?діс-т?сілдері: т?сіндіру, с?ра?-жауап, ой ?оз?ау.
К?рнекілігі: ?анатты с?здер, буклеттер слайд т.б.
Саба?ты? барысы.1.?йымдастыру кезе?і
Кіріспе.
Адам ???ы?тарыны? басты сипатын айтып ?ту.
Адам ???ы?тары дегеніміз не?
Адам ???ы?тары оларды? лайы?ты ?мір с?руіні? негізгі нормасы ретінде аны?талыды. Адам ???ытары бостанды? пен ?ділдікті?, баянды бейбітшілікті? т??ыры. Олар?а деген ??рмет б?кіл адам баласыны? жан-жа?ты дамуына м?мкіндік жасайды.
Адам ???ы?тарыны? даму тарихы б?кіл д?ние ж?зіндегі бостанды? пен те?дік ?шін к?респен ты?ыз байланысты. Адам ?мірі мен оны? биік адамгершілік ?асиеттерін ??рметтеуді адам ???ы?ыны? негізгі ?а?идалары ретінде к?птеген діндер мен философияда кездестіруге болады.
Олар Адам ???ы?тарыны? жалпы?а бірдей декларациясында жариялан?ан. Сондай-а?, бас?а да адам ???ы?тары ж?ніндегі халы?аралы? Пактіде белгіленгендей, мемлекетті? ?з азаматтарыны? ???ы?тарын ??рметтеуі ?шін ж?не мемлекет тарапынан б?л ???ы?тар мен бостанды?тар?а н??сан келтірулеріне байланысты шаралар бекітілген.
Адам ???ы?тарыны? басты сипаты
- Адам ???ы?тары сатып алу, табыс к?зі немесе м?рагерлік ар?ылы келмейді ж?не тек адамдарды? ?здеріне ?ана т?н, ?р адамны? ?мір с?руіні? ажыратылмас б?лігі болып табылады.
- Адам ???ы?тары адамдарды? н?сіліне, жынысына, дініне, саяси сеніміне, ?лтты?, немесе ?леуметтік тегіне ж?не бас?а да жа?даятар?а ?арамастан б?ріне бірдей орта?. Біз ту?аннан азат, те? ???ылы ж?не биік адамгершілік ?асиеттерге иеміз, адам ???ы?тары жалпы?а бірдей.
- Адам ???ы?тары ажырамас – ешкім де еш?андай себептермен біреуді? ???ы?ынан айару?а ?а?ы жо?. Адамдар ?р?ашан те? ???ылы, ?сіресе ??лды? етек ал?ан елдерде оларды? за?дары адам ???ы?тарын моынсынбай, б?зу ?рекетіне бар?ан жа?дайды? ?зінде де адам ???ы?тары тартып аланбайды.
- Адамдар лайы?та ?мір с?рулері ?шін б?рі бірдей те? бостанды? пен ?ауіпсіздікке ???ылы, икемді ?мір д?режесі де солай, ?йткені адам ???ы?тары ажырамас ж?не мыз?ымыс.
???ы?тар категориясы.
???ы?тарды ?ш санат?а б?луге болады:
1. Азаматты? ж?не саяси ???ы?тар ( Оларда «бірінші ?рпа? ???ы?тары» деп те атайды). Б?л ???ы?тар «бастанды??а негізделіп», олар?а ?мір с?ру ???ы?ы, жеке басны? ?ауіпсіздігі мен бостанды? ???ы?ы; азаптау мен ??лды?тан азат болу ???ы?ы; саяси ?мірге ?атысу ???ы?ы; сенім бостанды?ы мен ой-пікір, еркін с?з, ар-ождан ж?не д?ни сенімділік; ассацииялар мен жиналыстар бостанды?ы сия?ты ???ы?тар жатады.
