Ханшайым: Мынау ?депсіздер орманы емес пе? Са?ырау??ла?тар ж?лын?ан, г?лдер таптал?ан. М?нда ?депсіз, тентек а?дар т?ратын болды ?ой. Осылай жал?аса беретін болса, орманда?ы б?кіл ?сімдік ??рып кетеді. Ал, біз ?орша?ан ортаны ?ор?ап, таби?атты аялауымыз керек. Балалар, сендерде ба?ылап отырсы?дар ма?
М??алім: И?, Ханшайым, бізде ?депсіз а?дарды к?ріп не істерімізді білмей отыр едік. Сіз бізге к?мектесесіз бе?
Ханшайым: К?мектесейін. Мына ?депсіздікті не істесем екен? (?депсіз а?дарды? ?асында ?рлі-берлі ж?ріп ойланады). Жарайды, балалар, мен си?ырлы тая?ыммен ?дептілік ?леміндегі достарымды жіберейін. (?уенмен айналып шы?ып кетеді.)
М??алім: Балалар, сыпайылы? ханшайымы бізге кімді жібереді екен?
А?ыл: Достым, са?ан не болды, ая?ы?ды ауыртып ал,ан жо?сы? ба? Мынау не ?ыл?ан шашыл?ан жер, Ханшайымны? айт?ан жері осы болды ?ой.
?оян: И?, шынымен мына жер неге шашылып жатыр? С?леметсі?дер ме, балалар?
М??алім: С?леметсі?дер ме, ?она?тар.
А?ыл: Бізді осында сыпайылы? ханшайымы жіберген. Біз ?дептілік ?леміні? т?р?ындарымыз. Мені? атым А?ыл, ал мынау мені? досым ?оян.
М??алім: ?ош келді?дер, ?она?тар! Біз м?нда ?депсіз орманына кезігіп, онда?ы а?дарды? ісін к?ріп, не істерімізді білмей жатырмыз. Бізге к?мектесесіздер ме?
А?ыл: Жарайды, к?мектесеміз. Онда ?оян екеумізге екі-?ш бала к?мектессін, бірігіп а?дарды? орманын ретке келтірейік. Жан-жа?ымызды таза ?стап, ??ыпты болуымыз керек. М?ны біздер ?дептілік дейміз. Сендерді? б?лары? д?рыс емес.
М??алім (а?дар?а ?арап): Міне, ?ара?даршы, ?дептілік ?лемінде ?андай а?ылды балалар т?рады.
А?дар: Рахмет, достар, енді б?лай жасамаймыз. Бізде ?депті, ??ыпты болу?а, айналамызды таза ?стау?а уаде береміз.
М??алім: Міне, ?ара?даршы, а?ашымызда ?демі с?здерге толды. Жарайсы?дар, балалар кішкентай болса?дарда к?птеген ?дептілік с?здерін білетіндері?ді к?рсетті?дер.
А?ыл: Жарайсы?дар, балалар. Енді б?ріміз а?дармен ?осылып, ?ле? жолдарын айтайы?.
Хормен: Бізді? топта ?л-?ыздар,
Тату-т?тті ойнаймыз.
?лемдегі бар жан?а
Тек жа?сылы? ойлаймыз.
А?ыл: Рахмет, балалар, біз сіздермен кездескенімізге ?те ризамыз. Мен ?зімні? ризашылы?ымны? белгісі ретінде сендерге ж?не ?она?тар?а «?дептілік ?лемінен» ала келген т?ттілерімді сый?а тарт?ым келеді. Балалар, ?депті балалар болып ж?рулері?е тілектеспін. Енді бізді? ?айтатын уа?ытымыз болды. ?ош сау болы?ыздар.
Балалар: Сау болы?ыздар.
М??алім: Балалар, «?депті? не екенін ?депсіздікті к?ргенде білерсі?» деген екен хал?ымыз. Я?ни, жаман істерді к?ргенде оны? д?рыс емес екенін, олай жасау?а болмайтынын т?сінеміз. Ал, балалар, ?дептілік туралы ма?алдар білесі?дер ме?
Думан: «Сіз» деген - ?деп,
«Біз» деген – к?мек.
Г?лайхан: ?дептілік белгісі – иіліп с?лем бергені?.
Асылай: ?депті бала ата- анасын ма?татар,
?депсіз бала ата-анасын ?а?сатар.
Н?ртай: Мейірімділікті анадан ?йрен.
