Абай және оның әндері

Сабақтың тақырыбы: Абай және оның әндері

Сабақтың мақсаты:

А) білімділік: Оқушыларға ұлы сазгер Абайдың өмірі, оның қазақ музыка өнерінде алатын орын, әндерінің ерекшелігі туралы музыкалық білім беру

Б) тәрбиелік: Абайдың қалдырған мұрасын жалғастыратын, саналы, өнерлі, білімді азаматты тәрбиелеу. Абай әндері арқылы эстетикалық, адамгершілік тәрбие беру.

В) Дамытушылық: Музыкалық сөз қорларын байыту, музыканы тыңдай және түсіне білу, ән айту қабілеттерін жетілдіру.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың типі: Жаңа материалды меңгеру.

Сабақтың әдісі: Түсіндірмелі - иллюстративті, баяндау, сұрақ - жауап

Көрнекіліктер: Абай портреті, плакат,бояу

Сабақтың барысы: Оқушылар сыныпқа Абайдың «Өзгеге көңілім тоярсың» әнімен кіреді.

І. Ұйымдастыру кезеңі (оқушылардың сабаққа қатынастарын, оқу - құралдарын тексеру)

ІІ. Жаңа сабақ.

А) Қызығушылығын ояту. Абай деген сөзді естігенде, ойларыңа, көз алдарыңа не келеді? Оқушылар ойларын қағазға түсіреді. Ассоциациялық аймақ құрғызамын.

Мағынаны тану: Оқушыларға Абайдың туған жері туралы бейнетаспадан көрсетемін.

Абай Құнанбаев өмірі мен әндері туралы мұғалім түсінігі. (интерактивті тақтада Абай суреттері кетеді)

Абай Құнанбаев (1845 - 1904) ақын, ағартушы, композитор, аудармашы.

Ол өзі қалдырып кеткен құнды мұраларында адам бойында кездесетін жаман мінез құлықтарды сынап, адамдықты, ақыл мен білімді алға қойды. Сонымен бірге басқа халықтың мәдениетін, өнерін білуге шақырды. Абай композитор ретінде қазақ музыка мәдениетінде үлкен үлес қосқан. Ол өз әндерінде махаббат және табиғат суреттерін, жыл мезгілдерін жырлаған.

Әндері «Желсіз түнде жарық ай», «Қараңғы түнде тау қалғып», «Көзімнің қарасы», «Сегіз аяқ», «Өзгеге көңілім тоярсың»т. б. және де Абай орыс ақындары Пушкин, Лермонтов, Крылов шығармаларын қазақшаға аударып, оған музыка жазды.

Музыка тыңдау: Абай табиғаттың әсем сырларын, ондағы болып жатқан құбылыстарды, адам өміріне арнап жырға қосты. Табиғат, махаббат сырына арналған әні «Желсіз түнде жарық ай». Абайдың «Желсіз түнде жарық ай» әнінің шығу тарихы туралы қысқаша айтып кетемін.

Музыка сауаты: Динамикалық белгілер. Әннің шумақтарында кездесетін қатты, ақырын, орташа белгілері болады. Дыбыс күшін азайту немесе күшейту белгісін Динамикалық белгілер деп атайды.(грек тілінде динамикос – күшейту)

Шығарманың мазмұны мен табиғи болмысы, орындаушылық ерекшеліктері мен дыбысты күшейту немесе азайту белгілері былай белгіленеді.

(интерактивті тақтадан көрсету)

p – piano - пиано – ақырын, жай

f - forte – форте - қатты

mf - messo piano – меццопиано - орташа

ff – fortissimo – фортиссимо - өте қатты

pp – pianissimo – пианиссимо - өте жай

- diminuendo – диминуэндо – бірте - бірте жайлата

(Абайдың «Желсіз түнде жарық ай» сөздерін интерактив тақтасына көрсету)

Бұл ән естіген құлаққа жағымды, өлеңнің тұтастығымен, айқындығымен және әуенімен ерекшеленетін ән. Әуені мен өлеңі екеуі біртұтас көркем бейне жасап, көз алдымызға жарық ай астындағы әдемі тымық түн елестетеді. Әннің әуені жеңіл, лүп еткен лептен құйылғандай сабырлы, бір тегіс, құлаққа жағымды болып келеді.

Сабақты бекіту: Оқушылармен жұмыс.

Сыныпты үш топқа бөліп тапсырма беремін.

1 топ «Желсіз түнде жарық ай» өлеңін қара сөзбен суретте.

2 топ «Желсіз түнде жарық ай» өлеңіне сурет салу

4. «Ақын болу» ойыны. Абайға арнап өлең шығару.

...................... дана,

...................... ғана.

Бағалау:

Үйге тапсырма: Абайдың «Желсіз түнде жарық ай» әнін жаттау.

