Баяндама "?лтты? ойындар ар?ылы дене т?рбиесіне баулу"

?ЛТТЫ? ОЙЫНДАР АР?ЫЛЫ ДЕНЕ Т?РБИЕСІНЕ БАУЛУ

Е.?. Коблашев.

Дене шыны?тыру н?с?аушысы.

Б. С?лейменов атында?ы орта мектебі

Шал?ар ауданы, Бегімбет селосы.

Ойын дегеніміз – адамны? а?ыл-ойын дамытатын, ?ызы?тыра отырып ойдан — ой?а жетелейтін, тынысы ке?, алыс?а ме?зейтін, ?иял мен ?анат бітіретін ?ажайып н?рсе.?лы педагог В.И.Сухомлинский: «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, шы?армашылы?сыз, ?иялсыз толы? м?ніндегі а?ыл-ой т?рбиесі болмайды», — дейді. Демек, ш?кіртті? а?ыл-ойы, парасаты ?лтты? салт-сананы сі?іру ар?ылы баии т?седі. О?у ?рдісінде ?лтты? ойын элементтерін пайдалану саба?ты? та?ырыбы мен мазм?нына сай алынады. Сонда ?ана оны? танымды?, т?рбиелік ма?ызы арта т?седі. О?ушыларды ?сіресе, «Си?ырлы ?оржын», «К?кпар», «Асы?» секілді ?лтты? ойындар?а ?атыстыру ?те тиімді екеніне к?з жеткізу ?иын емес. Б?л ойындарды жа?а материалды бекіту немесе ?айталау кезінде ?олдану керек деген пікір бар. О?ушы ойынны? ?стінде не со?ында ?зіні? ?атысу белсенділігіне ?арай т?рлі ба?а алуы м?мкін. Педагог ?р баланы? е?бегін ба?алап, ынталандырып отыруы тиіс. Ойынны? т?рбиелік ма?ызы мынада: ол баланы зеректікке, білгірлікке баулиды. Бабаларымызды? асыл ?азыналарына деген к?з?арасын ??рметтеуге с?з ?семдігін сезінуге ?йретеді. Батылды??а, ?жеттікке т?рбиелейді. Ендеше е?бекке баулу саба?ын ?лтты? ойындар ар?ылы саба?тастырып т?сіндіру п?н та?ырыптарын тез, жылдам ме?геруге ы?пал етеді. Баланы? с?здік ?орын байыта т?седі. Хал?ымызды? ?лы перзенттеріні? бірі, аса к?рнекті жазушы М.?уезов: «Бізді? хал?ымызды? ?мір кешкен ?за? жылдарында ?здері ?ызы?та?ан алуан ?нері бар ?ой. Ойын деген мені? т?сінуім ше к??іл к?теру, ж?ртты? к?зін ?уантып, к??ілін шаттандыру ?ана емес, ойынны? ?зінше бір ерекше ма?ыналары бол?ан», — деп тегіннен тегін айтпаса керек.

«Аламан б?йге», «Алтыба?ан», «Ар?ан тарту», «А? с?йек», «Те?ге алу», «Аударыспа?», «?ыз ?уу», «Жамбы ату»… Санамалай берсе?із, ?аза?ты? ?лтты? ойындары осылай жал?аса береді. Бізді? ал?а ?ой?ан ма?сатымыз хал?ымыз?а т?н осынау ?лтты? ойындарымызды тізіп шы?у емес. Керісінше, ата-бабаларымыз б?дан сан ?асыр б?рын ойлап тауып, уа?ыт ?те ?рпа?ына ?алдыр?ан ?лтты? ойын т?рлеріні? ма?ызы мен м?нін саралап, д?л осы ойындарды жа?а ?асырда жа?аша пайдалануды б?лжымас д?ст?рге айналдырса? деген ой-пікірді иісі ?аза? басшыларды? есіне салса? деген ниеттен туындап отыр. Этнограф-?алымдарды? зерттеулеріне ж?гінсек, ?аза?ты? ?лтты? ойындары а??а, мал?а байланысты, алуан т?рлі заттармен ойналатын, зеректікке, ептілік пен икемділікке, батылды??а баулитын ойындар деп бірнеше т?рге б?лінеді. ?айсыбір ?алымдар ?аза? хал?ыны? ?лтты? ойындары т?ріні? ж?зден асып жы?ылатынын айтады. М?ны? ?зі ?аза? хал?ыны? ежелден-а? айры?ша дарынды ??м білімді бол?аныны? д?лелі. Та?ы бір ерекшелігі, ?лтты? ойындарды?, ?сіресе, жас?спірім балалар?а арнал?ан т?рлері ?детте ?ле?мен «?рнектеліп» те отыр?ан. ?ле?-жыр ар?ылы ата-бабаларымыз ойынны? эстетикалы? ?серін арттырып ?ана ?оймай, б?лдіршіндерді? ?ле?-жыр?а деген ы?ылысын оятып, д?ниетанымын арттыра білген. Тіпті ?айсыбір ойын ар?ылы жас ?рпа?ты е?бекке баулып, шыны?тыруды м?рат еткен. Демек, хал?ымыз ?лтты? ойындар ар?ылы жастарды ?мір с?руге да?дыландырып, ?иынды??а т?зе білуге, ?иын с?ттен жол таба білуге машы?тандыруды басты ма?сат еткен. Мысалы, «Аламан б?йге», «Аударыспа?», «Ар?ан тарту» ойындары адамды т?зімділікке ?йретуге, ерік-жігерді игере білуге, білек к?шін дамыту?а ба?ыттал?ан. ?лтты? ойындарды? та?ы бір ерекшелігі, ?р ойын жас ?рпа?ты сали?алы да салма?ты, шебер ?рі епті болу?а баулиды. ?йткені ?рбір адам ?зінен ?рбіген ?рпа?ты? ынжы?, бойк?йез болып ?алмай, жан-жа?ты, білікті де к?шті болып ?суін ?мірді? м??гі м?ні ретінде ?абылда?ан.