?дептілікті данадан ?йрен.
?ділет: ?депсіз ?скен баладан, т?ртіппен ?скен тал арты?.
Дильназ: ?дептілік ар-?ят – адамды?ты? белгісі.
Бекзат: ?деп басы – тіл.
Рашида: ?депті бала – арлы бала,
?депсіз бала – сорлы бала.
Рахима: Кішіге – ізет, ?лкенге – ??рмет
К?рініс: «Ж?рек, ?айрат, а?ыл, білім» т?ртеуіні? айтысын тамашалайы?.
(М?хаммед) Ж?рек:
- Мен адам баласын ойлаймын. Жаманшылы?тан жиреніп, тулап кетет??ын – мен. ?ділет, нысап, ?ят, ра?ым, мейірбаншылы? дейт??ын н?рселерді? б?рі менен таралады.
(?ділет) ?айрат:
- Ей а?ыл! Амал да, айла да – б?рі сенен шы?ады, жа?сыны?, жаманны? екеуіні? де с?йенгені – сен, екеуіні? де іздегенін тауып беріп ж?ресі?- соны? жаман.
(Асылай) А?ыл:
- Ей, ?айрат! Сен де жа?сылы?ты берік ?стап, кейде жаманды?ты берік ?стап кетесі? – соны? жаман.
(Г?лайхан)Білім:
- Сені? ?шеуі?ні? басы?ды ?оспа? мені? ісім. Біра? сонда билеуші, ?мірші ж?рек болса жарайды. Осы ?шеуі? басы?ды ?ос, соны? ішінде билет.
- ?ш – а? н?рсе – адамны? ?асиеті: ысты? ?айрат, н?рлы а?ыл, жылы ж?рек. Біреуі?ні? к?ні жо?, біреуінсіз. Осы т?ртеуміз ар?ылы адам т?ртіпті ?депті, м?дениетті білімді я?ни барлы? жа?сы адами ??ндылы?тарды бойларына сі?іреді. Т?ртеуміз бірге ж?релік. Келістік пе? Келістік.
«Не істеуге болмайды?» Осы с?з ?лкен етіп жазылып к?рсетіледі.М??алім бас?ы с?зін айтады, о?ушы ойланып жал?астырып айтуы керек.
- ?лкендерді? алдынан. (кесіп ?туге болмайды.)
- Кішкене баланы...(жылату?а болмайды.)
- ??старды.....(ату?а болмайды.)
- ?ыз баланы....(ренжітуге болмайды.)
- Саба?тан......(кешігуге болмайды.)
- Сыныпта......(ай?айлау?а болмайды.)
«Не істеу керек?»
- ?лкен кісіні.....(сыйлау керек.)
- ?лкенні? тілін....(алу керек.)
- ?лкендерге.....(с?лем беру керек.)
- Кішілерді.....(?ам?орлау керек.)
- О?у ??ралдарын... (к?тіп ?стау керек.)
«??пия хаттар?а» жауап беру
Балалар біздерге почтадан хат келіпті. Екінші сынып о?ушыларына деп к?рсетілген. ?ане с?ра?тар?а жауап береміз бе?
О?ушылар?а ??пия хаттар жазыл?ан конверттер таратылып беріледі. Жауабын ойланып, а?ылдаса отырып айтады.
Хаттарды? мазм?ны:
1 хат. Айдос пен Марат сыныпта ?атар отырады. Маратты? ?аламы ?йде ?алып ?ой?ан. Ал Айдосты? алдында екі ?алам т?р. Марат ?ндеместен Айдосты? бір ?аламын алды да жаза бастады. Маратты? не істегені д?рыс еді? (р??сат па, алу?а бола ма)
2 хат. Айн?рды? кітабы ?олынан жерге т?сіп кетті. Оны к?ріп т?р?ан Бекжан ж?гіріп келіп кітапты к?теріп, Айн?рды? ?олына ?статты. Айн?р ?ндеместен кетіп ?алды. Айн?р не деп айтуды ?мытты? (ра?мет)
3 хат. ?анат ж?гіріп келе жатып, партада т?р?ан ?айратты? кітабын жерге т?сірді. Ол ?ндемей ж?гіре ж?нелді. ?анатты? орнында болса?дар не істер еді?дер? (кешірі?із!)
