Киелі аспап -?обыз

О?ушылар?а кобыз аспабыны? киелі жа?тарын т?сіндіру. Ертеде ба?сылар т?рлі ауру-сыр?ауларды осы ?обыз аспабы ар?ылы емдеген. Саба?ты? ма?саты да осы о?ушылар?а ?обыз аспабыны? ?асиетті де киелі аспап екенін ??ындыру. Ба?сылар ?обызды? ?німен жан?жануарлар мен ??старды? дыбысын сал?ан. Ба?сы ?обызды жанды аспап деп есептеген. Ол аспапта ойна?анда атты? немесе ??ланны? ?стінде шауып келе жат?андай ж?не ол ар?ылы шыбын жанын аруа?тар ?леміне жеткізетіндей тере? сезімге бойла?ан. Сол себепті ?обыз аспабыны? ??рылысына да адамдарды? дене бітімін ата?андай бас – ??ла? – мойын – кеуде – ая? деп атау берген. ?обыз ж?не ?обыз аспабында орындалатын музыка жаманды?ты, ауру мен ?лімді аластата ал?ан.Ба?сыларды? б?л аспабы кез?келген аспаптан дараланып т?рады. Мысалы, оны? басына ?кі та?ылып, ?р т?рлі темірден жасал?ан ??сты?, архарды? немесе тау текелерді? м?йізіні? м?сіні бейнеленген салпынша?тармен ?шекейленіп, шана?ыны? т?біне айна сал?ан. Аспапты? т?сі ?ара бол?анды?тан оны ?ара ?обыз немесе нар ?обыз деп ата?ан. «?ара» с?зі к?неде тек т?ске байланысты ?ана емес, зор немесе ?лы деген де ма?ынаны берген. Ал, «Нар» с?зі де ?лкен немесе алып я?ни к?шті деген ??ымды білдірген. ?обыз аспабы ??діретті к?шке ие бол?анды?тан осындай атау беріп о?ан ?асиетті де киелі аспап деп сенген. ХХ ?асыр?а дейін ?обыз тек ба?сыларды? ?ана иелігінде бол?ан. Ба?сылар ?обызда ойна?ан ?уені мен сарынын, ?здеріні? аруа?тар ар?ылы бойына са?та?ан ?асиетін ?зінен кейінгі ба?сылар?а ?алдырып отыр?ан. Сонды?тан да ?обыз ж?не ?обыз сарындары т?ркі халы?тарыны? м?дениетіндегі е? ежелгі музыкалы? д?ст?р болып есептеледі.Замандар ?те келе ке?ес д?уірінде ба?сылар ?у?ын?а ?шырайды. Ал, к?не д?ст?рді са?тап ?алу ?иын?а со?ады. Ба?сылы? д?ст?р тіпті м?лде жойылып та кетеді. Ал, ?обыз аспабыны? орнына оркестрге лайы?тал?ан т?рт ішекті аспап пайда болады. С?йтіп, ХХ ?асырда ?обыз музыкасыны? жа?а тарихи беттері ашылады.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Киелі аспап -?обыз»

Сабақтың тақырыбы: КИЕЛІ АСПАП - ҚОБЫЗ

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды киелі аспап – қобыз аспабымен,

музыка құдіретімен таныстыру.

Білімділік мәні: Оқушылардың білім, білік дағдыларын қалыптастыру.

Ән орындау, шығарма тыңдау, музыкалық

сауаттылығын арттыру.

Дамытушылығы: Әлем музыкасын жете біліп, оны ажырата білуге тәрбиелеу,

сахналық мәдениетін дамыту.

Тәрбиелік мәні : Оқушыларды ұқыптылыққа, адамгершілікке,

мәдениеттілікке, түрлі халық музыкасын

қадірлеуге тәрбиелеу. Әлем музыкасың

жете біліп, оны ажырата білуге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа сабақ .

Сабақтың әдісі: Әңгімелеу, өлең құрау , сұрақ-жауап, музыкалық

шығарма тыңдау

Көрнекілігі: Плакат ән тексті, суреттер, таблица. ақын., жыршы -

жыраулардың суреттері , өсиет сөздері ,

технологиялық жабдық – видеопроектор, слайттар,

компьютер, теледидар, DVD, магнитофон

таспалары, компьютерлік оқулық, бүктемелер.

Пәнаралық байланыс: Қазақ тілі, әдебиет, шешендік өнер, тарих .

Сабақтың барысы:

Ұйымдатыру кезеңі: Оқу-құралдарын дайындау.

Үй тапсырмасын сұрау: Аспанмен тілдескен музыка.

