Жамбыл Жабаев "?теген батыр"

«Қостанай қаласының білім бөлімінің

№ 17 орта мектебінің» ММ

Ашық сабақ

әдебиет

Тақырыбы:Жамбыл Жабаев «Өтеген батыр»

5-сынып

Мұғалім: Сұлтанғазина Ж.Ж.

Қостанай қ. 2012-2013оқу жылы

Сабақтың тақырыбы:

Жамбыл Жабаев. “Өтеген батыр” дастаны

Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік - айтыскер ақын, Жамбылдың өмірбаяны мен шығармашылығын оқытуда оқушыларға жан-жақты білім беру үшін ақынның туған халқына, оның әдебиетіне сіңірген еңбегін таныту.

2. Дамытушылық – оқушылардың ой-өрісін дамыту, әдебиетті сүюге баулу, ақын туралы қосымша деректер келтіру арқылы пәнге қызығушылығын ояту.

3. Тәрбиелік – адамгершілікке, қайырымдылыққа тәрбиелеу, ақын өмірін үлгі ету, өнерді сүюге баулу.

Үй тапсырмасы:

1. “Сағындым”, “Балалық шақ”өлеңдерін жатқа сұрау.

2. “Білімдінің сөзі - ем”, “Балалық шағың – патшаның тағы” тақырыбына шағын эссе жазу.

3. Өлеңді талдау.

4. Сұрақ – жауап.

Синонимін тап

Абақты –

Бостандық –

Өлеңді талда -

Абақтыда айдан, күннен жаңылдым,

Сарғайдым ғой, сар даламды сағындым.

“Қарашығым, құлыным!” деп зарлаған

Алыстағы сорлы анамды сағындым.

• Шумақ –

• Тармақ –

• Бунақ –

• Буын –

• Ұйқас -

Сұрақ жауап:

1. Мағжан кім?

2. Мағжанның қайтпас, қайсар мінезін өзінің қай өлеңінен байқауға болады?

3. “Сағындым” өлеңінде ақын нені, кімдерді сағынады?

4. Ақын абақтыға кімдер үшін түсті?

5. “Жер жүзіне нұр беремін, Күн берем!” – деген өлең жолдарын қалай түсінесіңдер?

Өмір белестері

Шу өзенінің бойымен жүре берсеңіз Хан және Жамбыл деген екі тауға кез боласыз. Менің әкем Жабай бір кезде осы тауларда көшіп-қонып жүрген. Жамбыл тауының етегінде, қақаған қатты боранды күні мен туыппын! Маған сол көне Жамбыл тауының есімі ат болып тағылыпты. Бұл 1846 жылы февраль айы екен.Менің әкем Жабай шоқпыт шапанды көшпелі кедей болған. Тұрған жеріміз құлазыған кең, жазық дала еді. Сондықтан да мен балалық шағымда егісті де, бақты да, арықты да көрмедім. Жазық кең дала менің Отаным балаларындай мені де көшкенде бесігіммен алып жүрді. Бала кезімде мен тентектеу болдым. Қарттарды да, әкемді де тыңдағым келмеді. Мені қозы бағуға жіберетін, мен бармай қоятынмын. Маған отын тер дейтін — мен тіл алмай қасаратынмын. Менің ағам, әкемнің інісі белгілі домбырашы еді. Мен домбыра тыңдауға әуес едім. Он екі жасымда одан домбыраны үйрендім. Домбыра қолыма тигенде барлық тентектікті ұмытып, бүкіл жан жүйем елжірегендей болатын еді. Менің қой баққым келмеді. Домбыра тартып, ән салу мені қатты қызықтырды. Табиғат маған күшті де жуан дауыс берді.

“Менің өмірім”

Қақаған қар аралас соғып боран,

Ел үрей — көк найзалы жау торыған.