2. ?леуметтік-экономикалы? ???ы?тар (Оларды «екінші ?рпа? ???ы?тары» деп те атайды). Б?л ???ы?тар «?леуметтік жа?ынан ?ор?алу?а негізделген» Мысал?а, е?бек ету ???ы?ы, білім алу ???ы?ы, ?ана?аттанарлы? ?мір с?ру, тама?, т?р?ын-?й, д?рігерлік ?ызмет алу ???ы?тары ж?не т.б.
3. ?орша?ан орта?а ?атысты жеке адамны? рухани-м?дени даму ???ы?тары (Оларды «?шінші ?рпа? ???ы?тары» деп те атайды).Олар?а: ласталма?ан, ?рі б?лінуден тыс ?оршал?ан ортада ?мір с?ру ???ы?ы, экономикалы? ж?не саяси, м?дени даму ???ы?тары жатады.
Осы жатты?улар мен тапсырмалар жеке жауапкершілік т?сігініне назар аударт?ызады. Адалды? пен к?нделікті міндеттер туралы м?селені ?ою ?шін на?ты ?мірден алын?ан ізгіліктік та?ылымдар ?арастырылады. Бас?а жатты?у ?ада?алау ж?не билік ?кілеттілігін жауапкершілікпен пайдалану м?селесін к?тереді. Осы жатты?уларды? жалпы ма?саты- барлы? ???ы?тарды? тиісті міндеттемесі бар екенін к?рсетеді.
1-топ тапсырмасы.
Компьютер ойнау?а а?ша таба алмай отыр?ан Ерлан мен Марат біраз а?ылдасады. Ерланны? есіне асханада а?ша майдалат?ан ?айрат т?седі. Сол ?айратты ?ор?ытып, а?шасын тартып алу керектігін Марат?а айтады. Сол мезетте келе жат?ан ?айратты Марат алдап ша?ырады. Ойында еште?е жо? ?айратты Ерлан артынан артынан келіп бас салып, а?ша тауып беруді талап етеді. Ал?аш?ыда ойын екен деп ойла?ан ол, а?шасыны? жо? екенінайтса да, со?ынан б?л істі? ?алжы? емес екенін ??ып, ?алтасында?ы бар а?шасын бере салады. Аман-есен ??тыл?анына ?уан?ан ол анасына айтатынды?ын ескертеді. Ерлан мен М?рат егер б?л істі біреуге айтса, онда жа?сылы? болмайтынын ?айрат?а жа?сылап ??ындырады.
С?ра?тар:
Осы к?ріністе баланы? ?андай ???ы?ы шектелді?
Ерлан мен Марат ?андай ?ылмыс жасады?
Ерлан мен Маратты? ?ылмыс жасауына не себеп болды?
2-топ тапсырмасы.
Н?рлан 5-сыныпта о?иды. Н?рланны? білім алу?а талабы жа?сы. О?ыса, жа?сы о?итын о?ушылар ?атарынан орын аларлы? ?абілеті бар. Біра? ата-анасыны? т?рбиесі баланы д?рыс жолдан тайдырады. Н?рланны? ата-анасы бала т?рбиесіне жауапсыз ?арайды. Баланы саба?тан себапсіз жиі ?алдырады, кейде тіпті апталап ?алдыратын кездері болады. Мектепте, сыныпта ата-аналар?а байланысты ?тетін жиналыстар?а м?лдем келмейді.
Сынып жетекшісі осы жа?дай?а байланысты Н?рланны? ?йіне барып, ата-анасымен бірнеше рет ??гіме ж?ргізгенімен еш н?тиже шы?пайды. Ата-анасы ??р?а? уаде беріп шы?арып салады. Бір жетіден со? жа?а?ы жа?дай ?айталанады. Білім алу баланы? басты міндеті екенін біле т?ра, соны орындау?а ата-анасы сал?ыртты? танытады.
Сынып жетекшісіні? орнында болса?ыз не істереді?із?
Ата-ананы? бала алдында?ы мінднттері ?андай?
