Тәрбие тал бесіктен басталады

Сабақтың тақырыбы: Тәрбие тал бесіктен басталады
Сабақтың мақсаты:
Қазақ отбасының тәрбиесі туралы оқушыларға толық мағлұмат беру. Алған білімдерін пысықтап, теориялық алған ұғымдарын мысалдар арқылы терең меңгерту.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдіс — тәсілдері: сұрақ — жауап, салыстыру, топтастыру, өзіндік ізденіс, талдау.
Көрнекі құралдар: оқулық, слайд, кеспелер, суреттер, тірек сызбалар, Тақтаға ұлағатты сөздер жазған парақшалар ілінеді: «Ел болам десең, бесігіңді түзе», «Балаңды өз тәрбиеңмен тәрбиелеме, өз ұлтыңның тәрбиесімен тәрбиеле», «Ұяда не көрсе, ұшқанда соны алады», «Ұл тәрбиелей отырып, жер иесін тәрбиелейміз, қыз тәрбиелей отырып, ұлтты тәрбиелейміз»
Техникалық құрал: интерактивті тақта

Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың көңіл — күйін жақсартуға арналған сергіту.
Қайырлы күн, әлем!
Қайырлы күн, аспан!
Қайырлы күн, сен!
Қайырлы күн, мен!
Қайырлы күн, мұғалім!
Қайырлы күн, қонақтар!
Үйге берілген тапсырманы тексеру. Тәрбие отбасы туралы мақал-мәтелдер айту. Бүгінгі сабақтың тақырыбын ашу. (оқушылар мақалдарды негізге ала отырып сабақтың тақырыбын айтады)
Мұғалім: балалар, сабағымызды бастамас бұрын біз өткенді еске түсіре кетейік. Отбасы мүшелеріне кімдер жатады? Олай болса біз  «Идея себеті» ойынын ойнап, қайталай түсейік.        «  Отбасы мүшелері » деген сөзі бар плакат тақтаға ілінеді. Бұл ойын барысында жұмыс жұппен жүргізіледі. Бұл ауқымы кең, маңызы зор тақырыпты біз 8 сыныпта да өткен болатынбыз. Биылғы жылы да осы тақырып жалғасын тауып отыр. Бүгінгі таңда біздің осы тақырып бойынша  сабағымызды өткізіп жатырмыз. Қазір әр жұп отбасы мүшелері жайында атауларды жазып, түсінік береді. Ең алдымен қағазға жазылып, кейіннен плакатқа бекітіледі. (3 — 5 минут)

Отбасы мүшелері
Анықтама берілетін сөздер: әке — шеше, немере, шөбере, жеңге, ағайын, нағашы, жиен.
Әке — шеше, ата — ана — дүниеге ұрпақ әкелген ерлі — зайыпты адамдар.
Немере — ұлдың баласы.
Шөбере – немеренің баласы.
Жеңге – ағаның әйелі.
Ағайын – бірге туған туыстар.
Нағашы – баланың анасының төркіні.
Жиен – қыздың немесе әпке, қарындастан туған бала.
ІІ.«Қатені тап» ойыны. Жұптық жұмыс
Бірінші жұпқа: Қате мәліметпен мәтін ұсынылады. Ол мәтіннен жіберілген қателерді табу керек. Талаптары: ең қарапайым қате және сабақтың тақырыбын ашқаннан кейін қорытындылап табатын қате.
Қазақ отбасында әкенің орны ерекше емес. Шеше – отбасының тірегі. Отбасы мүшелері әкені тыңдамайды.
Әже – отбасының басшысы, асыраушысы, қамқоршысы. Әкені ана да, балалар да құрметтейді, сыйлайды. Бала әкені ренжіту үшін тәртіпті, еңбекқор, білімді, ұқыпты болуға тырысады. Ана әкені сыйлау арқылы балаларға үлгі көрсетеді. Ананың осы үлгісімен әже әкесін де, үлкендерді де сыйлап, тәрбиелі болып өседі.
Ана – отбасының беріктігін сақтаушы. Ана – отбасы мүшелерінің сыйластығын орнатады, ағайын мен туған — туыстардың қарым — қатынасын сақтамайды. Ана – отбасындағы татулық ұйытқысы. Ананың орны да ерекше. Әке де, балалар да ананы сыйлайды.
Отбасының ең үлкен байлығы – бала. «Шешеге қарап ұл өсер, әкеге қарап қыз өсер» дейді қазақ халқы. Әке мен шешенің жаман үлгісі балаға тәрбие болып табылады. Қазақ отбасындағы тәрбиенің ең бірінші ережесі — әкесін сыйлау, анасын құрметтеу. Бұл – балаға берілетін ең бірінші баға. Ата — анасын сыйлап өткен бала өзгелерді де құрметтеуге үйренеді. Сондықтан орыс балаларын әдептілікке, мейрімділікке, адалдыққа, сыпайылыққа баулыған.