- Балалар, сонымен ?дептілік деген ар – ?ятты?, ?демілікті? белгісі, адамды? ?асиеттерді? к?рінісі екенін т?сінген боларсы?дар. ?р адам ?зіні? ішкі д?ниесіні? таза, а? болуын ?ада?аласа, істеген ісі со?ан сай ?депті, инабатты, ж?регі мейірімге толы болма?. Егер сендер бала к?ні?нен ?депті т?ртіпті болып ?ссе?, есейе келе, ата – ана?ны?, ?з Отаны?ны? ма?танышы боласы?дар. Адам болу ?шін Абай атамыз айт?андай :
С?йме, сезбек, кейімек,
Харекет ?ылма? ж?гірмек
А?ылмен ойлап с?йлемек
А?ыл керек, ес керек, мінез керек,- дей келе «?деп – адамгершілікті? алтын ді?гегі» атты ашы? т?рбие са?атымызды? бірінші б?лімі ая?талды.
II. Келесі б?ліміміз музыкалы? монтаж тамашала?ыздар.
Жас д?уірді? т?легіміз орындайтын Г?лайхан, Жамиля, Мансур,Фархад.
- Әдептілікті бізге ата-аналарымыз, үлкендер үйретеді.
- Ал әдептілік адам бойындағы ең асыл қасиет. Әдептілікті, адалдықты, кішіпейілділікті сендерге ата-аналарыңыз, апайларыңыз үйретеді.
- Әдепті бала ұқыпты, тіл алғыш, шыншыл болады, өтірік айтпайды, достарын жақсы көреді, ешкімді ренжітпейді және жаман қылықтардан аулақ болуға тырысады.
- Ал, сендер әдептілік туралы тақпақ білесіңдер ме?
Дильназ:
Әдептілік бұлақтай,
Тазалығы арыңның.
Өлшемі ол сынаптай
Бойыңдағы барыңның.
Алмас:
Үлкенге иман керек,
Кішіге иба керек.
Адамдар бірін-бірі
Құрметтеп, сыйлау керек.
Нұрдаулет:
Жастарға білім керек,
Бәрін де білу керек
Азамат болсаң алғыр,
Анашың күнім керек.
Дидар:
Сол үшін талмау керек
Биікке самғау керек
Бойыңда бар жақсыны
Халқыңа арнау керек.
Мұхаммед:
Дастарханның басында,
Әдептен біз озбаймыз.
Үлкендердің қасында
Қолды бұрын созбаймыз.
- Жарайсыңдар, балалар!
Өзінен өзі құстардың дыбысы, су сылдыры бар әуен жәй ойналады.
Мұғалім: Балалар, ыңғайланып отырып көзімізді жұмамыз. Бәріміз орманға саяхатқа шықтық деп елестетейік. Орманда ағаштың түрлері көп екен. Әдемі гүлдер, саңырауқұлақтар өсіп тұр. Құстар сайрап, су сылдырап, самал жел ағаштың жапырақтарын тербейді. Алдымыздан түлкі, қасқыр кездесті. Енді көзімізді ашамыз. Қараңдаршы, бізге шыныменде аңдар келіпті. өздері сонай шыдамсыз, бір орнында отыра алмайды екен. Жан-жағын шашып, саңырауқылақтарды құлатып, гүлдерді басып, жұлып тастап жатыр. Балалар көріністі көрсетеді.
Аңдардың жасап жатқаны дұрыс па, балалар? Осы әдептілікке жата ма?
Балалар: Жоқ, дұрыс емес, бұл әдептілікке жатпайды.
Мұғалім: Енді не істейміз, көмекке кімді шақырсақ екен, аңдарды қалай ұқыптылыққа үйретуге болады? (Осы кезде әдемі әуенмен айнала, қолында таяғы бар сыпайылық ханшайымы келеді.) Балалар, қараңдаршы, бізге көмекке қонақ келе жатқан сияқты.
Ханшайым: Сәлеметсіңдер ме, балалар?
Балалар: Сәлеметсіз бе?
Мұғалім: Сәлеметсің бе, Ханшайым? Балалар, таныдық па, бұл сыпайылық әлемінен келген Ханшайым ғой.
Ханшайым: Мынау әдепсіздер орманы емес пе? Саңырауқұлақтар жұлынған, гүлдер тапталған. Мұнда әдепсіз, тентек аңдар тұратын болды ғой. Осылай жалғаса беретін болса, ормандағы бүкіл өсімдік құрып кетеді. Ал, біз қоршаған ортаны қорғап, табиғатты аялауымыз керек. Балалар, сендерде бақылап отырсыңдар ма?