3-топ тапсырмасы.
4-сыныпты с?тті ая?та?ан Жал?ас жазда жа?сы демалып, тыны?ып, ?ырк?йекте мектепке келеді. Биыл орта буын, я?ни,5-сынып?а келген со?, ?зін-?зі бір есейіп ?ал?андай сезінді. ?рбір істеген ж?мысына ?зінше бір есеп беріп отыратын болды. Жал?асты? ?ырк?йек айында?ы тынымсыз, е?бекке толы к?ндері ?тіп жатты. Ол енді мектептегі ?йірмеге ?атысып, бойында?ы бір ерекше ?абілетін шы?дауды ма?сат санады. С?йтіп мектептегі «Т?мар» пікір сайыс клубына жазылма?шы болып бір шешімге келді. Осы ойын ата-анасына жеткізді. Ата-анасы Жал?асты? ойына ?арсы болдлы.Оны анасы а?ылшын ?тетін ?йірмеге ?зі жаздырып ?ой?анын, ?азіргізаман?а а?ылшын тілі мамандарыны? ?те ?ажет екенін, заман а?ымына сай ?мір с?ру керектігін баса айтты. Ал, Жал?асты? бар ойла?аны, ?зінше бір жаса?ан шешімі ??м?а сі?ген судай жо? болды да кетті. ?немі ата-анасыны? айт?анын д?рыс санап, соны басты назар?а алатын Жал?ас та?ы да ата-анасымен келісуге м?жб?р болды.
Енді осы жа?даяттар бойынша де?гейлік сараптамалар жасаса?.
Осы жа?даяттар ?мірде кездесе ме?
М?ндай жа?даяттар немен ая?талуы м?мкін?
Осындай жа?даяттарды болдырмау ?шін не істеуге болады?
Келесі ж?мысымызды пікір сайыс т?рінде жал?астырса?. Бір-бірлерімізге осы та?ырып бойынша ?арама ?арсы пікірлерімізді айтып та?ырыпты жандандыра отырса?.
?орытынды ой т?жырым.
Біз б?гін ?андай та?ырыпта с?з ?оз?ады?, нені ой?а то?ып ?йренуге тиіспіз, неден аула? болуымыз керек.
?олжазба к?нделігін толтырайы?.
Не білемін
Не білдім
Нені білгім келеді
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Әдіс-тәсілдері: түсіндіру, сұрақ-жауап, ой қозғау.
Көрнекілігі: қанатты сөздер, буклеттер слайд т.б.
Сабақтың барысы.1.Ұйымдастыру кезеңі
Кіріспе.
Адам құқықтарының басты сипатын айтып өту.
Адам құқықтары дегеніміз не?
Адам құқықтары олардың лайықты өмір сүруінің негізгі нормасы ретінде анықталыды. Адам құқытары бостандық пен әділдіктің, баянды бейбітшіліктің тұғыры. Оларға деген құрмет бүкіл адам баласының жан-жақты дамуына мүмкіндік жасайды.
Адам құқықтарының даму тарихы бүкіл дүние жүзіндегі бостандық пен теңдік үшін күреспен тығыз байланысты. Адам өмірі мен оның биік адамгершілік қасиеттерін құрметтеуді адам құқығының негізгі қағидалары ретінде көптеген діндер мен философияда кездестіруге болады.
Олар Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында жарияланған. Сондай-ақ, басқа да адам құқықтары жөніндегі халықаралық Пактіде белгіленгендей, мемлекеттің өз азаматтарының құқықтарын құрметтеуі үшін және мемлекет тарапынан бұл құқықтар мен бостандықтарға нұқсан келтірулеріне байланысты шаралар бекітілген.
Адам құқықтарының басты сипаты
- Адам құқықтары сатып алу, табыс көзі немесе мұрагерлік арқылы келмейді және тек адамдардың өздеріне ғана тән, әр адамның өмір сүруінің ажыратылмас бөлігі болып табылады.