Байғара, Жамбыл, Ханда мен туыппын,

Жамбыл деп қойылыпты атым содан, –

Сүйінбай Аронұлы
(1815-1898)

Сүйінбай Аронұлы Алатаудың аса сұлу бөктеріндегі Алматыға жақын Қарақыстақ ауылында 1815 жылы туып, 1898 жылы 83 жасында дүние салған. Болашақ даңқты ақын жасында жоқшылық тауқыметін көп тартқан. Жастайынан жетім қалып, байдың малын бағып, тамағын асыраған.

Ақын Қожахмет Тұрлыбайұлы бір өлеңінде:

Сүйінбай он жасында қалды жетім,

Жылаумен секпіл басқан екі бетін.

Жетімді жетілдіріп, жүйрік еткен

Алланың көрмеймісің құдіретін,

Сүйінбай – ХІХ ғасырдың 30- жылдарынан 80- жылдардың соңына дейін алпыс жылдан астам іркіліссіз жырлаған, айтыста жеңіліп көрмеген аса көрнекті ақын.

Жамбыл ұстазына:

Менің пірім - Сүйінбай,

Сөз сөйлемен сиынбай!

Сырлы, сұлу сөздері

Маған тартқан сыйындай!

Сүйінбай деп сөйлесем,

Сөз келеді бұрқырап,

Қара дауыл құйындай!

Екпінімі іліккен,

Кетер ме екен жығылмай.

Жамбылдың шығармашылығын төрт топқа бөліп қарауға болады:

1. Байларды, халықтың қолы жете алмаған байлықты сынайтын өлеңдері. Мысалы: “Сәт сайланарда”, “Мәңке”, “Шалтабайға”.

2. Ұлы Отан Соғысы жылдарында жазылған өлең-жырлары. Мысалы: “Ленинградтық өренім”, “Аттандыру”,”Отан әмірі”, “Ата жаумен айқастық”, “Өмір мен өлім белдесті”.

3. Айтыстары. Мысалы: Айкүміспен, Бұрым қызбен, Сарамен, Сарбаспен, Досмамбетпен, Құлмамбетпен, Шашубай және т. б

4. Дастандары: “Өтеген Батыр”, “Сұраншы Батыр”

Өтеген батырдың өмірі

Өтеген батыр (1699-1773) – XVIII ғасырдың І-жартысында жоңғар басқыншылығына қарсы күрескен қазақ батыры. Ұлы жүздің дулат тайпасынан шыққан. Бабасы Сырымбет 1635 жылы Ойрат ханы Батырдың 50 мың әскеріне қарсы соққы берген Салқам Жәңгірдің сапында ұрысқа қатысқан. Өтеген батыр 15 жасынан жоңғарларға қарсы соғысқа араласқан.1723 жылы Тауасар, Райымбек, Ханкелді батырлармен тізе қосып, жоңғарлармен айқасады. 1470 жылы Іле бойында қалмаққа қарсы жасақ жинаған Төле би әскеріне қосылып, елін жаудан азат етіседі. 1756 жыл шамасында Абылайдың Қытаймен бейбіт болу саясатына қарсы шығып, Жиделібайсында 17 жыл жүріп қайтыпты деген аңыз да бар.

Өтеген батыр – ел арасында аңызға айналған адам. Оны алғаш жырлаған Сүйімбайдың бабасы Күсен ақын. Өтеген батыр жайында тарихи дерек жинаған тарихшы Делебаевтың материалына қарағанда, Тілеміс, Майкөт ақындар да батырды дастан етіп жырлаған екен. Бұлардың ішінде бізге жеткені – Жамбылдың «Өтеген батыр» дастаны. Өтеген батыр туралы дерек-аңыздар жинауға әдебиетшілер Е.Ысмайылов, Қ.Тұрғанбаев, Н.С.Смирнова, С.Бегалиндер қатысқан. Алматы облысының Бозой мен Қарой аралығында Өтеген батыр есімімен аталатын жерлер бар.