Мұғалім: Иә, Ханшайым, бізде әдепсіз аңдарды көріп не істерімізді білмей отыр едік. Сіз бізге көмектесесіз бе?
Ханшайым: Көмектесейін. Мына әдепсіздікті не істесем екен? (әдепсіз аңдардың қасында әрлі-берлі жүріп ойланады). Жарайды, балалар, мен сиқырлы таяғыммен әдептілік әлеміндегі достарымды жіберейін. (Әуенмен айналып шығып кетеді.)
Мұғалім: Балалар, сыпайылық ханшайымы бізге кімді жібереді екен?
Ақыл: Достым, саған не болды, аяғыңды ауыртып ал,ан жоқсың ба? Мынау не қылған шашылған жер, Ханшайымның айтқан жері осы болды ғой.
Қоян: Иә, шынымен мына жер неге шашылып жатыр? Сәлеметсіңдер ме, балалар?
Мұғалім: Сәлеметсіңдер ме, қонақтар.
Ақыл: Бізді осында сыпайылық ханшайымы жіберген. Біз әдептілік әлемінің тұрғындарымыз. Менің атым Ақыл, ал мынау менің досым Қоян.
Мұғалім: Қош келдіңдер, қонақтар! Біз мұнда әдепсіз орманына кезігіп, ондағы аңдардың ісін көріп, не істерімізді білмей жатырмыз. Бізге көмектесесіздер ме?
Ақыл: Жарайды, көмектесеміз. Онда Қоян екеумізге екі-үш бала көмектессін, бірігіп аңдардың орманын ретке келтірейік. Жан-жағымызды таза ұстап, ұқыпты болуымыз керек. Мұны біздер әдептілік дейміз. Сендердің бұларың дұрыс емес.
Мұғалім (аңдарға қарап): Міне, қараңдаршы, әдептілік әлемінде қандай ақылды балалар тұрады.
Аңдар: Рахмет, достар, енді бұлай жасамаймыз. Бізде әдепті, ұқыпты болуға, айналамызды таза ұстауға уаде береміз.
Мұғалім: Міне, қараңдаршы, ағашымызда әдемі сөздерге толды. Жарайсыңдар, балалар кішкентай болсаңдарда көптеген әдептілік сөздерін білетіндеріңді көрсеттіңдер.
Ақыл: Жарайсыңдар, балалар. Енді бәріміз аңдармен қосылып, өлең жолдарын айтайық.
Хормен: Біздің топта ұл-қыздар,
Тату-тәтті ойнаймыз.
Әлемдегі бар жанға
Тек жақсылық ойлаймыз.
Ақыл: Рахмет, балалар, біз сіздермен кездескенімізге өте ризамыз. Мен өзімнің ризашылығымның белгісі ретінде сендерге және қонақтарға «Әдептілік әлемінен» ала келген тәттілерімді сыйға тартқым келеді. Балалар, әдепті балалар болып жүрулеріңе тілектеспін. Енді біздің қайтатын уақытымыз болды. Қош сау болыңыздар.
Балалар: Сау болыңыздар.
Мұғалім: Балалар, «Әдептің не екенін әдепсіздікті көргенде білерсің» деген екен халқымыз. Яғни, жаман істерді көргенде оның дұрыс емес екенін, олай жасауға болмайтынын түсінеміз. Ал, балалар, әдептілік туралы мақалдар білесіңдер ме?
Думан: «Сіз» деген - әдеп,
«Біз» деген – көмек.
Гүлайхан: Әдептілік белгісі – иіліп сәлем бергенің.
Асылай: Әдепті бала ата- анасын мақтатар,
Әдепсіз бала ата-анасын қақсатар.
Нұртай: Мейірімділікті анадан үйрен.
Әдептілікті данадан үйрен.
Әділет: Әдепсіз өскен баладан, тәртіппен өскен тал артық.
Дильназ: Әдептілік ар-ұят – адамдықтың белгісі.
Бекзат: Әдеп басы – тіл.
Рашида: Әдепті бала – арлы бала,
Әдепсіз бала – сорлы бала.