- Адам құқықтары адамдардың нәсіліне, жынысына, дініне, саяси сеніміне, ұлттық, немесе әлеуметтік тегіне және басқа да жағдаятарға қарамастан бәріне бірдей ортақ. Біз туғаннан азат, тең құқылы және биік адамгершілік қасиеттерге иеміз, адам құқықтары жалпыға бірдей.
- Адам құқықтары ажырамас – ешкім де ешқандай себептермен біреудің құқығынан айаруға қақы жоқ. Адамдар әрқашан тең құқылы, әсіресе құлдық етек алған елдерде олардың заңдары адам құқықтарын моынсынбай, бұзу әрекетіне барған жағдайдың өзінде де адам құқықтары тартып аланбайды.
- Адамдар лайықта өмір сүрулері үшін бәрі бірдей тең бостандық пен қауіпсіздікке құқылы, икемді өмір дәрежесі де солай, өйткені адам құқықтары ажырамас және мызғымыс.
Құқықтар категориясы.
Құқықтарды үш санатқа бөлуге болады:
1. Азаматтық және саяси құқықтар ( Оларда «бірінші ұрпақ құқықтары» деп те атайды). Бұл құқықтар «бастандыққа негізделіп», оларға өмір сүру құқығы, жеке басның қауіпсіздігі мен бостандық құқығы; азаптау мен құлдықтан азат болу құқығы; саяси өмірге қатысу құқығы; сенім бостандығы мен ой-пікір, еркін сөз, ар-ождан және дәни сенімділік; ассацииялар мен жиналыстар бостандығы сияқты құқықтар жатады.
2. Әлеуметтік-экономикалық құқықтар (Оларды «екінші ұрпақ құқықтары» деп те атайды). Бұл құқықтар «әлеуметтік жағынан қорғалуға негізделген» Мысалға, еңбек ету құқығы, білім алу құқығы, қанағаттанарлық өмір сүру, тамақ, тұрғын-үй, дәрігерлік қызмет алу құқықтары және т.б.
3. Қоршаған ортаға қатысты жеке адамның рухани-мәдени даму құқықтары (Оларды «үшінші ұрпақ құқықтары» деп те атайды).Оларға: ласталмаған, әрі бүлінуден тыс қоршалған ортада өмір сүру құқығы, экономикалық және саяси, мәдени даму құқықтары жатады.
Адам құқықтары туралы ойлануды бастаймыз.
Кім, мен? Жауапкершілік сезімдерін арттыруға арналған
жаттығулар мен тапсырмаларды орындаймыз.
Осы жаттығулар мен тапсырмалар жеке жауапкершілік түсігініне назар аудартқызады. Адалдық пен күнделікті міндеттер туралы мәселені қою үшін нақты өмірден алынған ізгіліктік тағылымдар қарастырылады. Басқа жаттығу қадағалау және билік өкілеттілігін жауапкершілікпен пайдалану мәселесін көтереді. Осы жаттығулардың жалпы мақсаты- барлық құқықтардың тиісті міндеттемесі бар екенін көрсетеді.
1-топ тапсырмасы.
Компьютер ойнауға ақша таба алмай отырған Ерлан мен Марат біраз ақылдасады. Ерланның есіне асханада ақша майдалатқан Қайрат түседі. Сол Қайратты қорқытып, ақшасын тартып алу керектігін Маратқа айтады. Сол мезетте келе жатқан Қайратты Марат алдап шақырады. Ойында ештеңе жоқ Қайратты Ерлан артынан артынан келіп бас салып, ақша тауып беруді талап етеді. Алғашқыда ойын екен деп ойлаған ол, ақшасының жоқ екенінайтса да, соңынан бұл істің қалжың емес екенін ұғып, қалтасындағы бар ақшасын бере салады. Аман-есен құтылғанына қуанған ол анасына айтатындығын ескертеді. Ерлан мен Мұрат егер бұл істі біреуге айтса, онда жақсылық болмайтынын Қайратқа жақсылап ұғындырады.
