"Өз құқығыңды білесің бе?"

Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мемелекеттік медицина университеті



Студенттің өзіндік жұмысы

Тақырыбы: Ұлттың кодын сақтаудағы мемлекеттік тіл мен ұлттық мәдениеттің ролі
Группа: 116 А
Дисциплина:
Кафедра:

Жоспар:
1.Кіріспе
2.Ұлттық мәдениет
3.Ұлттық және мемлекеттік тіл
4.Пайдаланылған әдебиеттер

Белгілі бір ұлт ел болуы үшін, мемлекет болып қалыптасуы үшін әсер ететін түрлі жағдайлар болады. Талай заманды, қиын-қыстау кезеңді бастан кешіріп, қаншама өзгерістерге ұшырайтындығы да сөзсіз.
Қазақ халқының да ұлтболып, бір тұтас мемлекет болып қалыптасқанына аз уақыт болған жоқ. Ертеден-ақ найзаның ұшымен, білектің күшімен қасық қаны қалғанша жерін қорғып, елін сақтап келген. 
Әлем өркениетінің дамуы қазақ ұлтына да өз әсерін тигізді.уақыт талабына саай жаңа технологиялар пайда бола бастады. Жаңалықтар енді. Ақпарат таратудың да әдс-тәсілдері дамыды. Дүйім жұрттың басын біріктіру үшін, ортақ пікір қалыптастыру үшін алғаш қы газеттер шығарыла бастады. 
Қазақ елінде де тұңғыш рет «Дала уәлаяты», «Түркістан уәлаяты» сынды газеттер жарық көре бастады. өз уқытында заман талабына сай бұқараның ақпарат алуының негізгі көзіне айналған бұл газеттер сауаттандырудың алғашқы қадамдарын жасады. 
Ресей боданына айналып бара жатқан қазақ халқын маса болып ызыңымен оятқан «Қазақ», «Кедей сөзі», «Айқап» секілді газет-журналдардың рөлі зор болды. Сол кезеңде қазақтың ұлт ретінде жойылмауы үшін, тілінің, ділінің сақталуы үшін, сауаттануы үшін күрескен осы газеттер болғаны айқын. Қазақтың тәуелсіз ел болғанына қарамастан әлі күнге дейін де шашілмей келе жатқан ұлт, тіл мәселелерінің бастамасын сол газеттер көергені де сөзсіз шындық! Ұлттық пікір қалыптастыруда А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Б.Майлиндар қызмет атқарды. Сол заманда қоғамда көтерілген: қазақ халқының ұлт ретінде сақталуы, ұлттық мәдениетіміздің жойылып кетпеуі, ана тіліміздің ұрмыстық деңгейден көтерілуі қазіргі таңда да өзекті мәселеге айналып отыр.

«Ұлт – мәдениет – тіл» деген үштік қағидасына сәйкес ұлтты, ұлт мә­дениетін тіл ақпараты арқылы таныту – қазақ тіл ғылымындағы дамып келе жат­қан жаңа үрдіс. Сондықтан қазіргі әлемдік өркениет кеңістігіндегі жаһандану үрдісіне сәйкес, тілді зерттеудің кешенді сипаты тіл мен мәдениет сабақтастығын анықтауға айрықша назар аударылады. Бұл – лингво­мәде­ниеттану деген ғылым саласының құзы­рындағы мәселелер. Демек, мәдениетті игеруді жүзеге асыратын негізгі құрал – тіл. «Мәдениеттің қай түрі болмасын, ұлттық мәнділікке жатады. Оның ұлттық сипаты әр халықтың ақиқат дүниені тілі арқылы өзіндік көзбен көруіне байланысты бола­ды. Тіл – адам мен ақиқат дүниені жал­ғасты­рушы буын», – дей келіп, белгілі тілші-ғалым Нұргелді Уәли олардың ортақ мы­надай белгілерін атап көрсетеді: мәдениет те тіл сияқты адамның дүние­таны­мын бейнелейтін сананың формасы, мәдениет пен тіл өзара қарым-қатынаста болады, тілсіз мәдениет жоқ, мәдениетсіз тіл жоқ, ұлттық мәде­ниет­тің ерекше­ліктерін танудың сөз мәде­ние­ті үшін принципті мәні бар деп тұжырымдайды. Ұлттың болмысын бей­не­­­леуші де, мәде­ниет­ті жинақтаушы да, сақтаушы да – тіл. Ал сөз мәдение­тін­де­гі, ғалым көрсет­кендей, басшылыққа алатын негізгі ұстаным – тілге ізгілік тұрғысынан қарау. Ізгілікке, ізгі мұратқа әрине, білім, ғылым жолымен қол жеткізуге болатыны мәлім. Кез келген мамандық иелері ізгілік үшін, ұлттық мәдениет пен ұлттық тілдің өркендеуі үшін қызмет етеді деп түсінеміз. Олай болса, ұлтымыздың жаны – баға жетпес бай тіліміздің шын мәнінде, мемлекеттік тіл ретіндегі тұғырын нығайту, оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру мен өміршеңдігін сақтап қалу – баршамыздың ұлы мұратымыз. Бұл үшін әрине, әрбір жеке тұлға, әсіресе жас маман, өскелең буын сөз өнерін терең игерумен қатар, ұлттық тіліміздің қадір-қасиетін аса қастерлеу мен бағалау парыз екендігін ұғынуы шарт. Осыған орай ана тіліміздің баға жетпес мұра екендігін, рухани құндылығын Елбасы Н.Назарбаевтың: «Ана тілін армансыз бойға сіңіріңіздер, өйткені баба­ларымыздың ғұмыр тәжірибесі, дүние­та­нымы, мінез-құлқы, өзіндік болмыс-бітімі осы тілде қаттаулы жатыр» деп баға­ла­ған тұжырымы елдігіміз бен ұлттық бол­мы­­сымызды ана тілі арқылы танудың бағ­дары, оны сындарлы жұмсаудың өнегесі болары хақ. Өркениетті қоғам талабына лайық білімді де мәдени өресі биік мамандар даярлану үшін ұлттық дүниетанымдық құнды­лықтарды, сөйлеу этикеті нормаларын жетік меңгерудің де маңыздылығы аса зор. Сөйлеу этикетінің нормасы, негізінен, жал­пыадамзаттық ұлттық-мәдени дәстүр­лерге негізделеді. Мысалы, «Әке тұрып ұл сөйлегеннен, шеше тұрып қыз сөйлегеннен без», «Аузын баққан бай болар», «Алдыңа келсе, атаңның құнын кеш», «Ағайынның азары болса да, безері болмайды», «Сiз деген – сөздiң сынығы, сен деген – сөздiң анығы» т.б. тәрізді этикеттік тілдік бірліктер ұлттық дүниетанымнан туындаған баға жетпес бай қазынасы әрі адамдар арасын­дағы тілдік қарым-қатынасты үйлестіріп отыратын этикалық категориялар ретінде танылады. Ұлттық мәдениеттің ажырамас бөлігі, сырт көзге бірден байқалып тұратын ерек­ше­лігі, ең алдымен, адамдар арасындағы қарым-қатынас этикетінен, сөз этикетінен көрінеді. Сөз этикетінің негізгі қызметі – адам­дармен сыпайы қарым-қатынас орнату. Сондықтан әрбір жеке тұлғаның, әсі­ресе жастардың белгiлi мәдени ұжымның мүшесi ретiнде сөз әдебіне тән дәстүрлi қағидалар мен рухани құндылықтарды құрметтеуі, ұстануы қажет.