Жалпы, ?аза?ты? ?лтты? ойындарыны? ?ай-?айсысыны? да ?о?амды? ж?не ?леуметтік м?ні зор. Б??ан ?оса, ?лтты? ойындар ?аза? хал?ыны? о бастан ерекше м?дениетті бол?анын ай?ындайды. Ата-бабаларымыз ?лтты? ойындар ар?ылы ?рпа?ты? береке-бірлігі мен ынтыма?ын жарастырып отыр?ан. Шынды?ына келсек, адамны? ?мір с?руінде ?аза?ты? ?лтты? ойындарыны? ат?аратын ма?ызы ерекше. Бас?аны былай ?ой?анда, ?р ?лтты? ойын о?ан ?атысушыны ?мір с?руге бейімдеп ?ана ?оймай, ?иынды?тан ?оры?пай, ?арсы т?ра білуге ?йретеді. Мысалы, бір ойын шеберлік пен ептілікке, енді бір ойын тал?ампазды??а, ал енді бір ойын ?иын-?ыстау кезе?де тез шешім ?абылдап, о?тайлы жол таба білуге баулиды. Оны? ?стіне ?лтты? ойындардан спорт пен патриотты? т?рбие ай?ын а??арылады. М?ны? ?зі ?аза?ты? ?лтты? ойындарыны? т?рбие беруді? таптырмас ??ралы екендігін д?лелдейді.

Показать полностью

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Баяндама "?лтты? ойындар ар?ылы дене т?рбиесіне баулу"»

ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ ДЕНЕ ТӘРБИЕСІНЕ БАУЛУ

Е.Ә. Коблашев.

Дене шынықтыру нұсқаушысы.

Б. Сүлейменов атындағы орта мектебі

Шалқар ауданы, Бегімбет селосы.

Ойын дегеніміз – адамның ақыл-ойын дамытатын, қызықтыра отырып ойдан — ойға жетелейтін, тынысы кең, алысқа меңзейтін, қиял мен қанат бітіретін ғажайып нәрсе.Ұлы педагог В.И.Сухомлинский: «Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, шығармашылықсыз, қиялсыз толық мәніндегі ақыл-ой тәрбиесі болмайды», — дейді. Демек, шәкірттің ақыл-ойы, парасаты ұлттық салт-сананы сіңіру арқылы баии түседі. Оқу үрдісінде ұлттық ойын элементтерін пайдалану сабақтың тақырыбы мен мазмұнына сай алынады. Сонда ғана оның танымдық, тәрбиелік маңызы арта түседі. Оқушыларды әсіресе, «Сиқырлы қоржын», «Көкпар», «Асық» секілді ұлттық ойындарға қатыстыру өте тиімді екеніне көз жеткізу қиын емес. Бұл ойындарды жаңа материалды бекіту немесе қайталау кезінде қолдану керек деген пікір бар. Оқушы ойынның үстінде не соңында өзінің қатысу белсенділігіне қарай түрлі баға алуы мүмкін. Педагог әр баланың еңбегін бағалап, ынталандырып отыруы тиіс. Ойынның тәрбиелік маңызы мынада: ол баланы зеректікке, білгірлікке баулиды. Бабаларымыздың асыл қазыналарына деген көзқарасын құрметтеуге сөз әсемдігін сезінуге үйретеді. Батылдыққа, өжеттікке тәрбиелейді. Ендеше еңбекке баулу сабағын ұлттық ойындар арқылы сабақтастырып түсіндіру пән тақырыптарын тез, жылдам меңгеруге ықпал етеді. Баланың сөздік қорын байыта түседі. Халқымыздың ұлы перзенттерінің бірі, аса көрнекті жазушы М.Әуезов: «Біздің халқымыздың өмір кешкен ұзақ жылдарында өздері қызықтаған алуан өнері бар ғой. Ойын деген менің түсінуім ше көңіл көтеру, жұрттың көзін қуантып, көңілін шаттандыру ғана емес, ойынның өзінше бір ерекше мағыналары болған», — деп тегіннен тегін айтпаса керек.