Сұрақтар:
Осы көріністе баланың қандай құқығы шектелді?
Ерлан мен Марат қандай қылмыс жасады?
Ерлан мен Мараттың қылмыс жасауына не себеп болды?
2-топ тапсырмасы.
Нұрлан 5-сыныпта оқиды. Нұрланның білім алуға талабы жақсы. Оқыса, жақсы оқитын оқушылар қатарынан орын аларлық қабілеті бар. Бірақ ата-анасының тәрбиесі баланы дұрыс жолдан тайдырады. Нұрланның ата-анасы бала тәрбиесіне жауапсыз қарайды. Баланы сабақтан себапсіз жиі қалдырады, кейде тіпті апталап қалдыратын кездері болады. Мектепте, сыныпта ата-аналарға байланысты өтетін жиналыстарға мүлдем келмейді.
Сынып жетекшісі осы жағдайға байланысты Нұрланның үйіне барып, ата-анасымен бірнеше рет әңгіме жүргізгенімен еш нәтиже шықпайды. Ата-анасы құрғақ уаде беріп шығарып салады. Бір жетіден соң жаңағы жағдай қайталанады. Білім алу баланың басты міндеті екенін біле тұра, соны орындауға ата-анасы салғырттық танытады.
Сұрақтар:
Нұрланның ата-анасының қылығын қалай бағалайсыздар?
Сынып жетекшісінің орнында болсаңыз не істередіңіз?
Ата-ананың бала алдындағы мінднттері қандай?
3-топ тапсырмасы.
4-сыныпты сәтті аяқтаған Жалғас жазда жақсы демалып, тынығып, қыркүйекте мектепке келеді. Биыл орта буын, яғни,5-сыныпқа келген соң, өзін-өзі бір есейіп қалғандай сезінді. Әрбір істеген жұмысына өзінше бір есеп беріп отыратын болды. Жалғастың қыркүйек айындағы тынымсыз, еңбекке толы күндері өтіп жатты. Ол енді мектептегі үйірмеге қатысып, бойындағы бір ерекше қабілетін шыңдауды мақсат санады. Сөйтіп мектептегі «Тұмар» пікір сайыс клубына жазылмақшы болып бір шешімге келді. Осы ойын ата-анасына жеткізді. Ата-анасы Жалғастың ойына қарсы болдлы.Оны анасы ағылшын өтетін үйірмеге өзі жаздырып қойғанын, қазіргізаманға ағылшын тілі мамандарының өте қажет екенін, заман ағымына сай өмір сүру керектігін баса айтты. Ал, Жалғастың бар ойлағаны, өзінше бір жасаған шешімі құмға сіңген судай жоқ болды да кетті. Үнемі ата-анасының айтқанын дұрыс санап, соны басты назарға алатын Жалғас тағы да ата-анасымен келісуге мәжбүр болды.
Сұрақтар:
Жалғастың ата-анасының іс-әрекетін қалай бағалайсыз?
Осы жерде баланың қандай құқығы шектеліп тұр?
Жалғастың ата-анасының шешімімен келісуі дұрыс па?
Енді осы жағдаяттар бойынша деңгейлік сараптамалар жасасақ.
Осы жағдаяттар өмірде кездесе ме?
Мұндай жағдаяттар немен аяқталуы мүмкін?
Осындай жағдаяттарды болдырмау үшін не істеуге болады?
Келесі жұмысымызды пікір сайыс түрінде жалғастырсақ. Бір-бірлерімізге осы тақырып бойынша қарама қарсы пікірлерімізді айтып тақырыпты жандандыра отырсақ.
Қорытынды ой тұжырым.
Біз бүгін қандай тақырыпта сөз қозғадық, нені ойға тоқып үйренуге тиіспіз, неден аулақ болуымыз керек.