Екінші жұпқа: жеке кәртішке таратылады. Кәртішкедегі тапсырманы орындап, тақтаға шығып жазады. Дәлелдейді.

Кәртішке №1: сөйлемдерді салалас құрмалас сөйлемдерге айналдырып, оның түрлерін анықта. Ережесін айт.

1. Тектілігі тереңге тамырланған қазақ халқы бала тәрбиесіне баса назар аударған. Ұлтымыз қашан да баласының рухани жағынан бай болуына көңіл бөлген.

2. Сәби дүниеге келгеннен бастап, оның ойлы, дене бітімінің дұрыс қалыптасуына, ақыл — ойының жетілуіне назар аударған. Кішкентайынан бала бойына адалдық, әділдік, мейірімділік, адамгершілік сияқты бар ізгі қасиеттерді сіңірген.

3. Ұрпақ тәрбиесі отбасынан басталады. Мектепте жалғасады.

4. Бала ертегі-әңгімелерді тыңдайды. Есіне сақтап қалады.

а) Жаңа сөздермен жұмыс. Тақтадағы сөздерді оқып, есте сақтағандарын қағазға жазады.
Тірек – опора
Сыйлау – уважать
Беріктік – сплоченность
Ағайын – родня, сородичи
Орнату – установить
Баулу – воспитывать (5 мин)
Олармен сөз тіркесі мен сөйлем құраңдар.

ІІІ. «Шеңбер» ойыны. Дұрыс мәтін ұсынылады. Жаңа мәтінді оқып шығып, есте қалған сөйлемдерді айтып, мағынасына қарай жаңа сөздерді қоса отырып толықтыру. Тек айтылған сөйлемді қайталауға болмайды.
Әке – шеше — отбасы тірегі
Қазақ отбасында әкенің орны ерекше. Әке – отбасының тірегі. Отбасы мүшелері әкені тыңдайды.
Әке – отбасының басшысы, асыраушысы, қамқоршысы. Әкені ана да, балалар да құрметтейді, сыйлайды. Бала әкені ренжітпес үшін тәртіпті, еңбекқор, білімді, ұқыпты болуға тырысады. Ана әкені сыйлау арқылы балаларға үлгі көрсетеді. Ананың осы үлгісімен бала әкесін де, үлкендерді де сыйлап, тәрбиелі болып өседі.
Ана – отбасының беріктігін сақтаушы. Ана – отбасы мүшелерінің сыйластығын орнатады, ағайын мен туған — туыстардың қарым — қатынасын сақтайды. Ана – отбасындағы татулық ұйытқысы. Ананың орны да ерекше. Әке де, балалар да ананы сыйлайды.
Отбасының ең үлкен байлығы – бала. «Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап қыз өсер» дейді қазақ халқы. Әке мен шешенің жақсы үлгісі балаға тәрбие болып табылады. Қазақ отбасындағы тәрбиенің ең бірінші ережесі — әкесін сыйлау, анасын құрметтеу. Бұл – балаға берілетін ең бірінші баға. Ата — анасын сыйлап өткен бала өзгелерді де құрметтеуге үйренеді. Сондықтан қазақ отбасы балаларын әдептілікке, мейрімділікке, адалдыққа, сыпайылыққа баулыған.(10минут)

Ал енді, балалар, мына екі мәтінді салыстырайық Манағы қатесі бар мәтіннен барлық қателерді анықтап таба алдық па? Мына дұрыс мәтінмен салыстырып, қатесін табайық.

