және өсімдік әлемі , адамдар, еңбек т.б » және қарапайым математикалық ұғымдары бекітуге байланысты . Ойынның үлкен басты рөлі ережелерге, сүйенеді , ережелер әр баланың ойында не істеу керектігін , қалай істеу керектігін, мақсатқа жетудің жолдарын көрсетеді және ақыл -ой қабілеттерін дамытады , әсіресе, кішкентай топтағы балалардың өзін-өзі ұстауға , өздерінің мінез-құлықтарын қадағалауға үйренеді. Сонымен бірге психалогиялық жағдайларын жақсартады : көңіл аударғыштығын , байқағыштығын және мейрімділікке , кішіпейілділікке үйретеді . Балалар алған білімдерін ойын барысында көрсете білуге , бір- бірімен қарым- қатынас жасауға , әділ болуға қиындық кезінде көмектесуге , өз ойларын жеткізе білуге , қиындықты ақылмен білуіне көмектеседі . Осының бәрі баланы мектепке даярлайды . Дидактикалық ойындар жоспар бойынша сабақта және сабақтан тыс уақытта өткізіледі . Көптеген дидактикалық ойындар балалардың жеке-дара ойнауына арналған «мозаика , пирамида », олар баланың дербестігін, аңғарғыштығын, өздігінен еңбек етуін жетілдіреді . Кейбір ойындар 4-6 баламен ойналады , сандық лотолар сан үйрету үшін өте қолайлы қызықты. Ойын өткізгенде мен ойын мақсатын сақтай отырып ,балаларды үйретемін. Мен тек ұйымдастырып қана қоймай , ойынға өзім де қатысамын және белгіленген ережені орындауын қатаң түрде талап етемін, ережені бұзбауға үйретеді. Дидактикалық ойынды қолдану үшін үлкен педагогикалық шеберлік қажет . Ойынды таңдап алған соң , ойынның көмегімен қандай тапсырманы орындайтынын анықтаймын және ойынды өткізу үшін алдын –ала дайындаламын, сонымен қатар балаларға ойын түсінікті , анық , жас ерекшеліктерінесай болу тиіс . Мысалы ; табу, көрсету, белгілеу естияр топқа лайықты,ал ересек балаларды салыстыру басым болады. Мінез -құлықты тәрбиелеуде ойынның ролімаңызды болып есептеледі .

Дидактикалық ойында білім беру мен оқыту бір- бірімен тығыз байланыста жүреді. Қорыта айтқанда , ойын- баланың жан серігін . ойын сырттайқарағанда ешқандай қиындығы жоқ , оп- оңай көрінуі мүмкін . Ал, іс-жүзінде бала ойынға қатысу үшін басқалармен тіл табысып, өзінің ойлаған ойын іске асыру оңай емес. Баланың рухани жетілуі мен табиғиөсуінің, денесінің дамуы мен ой дүниесінің өркен жаюы ойынға тікелей тәуелді .

Мектепке дейінгі мекемелелердің оқытудағы негізгі міндеті : сәбилер тобынан бастап балаларға білім, дағды, іскерлікті берумен қатар ойлау қабілеттерін қалыптастырып балаларды ойлау жұмысына дайындау.

«Балапан» балалардың бағына туған бағдарлама

Мемлекет басшысының өткен жылы 13 қарашада ел тұрғындарымен тікелй желі арқылы өткізген жүздесуінде қала бойынша балабақшалардағы орын тапшылығын шұғыл жою жөнінде әкімдіктің алдына келелі міндеттер қойып, «Балапан» бағдарламасын іс жүзінде асыруды тапсырды Елбасының «Балапан» бағдарламасын орындау мақсатында Астана қаласының әкімдігі балабақша деген сұранысты барынша қанағаттандыру мақсатында 2009-2010 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын жасап , ірі жұмыстар ауқамын белгілеген болатын . Осы орайдада мектеп жасына дейінгі балалар мекемелеріндегі орын тапшылығын төмендету міндетін мынадай төрт бағыт бойынша шешу көзделген ; бұрын басқа мақсаттарға пайдаланылып келген 14 балабақша ғимаратын қайтадан муниципалдық меншікке алып , 2585 балабақша орнын ашу, «Жаңа құрлыс » ЖШС салып жатқан тұрғын ұй кешендері ғимараттарының бірінші қабаттарынан 3 мың бүлдіршінге арналған балабақшалар ашу,2240 орындық 10 жаңа балабақша ғимаратын салу ,