Бес қатар өлең жолын

құрастыру

1. Зат есім –

2.Сын есім –

3.Етістік –

4.Сөйлем құрау –

5.Бір синоним -

Тест сұрақтары:

1. Жамбыл қай жылы, қай жерде дүниеге келді?

А)1845ж.Шығыс Қазақстанда В)1846ж.Әулие ата өңірінде. С)1848ж.Орталық Қазақстанда. Д)1847ж. Көкшетау облысында.

2. Жамбылдың шығармасы.

А)``Сұраншы батыр`` В)``Қыс``

С)``Сағындым`` Д)``Жүйрігім``

3.Жамбылдың ұстазы кім еді?

А) Абай В) Тезек төре

С) Cүйінбай Д) Шашубай

5. Ақынның жыры жас ұрпақты неге үндейді?

А) Білімге В) Еңбекке

С) Жалқаулыққа Д) Ерлік пен туған жерді сүюге.

6.Жамбыл қай жылы қанша жасында қайтыс болды?

А) 1945ж 99 жасында. В)1946ж 100 жасында.

С)1947ж 101 жасында. Д)1949ж 102 жасында.

Мұғалімнің сабақты өзіндік талдауы.

5ші сыныпта қазақ әдебиетінен облыстық семинарда Ахмет Байтұрсыновтың «Өгіз бен Бақа»тақырыбында ашық сабақ өткізілді.

Сабақтың мақсаты ;Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығымен таныстыру.Мысалдың мазмұнын меңгерте отырып идеясын ашу.

Танымдық қабілетін дамыту,өзіндік ой-пікірін қалыптастыру.

Жас ұрпақты жаман әдеттен жирендіру,мейірімділікке тәрбиелеу

Сабақтың әдісі:мысалды талдау,мәнерлеп оқу,инсценировка.

Сабақтың типі:жаңа материалды меңгерту сабағы.

Пәнаралық байланыс:биология

Ұйымдастыру кезеңі.Оқушылардың сабаққа қатысуы тексеріліп ,сынып тазалығы тексерілді.

Үй тапсырмасы сұрақ –жауап арқылы, «Толағай» ертегісіндегі басты кейіпкерге КЛАСТЕР әдісі бойынша мінездеме берілді. «Ел басына ауыр күн туса мен не істер едім ?тақырыбында берілген ой толғауларын оқыды,ерлік туралы мақал –мәтелде.р айтылды .Ертегі бойынша салған суреттері тексерілді. Оқушылар үй тапсрымасын а жақсы дайындалып өз білімдерін көрсетті.

Жаңа сабақ.Ахметтің өмірі интер белсенді тақтада КЛАСТЕР әдісімен, хронологиялық кесте мен түсіндірілді. Ахметтің мысалдарының тақырыптары кесте бойынша түсіндірілдіӨгіз бен бақа суреттері көрсетіліп оқушылар олар туралы білетіндерін айтты.Мысал оқылып сұрақтар қойылып, мысалда адамның қандай мінезі сыналатыны оқушылармен бірлесіп талданды.Оқушылар мысалды оқып өз ойларын айтты. Сұрақтарғ.а жауап алғаннан кейін композициялық құрылымы талданды

Бұл сабақта шығарманы талдай білуге және жаман қасиеттерден аулақ болуға мейірімділікке тәрбиеленді.Мысалды рөлге бөліп оқып көрінісі қойылды.

Оқушылар сабақта білімдерін көрсетіп ,бірімен бірі жарыса қатысып ,өз ойларын жеткізе білді.Мұндай сабақтарда балалар өз бетімен жұмыс істеуге,ізденуге, шығармашылыққа үйренеді.Бұл сабақта барлық балалар бағаланды.Сабақ қойылған мақсатына жетті. Оқушылардың әдебиет сабағына деген қызығушылығы артып,сөздік қоры байып ,танымдық қабілеті артты.