Аспаптарды? атасы ?обыз. ?ор?ыт
Саба?ты? та?ырыбы: Аспаптарды? атасы ?обыз. ?ор?ыт
Саба?ты? ма?саты:
Білімділік: ?ІІІ - ІХ ?асырда?ы ?ор?ыт бабамызды? ?мірімен таныстыра отырып, ?обыз аспабыны? шы?у тарихымен ж?не к?йлерімен танысу. Жа?а ?н ?йрену.
Дамытушылы?ы: О?ушыларды? ойлау, есту ?абілеттерін дамыту, ?ызы?ушылы?ын арттыру.
Т?рбиелігі: О?ушылар?а адал болу?а, ?ор?ыт бабамызды? ?мірін ?лгі ете отырып, батылды??а, ?ділдікке, ?нерлі болу?а т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: Жа?а саба?, аралас.
Саба?ты? ?дісі: Т?сіндіру, С?ра? - жауап, ?з бетімен ж?мыс, ?н айту
К?рнекілігі: ?обыз аспабы, ?н таспа, интерактивті та?та, баян, к?йшілер
портреттері т. б.
Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру
1. С?лемдесу.
С? - ле - мет - сіз - бе с?зін До - ми - соль - ми - до ноталары ар?ылы музыкамен амандасу
2. О?ушыларды? саба??а ?атысын тексеру
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру
1. Жетіген аспабыны? шы?уы, ??рылысы
2. Б. ?изатов «?ліппе» ?нін жат?а ?уенімен ?айталау.
ІІІ. Жа?а саба?
Жоспары:
1. ?обыз аспабымен танысу.
2. ?обыз аспабында орындалатын к?йлерді ты?дау.
3. ?обыз аспабыны? шы?у тарихы
4. ?ор?ыт ?мірі
5. ?ор?ытты? к?йлері
6. ?ор?ытты? к?йлеріні? шы?у тарихы.
3 - слайд. ?обыз т?рлеріні? суреттері
?нер – ?ай халы?ты? болмасын тарихымен бірге жасасып, біте ?айнасып келе жат?ан ?лы ??былыс. Ежелден ?нер с?йген, таби?атынан ?нге ?уес, к?йге ??мар хал?ымызды? рухани ?азынасы ?те бай.
Сол м?ралар ?ніне ??ла? т?рсек ата - бабаларымыз басынан ?ткерген ?илы - ?илы замандармен сан ?асырлардан шежіре боп сыр шертеді.
?обыз аспабыны? дыбысын ты?дай отырып ?андай аспа екенін табу. ?обыз аспабыны? т?рлері ?те к?п. Прима ?обыз, ?ыл ?обыз, бас ?обыз, контра бас ?обыз т. б. ?обыз аспабыны? ??рылысымен таныстыру. ?обыз аспабына арнал?ан к?йлерді ты?дау. ?ор?ытты? «?о?ыр» к?йін ты?дай отырып о?ушылар?а ?обыз аспабыны? ??діретімен таныстыру.
?обыз аспабын ойлап тап?ан к?йшімізді? бірі ?ор?ыт баба.
Ежелгі заманнан бері ?рпа?тан - ?рпа??а мирас болып келе жат?ан асыл м?раны? бірі, аты а?ыз?а айнал?ан ?ор?ыт баба ж?не оны? к?йлері, хал?ымызды? атадан бала?а тара?ан шежіресі бойынша ?аза? топыра?ында музыка ?неріні? тууы ?ор?ыт есімімен ты?ыз байланысты.
?ор?ыт баба 8 - 9 ? - да Сыр бойында?ы Жанкент ?аласында ?мір с?рген.(?азіргі ?ызылорда ?аласы). ?ор?ыт о?ыз - ?ыпша? тайпасынан шы??ан ас?ан с?уегей, ба?сы балгер, ойшыл жыраулы?, к?йшілік ?нерді? атасы.
2 - слайд. Топтастыру (аспаптар т?рлері)
?ор?ыт
К?йші
Жыршы
Ба?сы, балгер
Ас?ан с?уегей
?рі к?ріпкел
3 - слайд. ?ор?ыт бабаны? бейнесі.