жеке меншік балабақшаларда ашу. Міне , осындай ауқымды шаралар жүзеге асырудың арқасына үстіміздегі жылы 12304 астаналық бүлдіршін балабақшалардағы орынмен қамтамасыз етілмек . «Балапан » президенттік бағдарламасына сәйкес Алматы обылысында 131 балабақша мен шағын орталықты іске қосу жоспарлануда , оларда 15 мыңнан астам орын ұйымдастырылмақ ,-деп хабарлайды ҚазАқпарат тілшісі Сандуғаш Дүйсенова . Жылдың соңына дейін обылыс орталығының «Қаратал » және «Юбилейның ықшамаудандарында екі жаңа балабақшаны құрлысы аяқталады. Облыстың білім басқармасынан хабарлағандай , жылдың басынан бері 400-ден астам бүлдіршін мамандандырылған мектепке дейінгі дайындық мекемелеріне бара бастады . Іле және Қарасай аудандарында 4жекеменшік балабақша мен 3 шағын орталық ашылды. Қазіргі уақытта обылыстық мектепке дейінгі дайындық жүйесінде 84 балабақша және мектептердің жандарынан ашылған 300 шағын орталық жұмыс істейді , балабақшалардың 20-шақтысы - жекеменшік мекемелер . Жалпы алғанда облыс бойынша 22 мыңға жуық бала мектепке дейін дайындықпен қамтылып отыр. Бұл балабақша жасындағы балалардың 20пайызы. Оған қоса , обылыста бұрын жекешелендіріліп кеткен жеті балабақша ғимараты қайтарылды . Олар – Алакөл , Ақсу, Еңбекшіқазақ , Көксу , Талғар аудандар мен Текелі қаласында орналасқан нысандар .

Елбасының «Балапан»бағдарламасы бойынша басталған балалар бақшасының құрлысы Қайыңды ауылында аяқталды . Бұл осы бағдарламамен обылыстағы бірінші пайдалануға берілген балабақша . Оған «Балапан» атауы берілді Көп жылдан бері жаңа құрылыс салынбаған Қайыңды ауыл тұрғындарын қуанышында шек жоқ . Балабақша 43 күнде салынып біту құрылысшылар қимылының шапшаңдығын шеберлігін көрсетті. Балабақшаға көз сүйсініп көңіл қуанатындай әсем ғимарат . Іші бүгінгі күннің үлгісіндегі жиһаздармен жабдықталған . Сыртқы келбеті де үндесіп тұр. Тұсау кесер жиынын да аудан әкімі Бауыржан Қаниев сөзсөйлеп , ата-аналарды жаңа үлгіден салынған балабақшаның ашылуымен құұттықтады . Одан кейін сөз алған обылыстық мәслихаттың депутаты Ж. Қоқанов , «ҚАЗ - ПромСтрой» ЖШС президент Б. Ержанов , Корей ұлттық компаниясы бас деректорының орынбасары Лин Гин Мук,

облыстық білім басқармасының бөлім бастығы Ж. Исатаева , көрші Ойыл ауданың әкім М. Жұмағазиева және ауыл ақсақалы Әбілғазы Сариев жаңа құрлыс нысанының ерекшеліктері н айтып қуаныштарын білдірді .