Жаңа тақырыпты меңгерту:

Қобыз – қастерлі де киелі аспап. Мыңдаған ғасырлар бойы қобыз аспабын ойнай алатын нағыз иесі бақсылар болып саналған. Қарапайым адамдар қобыз аспабын ұстауға да сескенетін болған. Өйткені, бұл аспаптың құдіретті күшіне сенген. Қобыз аспабы арқылы бақсылар болашақты болжап, адамдардың тағдырын айқындап, олар ауырса аспаптың күшімен емдейтін де болған.

Бақсылар қобыз арқылы аруақтармен тілдескен. Олар жер бетін жын‑шайтандардан аластап, мейірімділік пен зұлымдықтың тепе‑теңдігін жасай алатын үлкен күшке ие болған.

Бақсылар қобыздың үнімен жан‑жануарлар мен құстардың дыбысын салған. Бақсы қобызды жанды аспап деп есептеген. Ол аспапта ойнағанда аттың немесе құланның үстінде шауып келе жатқандай және ол арқылы шыбын жанын аруақтар әлеміне жеткізетіндей терең сезімге бойлаған. Сол себепті қобыз аспабының құрылысына да адамдардың дене бітімін атағандай бас – құлақ – мойын – кеуде – аяқ деп атау берген. Қобыз және қобыз аспабында орындалатын музыка жамандықты, ауру мен өлімді аластата алған.

Бақсылардың бұл аспабы кез‑келген аспаптан дараланып тұрады. Мысалы, оның басына үкі тағылып, әр түрлі темірден жасалған құстың, архардың немесе тау текелердің мүйізінің мүсіні бейнеленген салпыншақтармен әшекейленіп, шанағының түбіне айна салған. Аспаптың түсі қара болғандықтан оны қара қобыз немесе нар қобыз деп атаған. «Қара» сөзі көнеде тек түске байланысты ғана емес, зор немесе ұлы деген де мағынаны берген. Ал, «Нар» сөзі де үлкен немесе алып яғни күшті деген ұғымды білдірген. Қобыз аспабы құдіретті күшке ие болғандықтан осындай атау беріп оған қасиетті де киелі аспап деп сенген.

ХХ ғасырға дейін қобыз тек бақсылардың ғана иелігінде болған. Бақсылар қобызда ойнаған әуені мен сарынын, өздерінің аруақтар арқылы бойына сақтаған қасиетін өзінен кейінгі бақсыларға қалдырып отырған. Сондықтан да қобыз және қобыз сарындары түркі халықтарының мәдениетіндегі ең ежелгі музыкалық дәстүр болып есептеледі.

Замандар өте келе кеңес дәуірінде бақсылар қуғынға ұшырайды. Ал, көне дәстүрді сақтап қалу қиынға соғады. Бақсылық дәстүр тіпті мүлде жойылып та кетеді. Ал, қобыз аспабының орнына оркестрге лайықталған төрт ішекті аспап пайда болады. Сөйтіп, ХХ ғасырда қобыз музыкасының жаңа тарихи беттері ашылады.

Біліп ал!

Бүгінгі күнде Орталық Азиядағы көшпелі халықтар арасында қазақтың қобызы тектес музыкалық аспаптар сақталған. Бұл аспаптардың да ішегі аттың қылынан

Қырғыз халқының Тыва халқының Монгол халқының қыяқ аспабы игил аспабы моринхур аспабы

тағылып, ал шанағын терімен қаптап жасайды. Олар – қырғыздың қияқ, моңғолдардың моринхур, тывалықтардың игил, хур және алтай халықтарындағы тошпулуур аспабы. Бұл аспаптардың барлығы қоңыр да қою, сиқырлы үнімен ерекшеленіп тұрады. Бұл күнде әрбір халықтың жыраулары аспаптардың сүйемелімен ежелгі аңыздар мен көнеден жеткен жырларды орындап келеді.

Отырықшы өмір салтын құрған – өзбек, тәжік, ұйғыр, ауған, әзірбайжан, түрік, иран, армян халықтарының арасында бұл аспап кеманча немесе ғиджак деп аталады. Қобыздан бастау алған кеманча мен ғиджак аспабы сарай ішінде орындалатын аспапқа айналады. Яғни оның сыртқы пішіні мен түріне көптеген өзгерістер енеді. Аспап жасайтын шеберлер оның шанағын дөңгелентіп, терімен қаптап ал шанақтың астына темірден жерге немесе аяққа тіреп ойнайтын тіреуіш ойлап табады. Кеманча мен ғиджакты түрлі‑түсті тастармен әшекейлеп оны нағыз қол өнер бұйымы тәрізді сұлулап жібереді. Кеманча мен ғиджак аспабын көбіне ансамбльдерде ойнауға қолданады.

Кеманча Гиджак

Музыка тыңдау!

Ыхлас. «Айрауықтың ашы күйі». Ор. Дәулет Мықтыбаев.

Жаңа тақырыпты меңгерту: