Тест тапсырмаларын беру ар?ылы жауап алу. « Бипыл » ?нін жат?а с?рау
. 4.Жа?а саба? ?ор?ыт – к?й атасы
Хал?ымызды? атадан бала?а тара?ан шежіресі бойынша музыка ?неріні? тууы ?ор?ыт есімімен ты?ыз байланысты. ?ор?ыт ?обыз?а ал?аш тіл бітіріп, ?нін к?й етіп с?йлеткен ?нер иесі, к?й атасы деп біледі. Ел аузында?ы а?ыздарды? бірі ?ор?ытты? елден ерекше болып д?ниеге келуі ж?не о?ан ?ор?ыт есіміні? берілуі.
а) а?ыз: ?ор?ытты туарда анасы ??ланны? жаясына жерік болыпты. Жыл сайын бір рет тол?атып, баланы ?ш жыл то?ыз к?н к?тереді. Бір к?ні н?рестені? д?ниеге келер с?ті жетеді. Анасы, туарында то?ыз к?н тол?атыпты, сол с?тте жер д?ниеге ?ш к?н, ?ш т?н ?ара??ылы? т?сіпті, ?ара жа?быр, дауыл со?ып, біреуді біреу к?ре алмай, ?ор?ыныш басыпты.
Бала анасынан туа тіл ?атып, с?йлей бастайды. Шілдеханасына жинал?андар: «Б?л ерекше ?асиетті болып ?мірге келуі ар?ылы бізді? б?рімізді ?ор?ытты ?ой, сонды?тан аты ?ор?ыт болсын», - деп н?рестені? атын ?ор?ыт ?ояды.
?ор?ыт ту?ан кезінде,
?ара аспанды су ал?ан
?ара жерді ??м ал?ан
Ол ту?анда ел ?ор?ып,
Ту?аннан со? ?уан?ан - ?мірге келуі жайында жыр.
б) а?ыз: Міне осы ?ажайып жа?дайда ту?ан ?ор?ытты? ер жеткеннен кейінгі іс-?рекеттері де ешкімге ??самайды. Ол жиырма?а тол?анда т?сінде біреулер аян беріп, «?ыры?тан арты? жасамайсы?» депті. Міне, осыдан кейін ?ор?ыт д?ниені? п?хилігін к?п ойлап, ?лмеуді? жолын іздестіреді, т?йесі Желмая?а мініп, ?лемні? т?рт б?рышын аралайды. Ол ?айда барса да, ?азулы к?рді к?реді. б?л кімні? к?рі, - деп с?ра?анда «?ор?ытты? к?рі» деп жауап алады. А?ырында ?зіні? ту?ан жері Сырдария бойына келеді, ?ара?айдан ?обыз жасап, ?лмес ?мір к?йін тартады.
?аза?та «К?й атасы – ?ор?ыт» деген а?ыз осылай пайда бол?ан деседі Ол Сырдария суыны? бетіне кілем т?сеп, к?й тарт?анда д?ниедегі жан иесіні? б?рі де ??ла?ын елжіретіп ты?да?ан. ?ор?ыт Ата ескерткіші биіктігі 8 метр ?ор?ыт атаны? ескерткіші ?ш ?обыз біріктіру ар?ылы ??йыл?ан. А?ыздарда айтыл?андай, ?ор?ыт Ата мазарында со??ан желге ?н ?осатын ?обыз ?ойыл?ан.
5. ?обыз аспабыны? шы?уы тарихы
Келесі а?ызда ?ор?ытты? ?обыз аспабын ойлап табуы туралы баяндалады.