Рахима: Кішіге – ізет, үлкенге – құрмет
Көрініс: «Жүрек, қайрат, ақыл, білім» төртеуінің айтысын тамашалайық. (Мұхаммед) Жүрек: - Мен адам баласын ойлаймын. Жаманшылықтан жиреніп, тулап кететұғын – мен. Әділет, нысап, ұят, рақым, мейірбаншылық дейтұғын нәрселердің бәрі менен таралады. (Әділет) Қайрат: - Ей ақыл! Амал да, айла да – бәрі сенен шығады, жақсының, жаманның екеуінің де сүйенгені – сен, екеуінің де іздегенін тауып беріп жүресің- соның жаман. (Асылай) Ақыл: - Ей, қайрат! Сен де жақсылықты берік ұстап, кейде жамандықты берік ұстап кетесің – соның жаман. (Гүлайхан)Білім: - Сенің үшеуіңнің басыңды қоспақ менің ісім. Бірақ сонда билеуші, әмірші жүрек болса жарайды. Осы үшеуің басыңды қос, соның ішінде билет. - Үш – ақ нәрсе – адамның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек. Біреуіңнің күні жоқ, біреуінсіз. Осы төртеуміз арқылы адам тәртіпті әдепті, мәдениетті білімді яғни барлық жақсы адами құндылықтарды бойларына сіңіреді. Төртеуміз бірге жүрелік. Келістік пе? Келістік.
«Не істеуге болмайды?» Осы сөз үлкен етіп жазылып көрсетіледі.Мұғалім басқы сөзін айтады, оқушы ойланып жалғастырып айтуы керек. - Үлкендердің алдынан...... (кесіп өтуге болмайды.) - Кішкене баланы................(жылатуға болмайды.) - Құстарды ...........................(атуға болмайды.) - Қыз баланы........................(ренжітуге болмайды.) - Сабақтан.............................(кешігуге болмайды.) - Сыныпта.............................(айғайлауға болмайды.) «Не істеу керек?»
- Үлкен кісіні.......................(сыйлау керек.) - Үлкеннің тілін...................(алу керек..) - Үлкендерге..........................(сәлем беру керек.) - Кішілерді..............................(қамқорлау керек.) - Оқу құралдарын.................. (күтіп ұстау керек.) «Құпия хаттарға» жауап беру Балалар біздерге почтадан хат келіпті. Екінші сынып оқушыларына деп көрсетілген. Қане сұрақтарға жауап береміз бе?
Оқушыларға құпия хаттар жазылған конверттер таратылып беріледі. Жауабын ойланып , ақылдаса отырып айтады. Хаттардың мазмұны: 1 хат. Айдос пен Марат сыныпта қатар отырады. Мараттың қаламы үйде қалып қойған. Ал Айдостың алдында екі қалам тұр. Марат үндеместен Айдостың бір қаламын алды да жаза бастады. Мараттың не істегені дұрыс еді? (рұқсат па, алуға бола ма)
2 хат. Айнұрдың кітабы қолынан жерге түсіп кетті. Оны көріп тұрған Бекжан жүгіріп келіп кітапты көтеріп, Айнұрдың қолына ұстатты. Айнұр үндеместен кетіп қалды. Айнұр не деп айтуды ұмытты? (рақмет)
3 хат. Қанат жүгіріп келе жатып, партада тұрған Қайраттың кітабын жерге түсірді. Ол үндемей жүгіре жөнелді. Қанаттың орнында болсаңдар не істер едіңдер? (кешіріңіз!)
- Балалар, сонымен әдептілік деген ар – ұяттың, әдеміліктің белгісі, адамдық қасиеттердің көрінісі екенін түсінген боларсыңдар. Әр адам өзінің ішкі дүниесінің таза, ақ болуын қадағаласа, істеген ісі соған сай әдепті, инабатты, жүрегі мейірімге толы болмақ. Егер сендер бала күніңнен әдепті тәртіпті болып өссең, есейе келе, ата – анаңның, өз Отаныңның мақтанышы боласыңдар. Адам болу үшін Абай атамыз айтқандай : Сүйме, сезбек, кейімек, Харекет қылмақ жүгірмек Ақылмен ойлап сөйлемек Ақыл керек, ес керек, мінез керек,- дей келе «Әдеп – адамгершіліктің алтын діңгегі» атты ашық тәрбие сағатымыздың бірінші бөлімі аяқталды.
II. Келесі бөліміміз музыкалық монтаж тамашалаңыздар.
Жас дәуірдің түлегіміз орындайтын Гүлайхан, Жамиля, Мансур,Фархад.
Құттықтаймын мама туған күніңмен орындайтын Рахима, Рашида.