?ор?ыт д?ниеге келерде к?н к?ркіреп, найза?ай ойнап, ?атты дауыл т?рады. Жер д?ниені ?ара??ы т?нек басып, ж?ртты? ?рейін ?шыратады. Бала анасынан туа тіл бітіп с?йлей бастайды. Ал?ашында б?л бір жеті басты жалмауыз болар деп ?оры??ан ж?рт, оны? адам н?сілі екенін к?ргенен кейін ?ана к??ілдері жайланады. Б?л ерекше ?асиетті болып ?мірге келуі ар?ылы б?рімізді ?ор?ытты ?ой, сонды?тан да атын «?ор?ыт» деп ?ояйы? деп н?рестені? есімін ?ор?ыт ?ояды. ?ор?ыт ?те сезімтал, ?нерлі бала болып ?седі. Ол к?птеген к?йлер шы?арады. Ол хал?ы мен еліні? та?дыры, болаша?ын ойлап, к?кірегі ?арс айырылады, адамдарды? ?ай?ы - ?асіретіне орта?тасып, м?? - шерін б?ліседі.
?ор?ытты? ?мірге келуі де кетуі де бізге дейін а?ыз т?рінде жеткізіліп келеді. ІХ - ХІ ?асырда т?р?ызыл?ан ?ор?ыт атамызды? мазары ?азіргі ?ызылорда обл. ?ор?ыт теміржол станциясынан 3 ша?ырым жерде бол?ан. Сырдарияны? тас?ын суынан мазар 1960 ж ??лап ?алады. 1980 ж зират?а жа?ын жерге архитектор Б. Ыбыраев пен С. Исатаевты? жобасы бойынша 8 метр, 4 тарап?а ?аратылып т?р?ызыл?ан ?обыз бейнесіндегі жасал?ан ескерткіш орнатады. Жел со??анда ?обыз сарындас ?н шы?арады. Ал ?ор?ыт ата ескерткішіні? ішкі жа?ында «Т?йетабан» ?рнектерімен на?ыштал?ан. Ол ?аза?станда?ы ?здік тарихи ескерткіштерді? бірі.
?ор?ыт атаны? кітабы т?ркі халы?тарына орта? м?ра. Б?л кітап Х? ?ас - да жазыл?ан.
?ор?ытты? ?обыз аспабын ойлап табуы. А?ыз к?йінде баяндалады.
?ор?ыт о?ыз - ?ыпша? ортасында?ы саяси ?леуметтік м?селелерді шешуде жол к?рсетуші бас т?л?а. Ол ел ішіндегі ж?н жорал?ыны, салт - д?ст?рді реттеуші батаг?й дана. ?ор?ыт е? ?иын деген м?селелерді шешкен.
?андай ?ана іс болмасын ?ор?ытты? ке?есін алмай, ел ешбір ж?мыс?а ?ол ?рма?ан. Ел оны? барлы? ?сиетін орында?ан.
?ор?ыт к?йлерінде тере? философиялы? тебіреніс, элегиялы? к??іл к?й, майда ?о?ыр лиризм т?н. К?йші ?з к?йлерінде та?дырды? ?ай?ы ?асіретін, м??ын шертіп ботадай боздатса, бірде м??гілік ?мірмен с?лулы? жырын т?гіп, а??удай сызыла с???ылдатады.
?ор?ытты? к?птеген к?йлері бар. Оны? 11 - і таспа?а енген. Олар: «?ор?ыт», «?шарды? ?луы», «Елім - ай», «Хал?ым - ай», «?уіппай», «Башпай», «Желмая», «Тар?ыл тана» т. б ?ор?ытты? к?йлері шы?у тарихы а?ыз т?рінде белгілі.
Мысалы: «?уіппай» к?йіні? шы?у тарихына то?талатын болсам.
?ор?ыт ?асиетті кілемін т?сеп, су бетінде отыр?анда Сырдарияны? жа?асына бала к?теріп бір ана келеді. Бала жылай береді. ?ор?ыт баласын «?уіппай, ?уіппай» деп ж?батып т?р?ан ана?а арнап осы к?йін шы?ар?ан.
О?ушылар?а с?ра? ?ою. Алда ?андай ?лкен мереке келе жатыр?
Жауабы: Жа?а жыл мерекесі.
Жа?а жыл мерекесіне орай ?ндер ?йренеміз. Сондай ?ндерді? бірі К. ?уатбаев «А?ша ?ар» деген ?нін ?йренеміз.
?н айту б?лімі.
?нді ты?дап ?нні? ?уенін сезіне білуге, ?н мазм?нын ??гімелеп айту?а да?дыландыру, дыбыс биіктігі, дыбыс ыр?а?тарын келтіріп айту?а ?йрету.
І?. ?орытындылау
1. О?ушылар ?обыз аспабыны? ??рылысын б?лшектеп соны ?айтадан орын - орынына ?ойып ??растыру керек.
2. Топтастыру
О?ушылар ?р т?рлі т?сті та?дай отырып ?ор?ыт кім? деген с?ра??а жауап береді
?. ?йге тапсырма
?ор?ыт туралы м?ліметтерді о?у.