Елбасының тікелй басшылығымен дүниеге келген «Балапан »бағдарламасы аясында Жаңаөзен қаласында да бірқатар жұмыстар қолға алынып жатыр. Ол негізінен үш бағытта жүзеге асуда . Бірі мектепке дейінгі мекемелерге арнап жаңа нысандар салу болса , өткен жылдың өзінде қалада екі жаңа балабақша пайдалануға берілді . Олар , негізінен оралман ағайындар тығыз орналасқан жаңа шағын аудандардан бой көтерді. Және бұл жұмыс «Балапан »бағдарламасы аясында биыл да жалғасып , қарқын алуда. Қаланың күншығыс бетіндегі «Рахат» шағын ауданынан өткен күз айларында әрқайсысы 280орындық екі балабақшаның құрлысы басталып , қазір соның қабырғалары көтеріледі . Құрлысты салып жатқан шебер Нұрлан Бектұрлиевпен әңгмілескенде қалған жұмыстары сәтін салса , жаңа оқу жылына дейін бітетінін айтты . Осы нысанның бірі өкпе ауруымен есепке тұратын және соған бейім балаларға сауықтырып , оқытуға бейімделген мектеп үлгісіндегі нысан . Айтылған екі орынның құрлысы біткеннен кейін де, бұл жұмыс тоқтамай, жалғаса береді. Өйткені, халық тарапынан балабақшаға деген сұраныс көп. Осы саланы көтеруде, сосынғы бір қызу қол алған іс-бұрын жеке қолға өтіп кеткен ғимараттарды кері қайтару . Бұл жайлы қалалық әкімдік пен білім бөлімінің бірлесіп жасаған шаралары бар . Биылдың өзінде әрқайсысы 140орындық үш балабақша қайтарылып , 420баланың орналасуына мүмкіндік туды . 2015 жылға дейін тағы да осындай тоғыз орын қайтарылмақ . Қазіргі күн Жаңаөзен қаласына жұмыс жасап тұрған он бір балабақша бар. Онда 2500 -дей бүлдіршін тәрбиеленеді . Олардың тәрбиесі мен білім алуын жақсы жағдай қарастырылған . Жыл сайын қалалық әкімдіктің қолдауымен толықтай күрделі және ағымдығы жөндеуден өтеді, көбіне жаңа жиһаздар алынып берілді, бюджеттен жеткілікті қаражат бөлінуде. Мемлекет басшысының талабына сәйкес жеке сектордың есебінен балабақша санын өсіру қолға алып жатыр . Жергілікті әкімдік пен білім бөлімі «Балапан» бағдарламасының жай-жапсарын жан-жақты түсіндіргеннен кейін , оған жекекәсіпкерлер зор ынта білдіріп отыр . Қазірдің өзінде қаланың «Көктем »шағынауданының 33 . ҮЙДЕН Закарин Мұханбет деген кәсіпкер бір балабақша ашып ,онда 30 сәби тәрбиеленуде .Тағы да5-6 кәсіпкер бизнес – жоспарын жасақтап , меншік балабақша ашу қамында жүр. Оған әкімдік пен білім бөлімнің және жергілікті «НұрОтан »ХДП қалалық филиалы белсенділерінің бірлескен іс-қимылы мұрындық болуда . Бұдан басқа балаларға арнап әр шағын ауданнан ойын алаңдарын салу мен аула клуптарының жұмыстарын жандандыру ісі де қалалық әкімдік тарапынан қызу қолға алынып , оған «Өзенмұнайгаз »өндірістік филиалы қолдау көрсетіп келеді . Осы атқарылып жатқан жұмыстардың барлығы тәуелсіз еліміздің болашағы - балалар үшін жүзеге асып жатқан игіліктер екендігіне әркімнің көзі жетіп , жүрекпен сезіп отыр.

Жалпы қабілетті дамыту үшін қойылатын талаптар;

1.Туа біткен қасиетті тану .

2. Отбасының жағдайы .

3. Ата-анасының қолдауы .

4. Педоготың біліктілігі .

5Оқыту мен тәрбиенің мәні.

Осындай талаптар жүзеге асқан жағдайда ғана қабілетті, талапты, талантты баланың ерекше қасиеттерін жетілдіру , оны одан әрі дамыту жұмысы ұйымдастырылады .