Динамикалық белгілерді жаттау.

Абай және оның әндері

Шығармалары үш жүйемен өрбиді:

- өз жанынан шығарған төл өлеңдері;

- қара сөздері;

- өзге тілдерден, әсіресе орысшадан аударған өлеңдері.

Аудармалары

М.Ю. Лермонтовтың « Шайтан» («Демон»), «Дұға» («Молитва»), «Қанжар», «Жолға шықтым бір жым-жырт түнде жалғыз», «Жалау» , «Жалғыз жалау жалтылдап»), «Қараңғы түнде тау қалғып»

А.С. Пушкиннің «Евгений Онегин» дастанын, «Татьянаның қырдағы әні» , "Татьянаның сөзі,"

И. А. Крыловтың «Қарға мен түлкі», “Инелік пен құмырсқа”, “Бақа мен өгіз” мысалдары

Ағартушы

Ұлы ақын жас ұрпақты имандылыққа, адамгершілікке, ғылым - білім үйренуге шақырды.

«Ғылым таппай мақтанба»

—

Орын таппай баптанба,

Құмарланып шаттанба

Ойнап босқа күлуге.

Бес нәрседен қашық бол,

Бес нәрсеге асық бол,

Адам болам десеңіз.

Тілеуің, өмірің алдыңда,

Оған қайғы жесеңіз.

Өсек, өтірік, мақтаншақ,

Еріншек, бекер мал шашпақ

Сазгер , әнші

« Көзімнің қарас », «Қараңғы түнде тау қалғып», «Сегіз аяқ», «Өзгеге көңілім тоярсың» , «Желсіз түнде жарық ай»

Абай атамыз өзіндік мәнерімен ерекшеленетін күйлерді де өмірге әкелген. Бұған куә – күйлер «Май түні», «Торы жорға», «Майда қоңыр», «Абай желдірмесі» күйлері.

5

Уақыты

Атаулар

1888 жылы

“ Желсіз түнде жарық ай” әні шыққан

1919-1923 жылдар аралығы

Абай әндері ел ішіне ауызша тараған, көзі тірі кезінде нотаға түспеген. Ең алғаш нотаға түскен жылдары

1926 жылы

“ Музыкалық этнография” деген жинаққа Абай әндері енгізілген

1939 жылы

Абайдың немересі Мекен атамыздың айтуында Мұхтар Әуезовтің ұйытқы болуымен Абайдың 16 әні нотаға түсті

Үлгі,

өнегелік

әндер

Табиғат

Махаббат

Аударма

әндер

Сыншыл

әндер

“ Жасымда

ғылым бар

деп

ескермедім”

“ Көзімнің

қарасы”,

“ Айттым

сәлем,

Қаламқас”

“ Қараңғы

түнде тау

қалғып”

“ Желсіз

түнде

жарық ай”,

“ Сегіз аяқ”

---- - орташа күшпен Фортиссимо (диминуэндо) ----- sf өте күшті, қатты. Диминуэндо (крещендо) (сфорцандо) бірте – бірте жайлата. Крещендо бірте-бірте күшейте. Сфорцандо кенеттен, күшейтіп." width="640"

Таңбасы

Жазылуы

p

Айтылуы

(пиано)

pp

mp

Мағынасы

Пиано

(пианиссимо)

f

(мэццо пиано)

Пианиссимо

ақырын, жай.

өте ақырын, жай.

Меццопиано

(фортэ)

mf

өте ақырын, жай.

Форте

(мэццо фортэ)

ff

қатты, күшті.

Меццофорте

(фортиссимо)

---- -

орташа күшпен

Фортиссимо

(диминуэндо)

-----

sf

өте күшті, қатты.

Диминуэндо

(крещендо)

(сфорцандо)

бірте – бірте жайлата.

Крещендо

бірте-бірте күшейте.

Сфорцандо

кенеттен, күшейтіп.

Желсіз түнде жарық ай

Желсіз түнде жарық ай ,

Сәулесі суда дірілдеп.

Ауылдың жаны терең сай ,

Тасыған өзен гүрілдеп .

Қалың ағаш жапырағы,

Сыбырласып өзді - өзі.

Көрінбей жердің топырағы ,

Құлпырған жасыл жер жүзі .

әнші

композитор

Ұлы ақын

философ

аудармашы

ағартушы

(22.08.1845 қазіргі Семей обл., Абай ауд. – 05.071904)

Табиғат туралы

Махаббат туралы

Үлгі, өнегелік әндер

Сыншыл әндері

Аударма әндері

Абайды таныту арқылы біз Қазақстанды әлемге танытамыз. Абай әрқашан біздің ұлттық ұранымыз болуы тиіс...”

(Н.Ә.Назарбаев)

• “ Желсіз түнде жарық ай” әнін жатқа орындау;
• Динамикалық белгілерді жаттау