а) а?ыз: ?ор?ыт жасынан ?те ??ымтал, ??йма ??ла? болып ?седі. Сол кездегі аспаптарды? б?рінде де керемет ойнайды екен. Алайда, ол о?ан ?ана?аттанбай, адам ж?не жануарларды? ?нін, таби?атта?ы ??былыстар мен дыбыстарды жеткізетін жа?а бір аспап жаса?ысы келеді. Он ойланып, то?ыз тол?анды. ?ара?ай а?ашын кесіп ?келіп, одан бір н?рсені? жобасын жасайды. Біра? ары ?арай ?алай, не істерін білмей ?иналады. К?ндер осылай ?те береді. Бір к?ні шаршап отырып, к?зі ілініп кетіп, т?с к?реді. Т?сіне періште енеді. Ол бала?а: «?ор?ыт, жасап жат?ан ?обызы? алты жасар нар атанны? жілігіндей екен. Енді о?ан т?йені? терісінен жасал?ан шана?, ортекені? м?йізінен ойыл?ан тиек, бесті ай?ырды? ??йры?ынан тартыл?ан ?ыл ішек жетпей т?р. Осылар болса, аспабы? сайра?алы т?р екен», - деп ке?ес береді. ?ор?ыт ?й?ысынан ояна сала, осы айтыл?андарды? б?рін жасайды.
Б?л с?здер ?ор?ытты? к?йшілігімен ?атар, а?ын-жыраулы?ын білдіреді. ?рине, жырау с?здеріні? арада ?анша ?асырлар ?ткенде б?лжымай жетуі тіпті де м?мкін емес.
На?ыл с?здер:
Ат т?я?ты келеді,
А?ыл тілді келеді.
Ат шалды?пай жол бітпес,
?анжар тимей жау ?айтпас
Анасыз ?ыз а?ыл?а жарымас,
?кесіз ?л сый?а жарымас.
Тай т?бесі к?л болмайды,
К?йеу бала ?л болмайды.
. С?ра?тар?а жауап.
6. Шы?армашылы? тапсырма: ?ате с?здерді сызу
?ор?ыт к?йлері
а) «?шарды? ?луы». Біржесір кемпірді? жал?ыз баласы болады. Ол ??с салып, ит ж?гірткен а?шы, саятшы екен. ?аш?ан а?ды ??т?армайтын ?шар деген тазысы, желмен жарыс?ан ж?йрік аты бар екен. К?ндерді? к?нінде кенеттен жігіт ?айтыс болып, сол кездегі елді? ?дет-??рпы бойынша жерленгеннен кейін ж?рт ?оныс жа?артып, бас?а жерге к?шеді екен. Жа?а орын?а к?шіп келгеннен кейін кемпір баласынан ?ал?ан к?зі – тазы итін іздейді. Ол жо? болып шы?ады. «Ескі ж?ртта ?ал?ан болар», - деп апа б?рын?ы ?оныстарына ?айта келсе, айт?андай-а? ?шар иесін ?иып кете алмай, мола басында сай-с?йекті сыр?ырата аспан?а ?арай ?лып отыр екен. М?ны к?рген ана:
«Жал?ызымнан айрылдым,
?анатымнан ?айрылдым
?шар, ?шар – к?, к?» деп а?ырайды.
К?й ты?дату
?ор?ыт « ?шарды? ?луы »
6. Жа?а білімді бекіту кезе?і
1 ?ор?ыт ата кім?
Не себепті ?ор?ытты? есімін «?ор?ыт » деп ата?ан ?
Просмотр содержимого документа
«Конспект урока на тему: "Киелі аспап-?обыз"»
Сабақтың тақырыбы: Киелі аспап Қобыз Мақсаты : 1.Білімділік: Қобыз атасы Қорқыт өмірі мен шығармашылығымен туралы мәлімет беру.Қобыз аспабы және оның түрлерімен таныстыру 2. Дамытушылық: Қобыз күйлері арқылы оқушылардың сана сезімін, ой - өрісін кеңейту. Өткен заман мен қазіргі заманды сабақтастыра отырып баланың өмірге көзқарасын қалыптастыру. Музыкалық қабілеттерін одан әрі дамыту. Аңыз күйлерін,түсінуге,тұжырымдауға,ой мәдениетін дамытуға мүмкіндік жасау. 3. Тәрбиелік: Халық ауыз әдебиетін және ұлттық өнерге құрметпен қарауға, тыңдай білуге, музыка арқылы адалдыққа, адамгершілікке тәрбиелеу. Сабақтың типі: жаңа сабақ меңгерту сабағы Сабақтың әдісі:түсіндірмелі, ән үйрету, ән – күйлер тыңдатуКөрнекілігі: Қорқыт ата суреті, қобыз аспабы суреттері, үнтаспа САБАҚТЫҢ БАРЫСЫ 1.Ұйымдастыру кезеңі 1. Оқушыларды түгелдеу; 2. Құрал-жабдықтарын алғызу; 3. Назарын сабаққа аудару Біз өнерлі баламыз Ән айтып, би билеп Шырқап әнге саламыз Жалқаулықты тастаймыз Сабақты біз бастаймыз ІІ. Білімді белсенді меңгеруге дайындау 1.Сабақ тақырыбын айту, мақсатымен таныстыру Мұғалімнің кіріспе сөзі:Бүгінгі сабағымыз «Аңыз күйлері» және өмір жырын толғаған ұлы бабамыз «Күй атасы – қорқыт» атаға арналады. ІІІ. Үй тапсырмасын тексеру Тест тапсырмаларын беру арқылы жауап алу. « Бипыл » әнін жатқа сұрау . 4.Жаңа сабақ Қорқыт – күй атасы Халқымыздың атадан балаға тараған шежіресі бойынша музыка өнерінің тууы Қорқыт есімімен тығыз байланысты. Қорқыт қобызға алғаш тіл бітіріп, үнін күй етіп сөйлеткен өнер иесі, күй атасы деп біледі. Ел аузындағы аңыздардың бірі Қорқыттың елден ерекше болып дүниеге келуі және оған Қорқыт есімінің берілуі. а) аңыз: Қорқытты туарда анасы құланның жаясына жерік болыпты. Жыл сайын бір рет толғатып, баланы үш жыл тоғыз күн көтереді. Бір күні нәрестенің дүниеге келер сәті жетеді. Анасы, туарында тоғыз күн толғатыпты, сол сәтте жер дүниеге үш күн, үш түн қараңғылық түсіпті, қара жаңбыр, дауыл соғып, біреуді біреу көре алмай, қорқыныш басыпты. Бала анасынан туа тіл қатып, сөйлей бастайды. Шілдеханасына жиналғандар: «Бұл ерекше қасиетті болып өмірге келуі арқылы біздің бәрімізді қорқытты ғой, сондықтан аты Қорқыт болсын», - деп нәрестенің атын қорқыт қояды. Қорқыт туған кезінде, Қара аспанды су алған Қара жерді құм алған Ол туғанда ел қорқып, Туғаннан соң қуанған - өмірге келуі жайында жыр. б) аңыз: Міне осы ғажайып жағдайда туған Қорқыттың ер жеткеннен кейінгі іс-әрекеттері де ешкімге ұқсамайды. Ол жиырмаға толғанда түсінде біреулер аян беріп, «қырықтан артық жасамайсың» депті. Міне, осыдан кейін Қорқыт дүниенің пәхилігін көп ойлап, өлмеудің жолын іздестіреді, түйесі Желмаяға мініп, әлемнің төрт бұрышын аралайды. Ол қайда барса да, қазулы көрді көреді... бұл кімнің көрі, - деп сұрағанда «Қорқыттың көрі» деп жауап алады. Ақырында өзінің туған жері Сырдария бойына келеді, қарағайдан қобыз жасап, өлмес өмір күйін тартады. Қазақта «Күй атасы – Қорқыт» деген аңыз осылай пайда болған деседі Ол Сырдария суының бетіне кілем төсеп, күй тартқанда дүниедегі жан иесінің бәрі де құлағын елжіретіп тыңдаған. Қорқыт Ата ескерткіші биіктігі 8 метр Қорқыт атаның ескерткіші үш қобыз біріктіру арқылы құйылған. Аңыздарда айтылғандай, Қорқыт Ата мазарында соққан желге үн қосатын қобыз қойылған. 