Білікті баламен жұмысқа дайындық ; Баланың қабілетіне қарай зерттеулер жүргізу арқылы мінездеме жасалып , жоспа құралып, қосымша білімдік қызымет, тәрбие мен оқыту барысында дамыту жұмысы ұйымдастырылады ;

Білікті баламен жұмысқа: Оқу материалын толық игеру, қосымша материалдармен, тестпен жұмыс , балабақша аралық , балабақша ішілік жарыстарға, олимпиядаға қатыстыру , ғылыми жоба қорғау . Ғылыми жұмысқа дайындық : Баланың көңіл күйін , денсаулығын толық анықтау , ата-ананың рухани салауаттылықтарын білу, ғылыми жұмыс жүргізуге кіргісу, кездескен проблемаларды келісіп шешу . Мұнда әр тәрбиеші ең бастысы табиғаттың адамзатқа берген, тамаша сыйын одан әрі дамытып, ерекше қабілетті баланы дарынға айналдыру үшін аянбай еңбек етіп , қоғам алдындағы міндетін азаматтық тұрғыдан орындауы керек.

Ғылыми жұмыспен айналысатын білікті бала мен жеке жұмыс жоспары :

1. Қоғамдық өмірге бейімделген интеллектуалды жеке тұлғаны қалыптастыру .

2. Еліміздің ғылыми дәрежесін жоғары деңгейге көтеретін ұрпақ даярлау .

Ғылыми жұмыспен айналысатын білікті баламен жеке жұмыс жоспары :

1. кезең: Дайындық жұмыс : тақырыпты таңдау ғылыми – зерттеу орындарына саяхат жасау, пайдаланылатын әдебиеттер , мұраға баспасөз материалдарын іздестіру .

2. кезең: Тақырыппен жұмыс : тақырыпқа байланысты жоспар даярлау , жоспар бойынша жұмыс қортынды нәтеже

3. кезең: Тақырыпты қорғау: балабақша ішкілік балабақша аралық , обылыстық, республикалық байқауларға , олимпиадаларға қатысу . Педагогпен бірлескен жұмыстардың нәтежесінде ғана білікті бала күткендегідей жетістіктерге қол жеткізеді. Демек балалар орасынан білікті қабілетті баланы таба біліп ,әрқайсысының жеке тұлға ретінде өздеріне деген сенімін арттырып өзара қатынасты жақсартып , ата-ана

мен педогог бірлесе отырып шығырмашылықпен жұмыс жасағанда ғана жұргізген шара өз нәтежесін береді .

Педагогқа қойылатын талаптар : Білікті , қабілетті баланы анықтау , ата-анамен мәдениетті сөйлесе білу, білікті балаға арнап бағдарламалар түзе білу сабақа жаңа техналогияны тиімді пайдалана білу , балаға шығармашылықпен жұмыс істеу үшін қосымша жаңа ,тың тапсырмалар ұсыну , баланың еңбегін дұрыс бағалай білу . Бала бойындағы қасиетті ашуда әрбір педагог өз жұмысын нақтылы жүргізе білгенде ғана оның өмірге деген нақты көзқарасын қалыптастыра алды. Білікті бала бойындағы қабілетті ашуды еркіндік , батылдық, ұшқырлық , сезімтал , жинақтылық сияқты кешендік қасиеттермен қатаң ерекше ой қызыметі , түисігі , шығармашылыққа деген құштарлығы қалыптасады . Әр педагог өзіндік әлуметтік кәсіби шеберлігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін, педагогикалық қызыметері мен педагогикалық құзырлығыныың түрлері мен тәсілдерін меңгеру деңгейін сапалы дамыта біледі.

БІЛІКТІ БАЛАНЫ БІЛІМДІ МАМАН

ТӘРБИЕЛЕЙДІ

«Біз бүкіл еліміздің әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметіне қол жеткізу тиіспіз» .

Бүгінгі қоғам алдында ұлттық сана -сезім қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу міндеті тұр . Баланы ұнемі әдептілікке баулып , оларды дұрыс жолға бағыттау , білімге деген құлшынысын артыру заман талабы . Заманға лайық тәрбие білім беру- жаңа технологияларды , таң идеялар мен шығармашылық , инновациялық жаңашылдақты қажет етеді . Педагог баланың танымдық ой-өрісін ,іс -әрекетін , шығармашылық ойлау қабілетін дамыту, тереңдету мақсатында басқа техналогиялармен бірге «модулъдік технологияны» пайдалануына болады.

Жаңа технологияларды пайдалану негізінде педагог төмендегідей нәтижелерге қол жеткізді .

1. Балаға жүйелі тапсырма беруге ұмтылады .

2. Баланың жан-жақты қасиеттерін байқай алады.