«Аламан бәйге», «Алтыбақан», «Арқан тарту», «Ақ сүйек», «Теңге алу», «Аударыспақ», «Қыз қуу», «Жамбы ату»… Санамалай берсеңіз, қазақтың ұлттық ойындары осылай жалғаса береді. Біздің алға қойған мақсатымыз халқымызға тән осынау ұлттық ойындарымызды тізіп шығу емес. Керісінше, ата-бабаларымыз бұдан сан ғасыр бұрын ойлап тауып, уақыт өте ұрпағына қалдырған ұлттық ойын түрлерінің маңызы мен мәнін саралап, дәл осы ойындарды жаңа ғасырда жаңаша пайдалануды бұлжымас дәстүрге айналдырсақ деген ой-пікірді иісі қазақ басшылардың есіне салсақ деген ниеттен туындап отыр. Этнограф-ғалымдардың зерттеулеріне жүгінсек, қазақтың ұлттық ойындары аңға, малға байланысты, алуан түрлі заттармен ойналатын, зеректікке, ептілік пен икемділікке, батылдыққа баулитын ойындар деп бірнеше түрге бөлінеді. Қайсыбір ғалымдар қазақ халқының ұлттық ойындары түрінің жүзден асып жығылатынын айтады. Мұның өзі қазақ халқының ежелден-ақ айрықша дарынды һәм білімді болғанының дәлелі. Тағы бір ерекшелігі, ұлттық ойындардың, әсіресе, жасөспірім балаларға арналған түрлері әдетте өлеңмен «өрнектеліп» те отырған. Өлең-жыр арқылы ата-бабаларымыз ойынның эстетикалық әсерін арттырып қана қоймай, бүлдіршіндердің өлең-жырға деген ықылысын оятып, дүниетанымын арттыра білген. Тіпті қайсыбір ойын арқылы жас ұрпақты еңбекке баулып, шынықтыруды мұрат еткен. Демек, халқымыз ұлттық ойындар арқылы жастарды өмір сүруге дағдыландырып, қиындыққа төзе білуге, қиын сәттен жол таба білуге машықтандыруды басты мақсат еткен. Мысалы, «Аламан бәйге», «Аударыспақ», «Арқан тарту» ойындары адамды төзімділікке үйретуге, ерік-жігерді игере білуге, білек күшін дамытуға бағытталған. Ұлттық ойындардың тағы бір ерекшелігі, әр ойын жас ұрпақты салиқалы да салмақты, шебер әрі епті болуға баулиды. Өйткені әрбір адам өзінен өрбіген ұрпақтың ынжық, бойкүйез болып қалмай, жан-жақты, білікті де күшті болып өсуін өмірдің мәңгі мәні ретінде қабылдаған.

Жалпы, қазақтың ұлттық ойындарының қай-қайсысының да қоғамдық және әлеуметтік мәні зор. Бұған қоса, ұлттық ойындар қазақ халқының о бастан ерекше мәдениетті болғанын айқындайды. Ата-бабаларымыз ұлттық ойындар арқылы ұрпақтың береке-бірлігі мен ынтымағын жарастырып отырған. Шындығына келсек, адамның өмір сүруінде қазақтың ұлттық ойындарының атқаратын маңызы ерекше. Басқаны былай қойғанда, әр ұлттық ойын оған қатысушыны өмір сүруге бейімдеп ғана қоймай, қиындықтан қорықпай, қарсы тұра білуге үйретеді. Мысалы, бір ойын шеберлік пен ептілікке, енді бір ойын талғампаздыққа, ал енді бір ойын қиын-қыстау кезеңде тез шешім қабылдап, оңтайлы жол таба білуге баулиды. Оның үстіне ұлттық ойындардан спорт пен патриоттық тәрбие айқын аңғарылады. Мұның өзі қазақтың ұлттық ойындарының тәрбие берудің таптырмас құралы екендігін дәлелдейді.