Жамбыл өмірі, шығармашылығы Ленинградтық өренім

Саға негізгі мектебі

Бекітемін: Тексерілді: Қаралды:

Мектеп директоры О.І. орынбасары Ә.Б. жетекшісі

М.М.Бокашев Р.А.Жумагалиева Д.Б. Рахматуллина

« » ............. 2015 ж « » ........ 2015 ж « » ........ 2015 ж

Ашық сабақ

Тақырыбы: Жамбыл өмірі, шығармашылығы

Ленинградтық өренім

Пән мұғалімі: Г.Б.Абилова

2014-2015 оқу жылы

Пәні: Қазақ әдебиеті

Сыныбы: 9

Күні: 20.02.2015

Сабақ тақырыбы: Жамбыл өмірі, шығармашылығы (Ленинградтық өренім)

Сабақ мақсаты: халық ақыны Ж. Жабаевтың өмірі мен шығармашылығынан оқушыларға жан-жақты білім, ақын өмірін үлгі ету, өлеңін талдау және өлеңнің мәнін ашып, меңгерту.

Міндеттері:

Білімділік: ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік беру. Өлеңдерінің мазмұны мен идеясын ашу.

Дамытушылық: өлеңді мәнерлеп айтқыза отырып, оқушылардың тіл мәдениетін, сөз байлығын, сөздік қорын, көркем шығармашылық қабілеттерін дамыту. Сатылай кешенді талдау технологиясының элементтерін қолдануды білу.

Тәрбиелік: оқушыларға Жамбыл Жабаевтің өлеңінің мазмұнын, тақырыбы мен негізгі ойын меңгерте отырып, олардың бойында қазақ халқына, қазақ тіліне деген сүйіспеншілік сезімін қалыптастыру, оларға эстетикалық патриоттық тәрбие беру.

Сабақ түрі: ашық сабақ

Әдісі: түсіндіру, әңгімелеу,сұрақ-жауап,сатылай кешенді талдау

Көрнекілігі: Ж.Жабаев портреті, слайд, ақын өмірі туралы буклет

7 Ленинградтық симфониясы

Пәнаралық байланыстар: қазақ тілі, орыс әдебиеті, орыс тілі, музыка

Сабақ барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі:

• Сәлемдесу

• Кезекшімен сұхбат

• Оқушыларды сабаққа дайындау

• Оқушыларды екі топқа бөлу

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

Үйге берілген ХХ ғасыр әдебиетінің даму бағыттары туралы сұрап, мына сұрауларға жауап аламын.

• ХХ ғасырдың басндағы оқу-ағарту, баспасөз туралы айтыңдар.

• ХХ ғасырдың бас кезіндегі әдебиетімізде халық болашағын жақсартуды іздестіру бағыттарының өкілдерін, әр бағыттың сипаттарын әңгімелеңдер.

• Ш. Құдайбердіұлы, М.Көпеев, Н.Наушабаев, Т.Ізтілеуов, Б.Күлеев шығармашылықтарына шолу жасаңдар.

• «Айқап» журналы туралы не білдіңдер?

• 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс қай шығармаларда көрініс тапты?

ІІІ. Жаңа сабаққа дайындық.

1.Сабақтың тақырыбын тақтаға жазу.

2. Сабақ мақсатын түсіндіру.

ІV. Жаңа тақырыпты түсіндіру (слайд арқылы).

1.Өмірі туралы мәлімет. Халықтың мұң-мүддесін қорғаған, қазақ халқының бақытты болашағын армандаған бұқарашыл бағыттағы Абай, Махамбет, Сүйінбай, Шернияз секілді ақындар мектебінің ірі өкілдерінің бірі – жыр алыбы Жамбыл.

Жамбыл өмірімен де, шығармашылығымен екі ғасырды молынан тұтастыра қаусырып жатқан ұлы тұлға!

Қазақ халық поэзиясының әйгілі тұлғасы 1846 жылы ақпан айында Жамбыл облысындағы Жамбыл тауының бөктерінде дүниеге келген...

2.Шығармашылығы. Жамбыл шығармашылығын төрт топқа бөліп қарауға болады. Өзі кедейлікті көп көрген ақын алдымен байларды, халықтың қолы жете алмаған байлықты сынайды. Ондай көріністер «Сәт сайланарда», «Мәңке», «Шалтабайға» т.б. өлеңдерінде жиі кездеседі.

Малы көп бай жылайды қар жауғанда,

Бәрін тастар ниеті малға ауғанда.

Жерден алтын тапқандай кедейлер жүр,

Әйелі шелек толы сүт сауғанда.

Тағы бір өлең-жырлары соғыста жүрген майдангерлерге қуат беріп, ерлікке үндейді.

3.Айтыстың асқан шебері. Жамбылдың даңқы алдымен айтыс өнері арқылы шыққан. Өз тұсында небір бұлбұл, небір дүлдүл ақындармен айтысып тізе бүктірген. Алғашқы айтыстары ойын-тойларда өтеді. Жамбыл жастықтың салтын сақтап, Айкүміс, Бұрым, Сара сияқты қыздармен айтысады:

Сыртың бір сұлу жан екен,

Сыпайы көзге көрінген.

Сыр мінезің бар екен,

Сөйлесуге ерінген.

Қамқа камзол киінген,

Қас қабағың керілген.

Жамбыл Құланаян Құлманбетпен 1881 жылы, Сарбас ақынмен 1895 жылы, Досмағанбетпен 1902 жылы, Шашубаймен 1909 жылы айтысады. Жамбылдың атақ-абройын аспандата көтерген айтысы – Құланаян Құлмамбетпен айтысы. Құлмамбет өз сөзі арқылы қарапайым халықты көнбістікке, кіріптарлыққа, бағыныштылыққа шақырып,ақындық өнерді байлықтан, барлықтан төмен қояды.

Жамбыл:

Адамдықты айт,ерлікті айт,батырлықты айт,

Ел бірлігін сақтаған татулықты айт.

Қарынбайдай сараңдар толып жатыр,

Оны мақтап әуре болмай үйіңе қайт, - дейді. Сөйтіп, Жамбыл айтыстарда аттың басын соны сонарға бұрып, елінің мәртебесін көтере, ел қорғаған азаматының атын атойлай, езілгендер мен жәбір шеккендерге ара түсе шырқайды, ел мүддесін қорғайды.

4. Ленинградтық өренім. 1941-1945 жылдар біздің Отанымыз үшін ең ауыр жылдар болды. Гитлер бастаған неміс басқыншылары соғыс жарияламай жерімізге енді. Нева жағасындағы Ленинград қаласы 900 күн қоршауда қалды. Халқымыз үшін бұл күндер – зұлмат күндер болды. Осы қайғылы жағдайға байланысты Жамбыл өзінің “Ленинградтық өренім” атты өлеңін арнады.

(«Ленинградтық өренім!» өлеңдері мәнерлеп оқылады).

Ленинградтық өренім!

Ленинградтық өренім!

Мақтанышым сен едің!

Нева өзенін сүйкімді

Бұлағымдай көремін.

Көпіріне қарасам,

Көмкерген су көлемін,

Өркеш-өркеш жарасқан

Шоқылардай дер едім.

Сапырылған көк теңіз

Шомылдырып кемерін!

Шамы күндей жайнаған,

Аспанға үйлер бойлаған.

Арқа тұтып алыста,

Айбыным деп ойлағам!

Жасағам жоқ өмірді

Жау соққанын көргелі,

Төккенім жоқ терімді,

Шер қылғалы кеудені.

Жасалған жоқ салтанат

Жаудың болуға ермегі,

Жауда қалып Ленинград,

Жаралғам жоқ көнгелі!-

Жасағамын өмірді

Жау біткенді жеңгелі;

Саудыратып сүйегін,

Топыраққа көмгелі.

Судай тасып ел кегі.

Жолды кернеп қол кетті

Сендерге дем бергелі,

Нева алабын қорғаңдар,

Ленинградтың ерлері,

Ұрпаққа үлгі болыңдар,

Заманымның өрнегі.
ІV. Сабақты бекіту. “Ленинградтық өренім” өлеңнің сатылай кешенді талдау. (Топтар сатылай кешенді талдау жасайды).

• Авторы – Жамбыл Жабаев.

• Тақырып – халықаралық достығы, Отанды сүйіспеншілік.

• Жанр түрі – поэзия (өлең).

• Идеясы – автор тақырып арқылы өзінің сезімін, көзқарасын бейнелейді. Жауға – соққы беру, ленинградтық тұрғындарының ерлігін жырлау.

• 2 шумақ.

• 33 тармақ.

• 1 бунақ.

• Әдеби теориялық ұғымдар: эпитеттер – көк, сүйкімді, заманымның өрнегі.

• Теңеу – бұлағымдай, өркеш-өркеш жарасқан, шоқылардай, судай.

• Өлеңнің тәрбиелік мәні: бәр халықтар достасып, бірге жауға қарсы шығып, Отанымызды сүйіп, мақтаныш етіп, Елімізді құрметтеп, бірлік пен ынтымаққа ұмтылу.

Сөздікпен жұмыс. Берілген сөздерді аударып, сөз тіркестерін жасаңдар.

1-топ: өрен, жау.

• Өрен – жасөспірім ұрпақ, жеткіншек.

• Жау – дұшпан, шапқыншы.

2-топ: көмкерген, айбын.

• Көмкерген – жиектеген

• Айбын – қаһарлы, сұсты, зәрлі

Мәтінді оқып, берілген мәліметтерді қолданып, хронологиялық кесте жасау.

Жамбыл Жабаев (1846-1945) көрнекті қазақ ақын-импровизаторы. Жамбыл Жабаев 1846 жылдың 28 ақпанында қазіргі Алматы облысының Жамбыл ауданында дүниеге келген. Ол қазақ даласында танымал болды. Атақты оған қырғыз батыр эпосы «Манас» шығармасының үзіндісі мен шығыс поэмалары «Шахнамэ» және «Мың бір түн» әкелді.

Октябрь кезеңіне дейін Жамбылдың айтыстары мен өлеңдері сақталмады, ұрпақтан ұрпаққа ауызша беріліп отырған. Олардың кейбір бөліктері ғана қалған. Олардың ішіндегі аса танымалдары: «Менің әкеме», «Шабданға», «Шалтабайға», «Қалиге» т.б.

1916 жылғы ұлт- азаттық көтеріліс кезінде Жамбыл халықпен бірге болып, көтеріліске белсенді қатысады. Ақын өз өлеңдерімен көтеріліске қатысушыларды патша режиміне қарсы тұруға шақырды. Осы жылдары Жамбыл «Зілді бұйрық», «Патша әмірі таралды» атты өлең-жырларын шығарды.

Жамбыл 1917 жылғы қазан төңкерісінен куәгері болып, қазақ халқы өмірінің барлық жағынан жаңаруын өз көзімен көрді.

1919 жылы Жамбыл Жетісу ақындарының слётына қатысты. 1934 жылы Жамбыл халық өнерпаздарының I республикалық съездіне қатысып, нағыз халық ақыны екендігін дәлелдейді. 1936 жылы Мәскеуде қазақ өнерінің онкүндігі өткізілді.

1938 жылы Жамбыл шығармашылығының 75 жылдығына орай оған құттықтауларды сол кездегі танымал жазушылар мен Р.Роллан, К.Причард, М.Шолохов жіберді.

Ұлы Отан соғыс жылдары кезінде шығарылған «Мәскеу» және тағы да басқа өлеңдері жеңіске жетуге көп үлес қосты. Соғыс жылдарында Жамбыл жалынды, өткір өлеңдерімен халқымызды бейбіт елімізге тұтқиылдан тиген жаудан кек алуға жігерлендірді.

Өмірдің соңғы жылдарында жиі науқастанған Жамбыл 100 жасқа аяқ басқанда, 1945 жылы 22- маусымда қайтыс болды.

Жамбыл Жабаев өлеңдері қазақ поэзиясының дамуына көп үлес қосқан.

Сұрақ-жауап (Оқушыларға сұрақтар қойылып, жауаптар сұралады).

1. Жамбыл қай жылы туған?
   2. Өлең қай кезде жазылған?
   3. Қандай Жамбылдың өлеңдерін білесіңдер?
   4. Жамбыл Жабаевтың өлеңдері қазақ поэзиясының дамуына қандай үлес қосқан?
   5. Сабақта қандай жаңа сөздерді білдіңдер?
   6. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев Жамбыл туралы не деді?

V.Сабақты қорытындылау.

Не білдім	Не білемін	Не білгім келеді

Мұғалімнің қорытынды сөзі:
- Ақын Сәкен Сейфуллин «Жамбыл жырлары теңіз түбінде шашылып жатқан маржан сықылды. Оны жинап алып, халықтың қолына беру – біздің әрқайсымыздың азаматтық борышымыз»,- деген екен. Сондықтан Жамбыл жырларын, өмірін біліп, өнегелі өмірі мен сөздерінен үлгі алуымыз керек.

«Егер біз Жамбыл даналығын тәу етіп, ұлылығын ұлағат тұтып жатсақ, оның басты себебі Жамбыл арманының адамзаттық арман аңсарымен ұласып жатқандығында. Сондықтан да қазақтың Жамбылына адамзаттың Жамбылы ретінде құрмет көрсетіп, өлмес рухының алдында басымызды иеміз»

Н.Ә.Назарбаев

Бағалау.

Үйге тапсырма.

• Жамбыл өмірі, шығармашылығын оқу, мазмұндау

• «Ленинградтық өренім» өлеңін жаттау