Қорытынды:
бірінші топқа бүгінгі тақырып бойынша класстер немесе сызба жасау

екінші топқа бүгінгі тақырыпты қорытындау үшін коллаж жасау

«Алтын сандық» ойыны
1. Қазақ ертегілерінің түрлерін ата (қиял – ғажайып, тұрмы салт, хайуанаттар жайлы)
2.Шоқанның әжесі? (Айғаным).
3.Қазақтың билерін ата (ҮйсінТөле би. Арғын Қаздауысты Қазыбек би. Алшын Әйтеке би)
4.Үш дананы атаңдар (Абай.Шоқан. Ыбырай)
5.Үш байлықты ата (1 – ші денсаулық, 2 – ші ақжаулық, 3 – ші он саулық)
6. ҚР қашан тәуелсіздік алады? (1991 ж. 16 желтоқсан).
7. Жерінің аумағы жағынан Қазақстан бүкіл дүние жүзінде нешінші орында тұр? ( 9 )
8. Қазақ тілі алғаш мемлекеттік мәртебесін қай жылы алды? (1989).
9. Қазақстанның ұлттық валютасы қай жылы айналымға шықты? (1993 15 қараша)
10. Қазақстан Республикасының мемлекеттік әнұранының авторларын ата.
(Ш.Қалдаяқов, Н.Ә. Назарбаев, Жұмекен Нәжімеденов)
11. Қазақтың тұңғыш ғарышкері кім?
(Тоқтар Оңғарбайұлы Әубәкіров 1991 2 қазан)
12. «Қазақ хрестоматиясын» жазған кім? (Ы.Алтынсарин).
 

Тест жұмысы
1. Қазақ отбасының тірегі кім?
а) ана ә) әке б) жиен
2. Әке – отбасының несі?
а) басшысы, асыраушысы, қамқоршысы ә) тәрбиешісі, таратушысы
б) бұзушысы, қамқоршысы, ақымағы
3. Бала әкені ренжітпеу үшін қандай болуға тырысады?
а) бұзақы, ақымақ, ақылсыз ә) тәртіпті, білімді, еңбекқор
б) ұқыпты, тәрбиесіз, әдепсіз
4. Ана – отбасының кімі?
а) тыныштығын бұзушысы ә) беріктігін сақтаушысы б) негізгі тірегі
5. Отбасының ең үлкен байлығы….?
а) бала ә) ақша б) байлық
6. «…. қарап ұл өсер,…. қарап қыз өсер» деген мақалды толықтырыңыз.
а) әжеге, атаға ә) ағаға, әпкеге б) әкеге, шешеге
7. Қазақ отбасының тәрбиесінің ең бірінші ережесі қандай?
а) үлкенді сыйламау, оларға қамқорлық көрсету
ә) әкесін сыйлау, анасын құрметтеу б) ата — анаға мейрімділік көрсетпеу
8. Ата — ананы сыйлау, құрметтеу балаға берілетін қандай баға?
а) бірінші ә) ақырғы б) соңғы
9. Қазақ отбасы балаларды неге баулыған?
а) әдептілікке, мейрімділікке ә) бұзақылыққа, ақымақтыққа
б) әдептілікке, тәрбиесіздікке
10. Ағайын мен туған — туыстардың қарым — қатынасын сақтайтын кім?
а) ана ә) бала б) немере

Үйге тапсырма
Деңгейлік тапсырмалар:
ІІІ деңгей.
1. Қазақ отбасы жайлы айтып беріңдер.
2. Мәтіндегі екі жай сөйлемнен себеп — салдар сабақтас құрмалас сөйлем құрастырыңыз. Оған синтаксистік талдау жаса.
ІІ деңгей
1. Мәтінге жоспар құр.
2. Мәтін қанша сөйлемнен тұрады, жай сөйлем қанша, оның қандай түрі екен, құрмалас сөйлем қанша, ол сөйлемдер салалас па, сабақтас па, әлде аралас құрмалас па ажыратады.
І деңгей
«Айрандай ұйыған»(дружный) фразеологизмі бойынша өз отбасың туралы шағын шығарма жаз.
8 сөйлемнен, 7 жай сөйлем. Хабарлы сөйлемдер. Құрмалас сөйлем 1. Ол сабақтас құрмалас сөйлем.
Бағалау