5. Қобыз аспабының шығуы тарихы Келесі аңызда қорқыттың қобыз аспабын ойлап табуы туралы баяндалады. а) аңыз: Қорқыт жасынан өте ұғымтал, құйма құлақ болып өседі. Сол кездегі аспаптардың бәрінде де керемет ойнайды екен. Алайда, ол оған қанағаттанбай, адам және жануарлардың үнін, табиғаттағы құбылыстар мен дыбыстарды жеткізетін жаңа бір аспап жасағысы келеді. Он ойланып, тоғыз толғанды. Қарағай ағашын кесіп әкеліп, одан бір нәрсенің жобасын жасайды. Бірақ ары қарай қалай, не істерін білмей қиналады. Күндер осылай өте береді. Бір күні шаршап отырып, көзі ілініп кетіп, түс көреді. Түсіне періште енеді. Ол балаға: «Қорқыт, жасап жатқан қобызың алты жасар нар атанның жілігіндей екен. Енді оған түйенің терісінен жасалған шанақ, ортекенің мүйізінен ойылған тиек, бесті айғырдың құйрығынан тартылған қыл ішек жетпей тұр. Осылар болса, аспабың сайрағалы тұр екен», - деп кеңес береді. Қорқыт ұйқысынан ояна сала, осы айтылғандардың бәрін жасайды. Қобыз аспабы , оның түрлерімен таныстыру Қыл қобыз, шаңқобыз, прима қобыз 1Қыл қобыздың үнін тыңдату Қазіргі заманғы прима қобыздың үнін тыңдату Ә Бейсеуовтың әні « Алматы түні » тыңдату Ән үйрену «Қобызым» әнін орындап үйрену. Әнді әнші Жанар Айжанованың орындауында тыңдату Сергіту сәті 4. Қорқыттың нақыл сөздері Бұл сөздер Қорқыттың күйшілігімен қатар, ақын-жыраулығын білдіреді. Әрине, жырау сөздерінің арада қанша ғасырлар өткенде бұлжымай жетуі тіпті де мүмкін емес. Нақыл сөздер: Ат тұяқты келеді, Ақыл тілді келеді. Ат шалдықпай жол бітпес, Қанжар тимей жау қайтпас Анасыз қыз ақылға жарымас, Әкесіз ұл сыйға жарымас. Тай төбесі күл болмайды, Күйеу бала ұл болмайды. . Сұрақтарға жауап. 6. Шығармашылық тапсырма: қате сөздерді сызу Қорқыт күйлері а) «Ұшардың ұлуы». Біржесір кемпірдің жалғыз баласы болады. Ол құс салып, ит жүгірткен аңшы, саятшы екен. Қашқан аңды құтқармайтын Ұшар деген тазысы, желмен жарысқан жүйрік аты бар екен. Күндердің күнінде кенеттен жігіт қайтыс болып, сол кездегі елдің әдет-ғұрпы бойынша жерленгеннен кейін жұрт қоныс жаңартып, басқа жерге көшеді екен. Жаңа орынға көшіп келгеннен кейін кемпір баласынан қалған көзі – тазы итін іздейді. Ол жоқ болып шығады. «Ескі жұртта қалған болар», - деп апа бұрынғы қоныстарына қайта келсе, айтқандай-ақ Ұшар иесін қиып кете алмай, мола басында сай-сүйекті сырқырата аспанға қарай ұлып отыр екен. Мұны көрген ана: «Жалғызымнан айрылдым, Қанатымнан қайрылдым Ұшар, ұшар – кә, кә» деп аңырайды. Күй тыңдату Қорқыт « Ұшардың ұлуы » 6. Жаңа білімді бекіту кезеңі
1 Қорқыт ата кім?
Не себепті Қорқыттың есімін «Қорқыт » деп атаған ?
Қорқыттың түсінде кім аян беребі ?
Қорқыт қандай оқиғаларға куә болады ?
Қорқытқа ажалдан қалай құтылуға болады екен ?
Әнші Гүлнұр Оразымбетованың орындауында «Қорқыт - қобыз» әнін тыңдату. 7. Қорытынды « Атамекен » әнін орындау
- « Өлмейтін өмір кілті – өнерде» деп Қорқыт бабамыз айтқандай қазақтың күй өнері өлмес мұра болып жалғаса берсін деп бүгінгі сабағымызды аяқтаймыз.
