"Абай Құнанбайұлы" (сабаққа қосымша материал)

Солтүстік Қазақстан облысы

Петропавл қаласы

«Ғабит Мүсірепов атындағы

№ 43 орта мектеп» КММ

қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

Айсакова Нуржамал Сериковна

Абай- қазақ поэзиясының тәңірі, құдіретті ақыны, қуатты таланты.

(Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығы бойынша мұғалімдер мен оқушыларға

арналған қосымша материал)

Мақсаты: оқушылардың сөздік қорын, сөз байлығын дамыта отырып, ақынға деген сүйіспеншілігін, қызығушылығын арттыру.

Абай - дана, Абай - дара қазақта,
Оқылмаған ұлы Абайды қазақ па?
Қазақ даңқын асқақтатқан әлемге,
Абай теңдес ақын болмас қазақта.

Кеше өткен бұлдыр заман желегі,
Болашаққа Абай үнін тіледі.
Өлмейтұғын артына сөз қалдырған,
Абай үні бізбен бірге келеді!

№1. Өмірбаяны

10 тамыз туған жері Қарқаралы, туған кезіндегі есімі Абай деп әжесі

1845 жылы туған Семей облысы Ибраһим еркелетіп атаған

Абай Құнанбайұлы

әкесі Құнанбай 3 жыл Семейдегі

Өскенбайұлы Ахмет Риза

медресесінде оқиды

анасы Ұлжан

әжесі Зере ауылдағы Ғабитхан орыс тілін өздігінен

молдадан сауатын ашады үйренеді

Шығыстың ұлы ақындары – Низами,

Сағди, Қожа Хафиз, Навой, Физули, Пушкин, Гоголь, Лермонтов,

Фирдоуси шығармаларын өз бетімен оқиды. Щедрин, Некрасов

шығармаларымен танысады

Семейге айдалып келген орыс демократтары

Михаэлис, Долгополов, Леонтьевтермен танысады.

Ақын 1904 жылы туған жерінде қайтыс болды. Сүйегі Жидебай деген жерге қойылды. Қазір сол Жидебайда ақынның өзі тұрған үйде әдеби-мемориалдық мұражайы бар.

№2. Абай – ақын.

Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін,

Жоқ-барды, ертегіні термек үшін.

Көкірегі сезімді, тілі орамды,

Жаздым үлгі жастарға бермек үшін.

Абай қазақтың демократ ақыны, ұлы ойшыл, философы. Ол қазақ тілінің мәйегінен көптеген өлеңдер мен дастандар сондай-ақ, басқа да философиялық шығармалар жазды.

Абайды Абай еткен, асыл сөзімен өлең етіп ұйытып, жүрегіне жыр болып байланған қасиеті - өмірден әділет, мейірім, сенім, адалдық іздеу барысында тапқан танымдық олжалары, санасын сарғайтып барып көзін ашқан тұжырым тоғыстары өлең арқылы өріліп жатыр.

Абай өлеңдерінің тақырыбы жан-жақты әлеуметтік аясы кең. Өлеңдері халықты өнерге, білімге, ғылымға шақырады, әрі жанға жайлы, жүрекке жылы тиетін махаббат өлеңдері болып келеді. Сондықтан Абай өлеңдері XIX ғасырдағы «қазақ қоғамының айнасы» деп те аталады.

«Ғылым таппай мақтанба»

«Жаз» «Күз» «Желсіз түнде жарық ай» «Адасқанның алды жөн, арты соқпақ»

«Масғұт»

Абайдың шығармалары

«Жігіттер, ойын арзан,

күлкі қымбат» «Қарасөздері»

«Мен жазбаймын өлеңді «Ғашықтық, құмарлықпен

ермек үшін» «Сегіз аяқ» «Ескендір» ол екі жол»

«Әзім әңгімесі» «Айттым сәлем, Қаламқас» «Жасымда ғылым бар деп

ескермедім»

Абай шығармалары қазірдің өзінде көптеген тілдерге аударылып, әлем халықтарының жақсы бағасын алуда. Соның бір дәлелі, Қытай Халық Республикасында Абай шығармаларының қазақша нұсқаларынан сырт оның үш бірдей дастаны және өлеңдері мен қара сөздері қытай тілінде жарық көрді.

№ 3. Абай - аудармашы

Аудармалары

А.С. Пушкин М.Ю. Лермонтов

«Евгений Онегин», «Ой», «Қанжар», «Жартас»

«Татьянаның хаты», «Өзіңе сенбе, жас ойшыл», «Бородино»

"Ленскийдің сөзі" «Жолға шықтым бір жым-жырт

И.А. Крыловтың кейбір түнде жалғыз»,

мысалдары «Теректің сый», «Альбомға»

"Асау той, тентек жиын, опыр-топыр"

№ 4. Ақынның өз балалары

Абай

Дарынды балалары: балаларын орыс мектебінде

Әбдірахман, Мағауия, оқытады

Тұрағұл, Мекайыл

(Әкелерінің өлеңдерін жатқа айтып,

халық арасына таратқан, әнші,

домбырашы болған)

Ділдәдән: Әйгерімнен:

Ақылбай, Әкімбай, Күлбадан: Тұрағұл, Мекайыл,

Әбдірахман, Райхан Мағауия Ізкәйіл, Кенже

Ақын өзінің талантты шәкірттерін тәрбиелеп өсірді. Абайдың ізбасар шәкірттері Шәкәрім, Көкбай, Ақылбай, Кәкітай және Мағауия болды. Абай көзі тірісінде өзінің өлеңдерін жинаған емес. Олардың әрқайсысын бір жапырақ қағазға жазып, жастарға таратып бере берген. Олар Абайдың өлеңдерін жаттап алып отырған. Сөйтіп Абай өлеңдері қазақ даласында ауыздан-ауызға таралып кете барды. Оның өлеңдері қолдан- қолға көшіріп алынды. Ондай қолжазба көшірмеге ие болу әрбір сауатты қазақ үшін зор ғанибет болатын. Кейінірек Абайдың туындыларын оның ұлы Тұрағүл жинастыра бастады. Абай өлеңдерінің ең алғашқы жинағы 1909 жылы ақын Кәкітайдың арқасында Қазан қаласында басылып шықты. Абай Құнанбаевтың өлеңдерін жинауға және бастырып шығаруға көп күш-жігер жұмсап, игі ықпал еткен адал ақын Көкбай Жанатайұлы (1864—1927) болды. Ол өлеңдер белгілі қоғам қайраткері Әлихан Бөкейханұлының редакциясымен басылып шықты.

Абай отандық тарихымыз бен әдебиетімізде аса көрнекті орын алады. Абай қазақтың ұлттық жазба әдебиетінің негізін қалады. Ақынның мол әдеби мұрасы тек бір халықтың ғана емес, бүкіл адамзаттың рухани қазынасы  болып саналады. Қазақстанда ұлы Абайдың есімі көптеген елді мекендер мен көшелерге, Алматы Ұлттық университетіне, Алматы қаласындағы Мемлекеттік академиялық опера және балет театрына берілген. Ұлы ақынның құрметіне Қазақстан мен Ресейде ескерткіштер орнатылған. Қазақстанның жоғары оқу орындарында Абай шығармашылығына арналған халықаралық және республикалық ғылыми конференциялар жыл сайын өткізіліп тұрады.