3. Өзін бағыт сілтеуші ретінде сезінеді .

4. Баланың еңбегін бағалай алады.

5. Оқыту барысында барлық баланы қамтуға ұмтылады .

6. Баланы өз пікірін айта білуге үйретеді .

7. Шығармашылық қабілеттерін ашуға жағдай жасайды .

Жаңа технологиялалар пайдалану арқылы әр педагог өзінің терең білімділігі мен біліктілігін , ерлігін шыңдайды. Жаңа педагогикалық технологияны саралап ,деңгейлеп оқыту түрі балабақша кең тарап келе жатқан үлгі . Деңгейлік тапсырманың мақсаты балаға жеңілден - қиынға , қарапайымнан – күрделіге қарай сатылы түрде орындалатын жұмыстар ұсынып , баланы ізденіске ,шығармашылыққа баулу . Сапалы білім беру үрдісіндегі жаңа технология таңдау -іріктеп ала отырып , шығармашылықпен жұмыс істеу . Осы мақсат балабақшада үш қызмет біріктіріледі . Олар валеологиялық медициналық-психологиялық- коррекциялық және ғылыми - әдістемелік қызметтер . Осы үш қызмет нәтижесінде мақсат , бағыт, басшылық ету іс- әрекетке түрлері белгіленеді .

Баланың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру мына шарттарға , байланысты :

-балаға берілген тапсырманың мақсатын айқын түсіну:

- нақты тапсырманың дұрыс орындалуын қадағалау :

- тапсырманың орындау және аяқталу уақытын белгілеу :

- тәрбиешінің тәрбиеленушімен өзара байланысын қалыптастыру :

Баланың бойындағы ерекше қабілеті мен дарындылығын көребілу педогог үшін аса маңызды. Ол үшін тәрбиеші күнделікті тәрбие мен оқыту жұмысында үздіксіз іздеп ерекше қабілетін бар баланы үзбей бақылап , жүйелі білім алуға деген құлшынысын анықтайды .

«Білікті бала» Баланың қабілетіне анықтауға біршама уақыт қажет. Қабілетті баланың ақыл-ойы , дербестігін , шығармашылық ой -әрекеті

Педагогикалық еңбекті бағаламай, оның болашақ қозғалысын бағдарлау мүмкін емес .

• Педагогикалық ұжымды дифференциялау :

• жаңа бағдарламалар әзірлеу , оқыту бағдарламалары мен әдістемелерінт түрлендіру

• баланың біліктілік деңгейін көтеруге қол жеткізу

• оқытуда жоғары нәтижеге қол жеткізіп , әдістемені бала деңгейіне бейімділік отырып оқытуға қабілетті педагогтар тобын анықтау .

«Шығармашылық тобы»

Педагогты шартты түрде үш топқа бөлуге болады :

1. Педагогикалық еңбек шеберлері . Оларға жоғары санатты педагогтар жатады . Бұл топ мұғалімдерді көрнекті сабақтар береді , идеяларға сүйеніп , оларды шығармашылық тұрғыда дамытады, авторлық бағдарлама, әдістемелік құралдар мен нұсқаулар әзірлейді . Олармен жұмыс алгаритмі іс-тәжірибелеріне зерттеу және насихаттау .

2. Педагогикалық шеберлігін жетілдіруші педагог. Шығармашылық проблемалық топқа талдап , «Оқытудың интерактиві әдістері», «Модулъдік оқыту» топтарға бөлініп жұмыстануға болады.

3. Педагогикалық шеберлікті қалыптастырушы . Жаңа техналогияларды, саладан тыс шаралардың әдістемелерін оқып үйрету , дидактикалық , психологиялық , технологиялық және жалпы мәдени дайындық.

Тәуелсіз ел тірегі - білімді үрпақ десек, жаңа заман талабы- баланың білімге өз бетінше талпынысы мен шығармашылық қабілетін арттыру . Бұл тұрғыда әр педагог жаңа технологиялар негізінде берілетін білімнің сапалы да , тиымді болуын баса назар аударып, педагогикалық шеберлікті , біліктілікті, әдіс- тәсілдері тиімді пайдалана білуі тиіс.