Енисей ?зені а??арынан ??пия жазуы бар ??лпытастар (ескерткіштер) табыл?аны туралы ал?аш?ы хабарды Н. К.Видзен, С. У. Ремезов, сондай-а? Сібірде айдауда ж?рген швед офицері И. Т. Страленберг пен немісті? белгілі ?алымы Ц. Г. Мессершмидт, т. б. бергенін XVIII ?асырды? бас кезінде жаз?ан ма?алалары мен хаттарынан білеміз.
Скандинавия халы?тарыны? тілінде «рунь», я?ни «руна» деген с?з каза?ша аудар?анда «сыры ашылма?ан», «??пия» деген ма?ына береді. И. Т. Страленберг ?зі тап?ан ??лпытастарда?ы б?рын-сонды тарихта белгісіз болып келген, ешкім т?сінбейтін жат жазуды ?з еліні? тілінде руна жазуы деп ата?ан еді. ??лпытастарда?ы белгісіз жазуларды? сырын ашу ?шін В. В. Радлов 1891 жылы сонда барып, бір?атар ?ылыми-зерттеу ж?мыстарын ж?ргізді.Б?л кезде Финляндия археологиялы? ?о?амыда Енисей ?зені бойына, Минусинск ?аласына екі м?рте ?ылыми экспедиция жасап ?айт?ан еді.С?йтіп, 1892 жылы Петербург пен Гельсингфорста орыс ж?не фин ?алымдары жаса?ан экспедицияларыны? ж?мыс ?орытындысы туралы есептері баспас?з де жарияланады. ?алымдар ескерткіштегі жазуларды суретке т?сіріп, атлас жаса?ан еді.Алайда б?л руна жазуыны? ??пиясы кепке дейін ашылмай-а? ?ойды. Ескерткіштердегі жазуды ешкім о?и алмады. Ол туралы ?р т?рлі болжам айтыла бастады. Б?л жазуды? т?п тамыры ежелгі грек м?дениетіне ?атысты деушілерде, оны ежелгі мон?ол жазуы, фин жазуы, скиф-славян жазуы деп жорамалдаушылар да жазуды? сырын ?ылыми негізде ашып бере алмады.А?ыры 1893 жыл?ы ?арашаны? 25-і к?ні Дания корольдік ?ылым академиясыны? м?жілісінде Вильгельм Томсен ?ылыми ?лемді д?р сілкіндірген м?лімдеме жасады. ?алым Орхон мен Енисей ?зендері бойынан табыл?ан ескерткіштердегі ??пия жазуды о?уды? кілтін аш?анды?ын хабарлады. Сондай-а? ол б?л ескерткіштер т?ркі халы?тарыны? тілінде жазыл?анын м?лімдеді. ?алымны? е? алдымен о?ы?ан с?здері «т??ірі» ж?не «т?рік» деген с?здер екен.Д?л осы кезде академик В. В. Радлов та ?з бетінше ізденіп, руна жазуыны? он беске жуы? ?рпін аны?тап ал?ан еді. Арада к?п уа?ыт ?тпей-а?, В. В. Радлов Орхон ?зені бойынан табыл?ан ?лкен тастарда?ы м?тінді толы? о?ып, сонан со? оны аударып шы?ты.
ІV. Cаба?ты ме?герту
Алып Ер Т???а жырын о?у
V. Саба?ты ?орытындылау. VІ. ?йге тапсырма беру.
?зінді жаттау
VІІ. Ба?алау.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Сабақтың әдіс-тәсілдері: әңгімелеу, өз бетімен жұмыс,сұрақ-жауап
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен амандасу
-Балалар бүгін қыркүйектің нешесі?
-7 саны жайлы не білесіңдер?
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
Енисей өзені аңғарынан құпия жазуы бар құлпытастар (ескерткіштер) табылғаны туралы алғашқы хабарды Н. К.Видзен, С. У. Ремезов, сондай-ақ Сібірде айдауда жүрген швед офицері И. Т. Страленберг пен немістің белгілі ғалымы Ц. Г. Мессершмидт, т. б. бергенін XVIII ғасырдың бас кезінде жазған мақалалары мен хаттарынан білеміз. Скандинавия халықтарының тілінде «рунь», яғни «руна» деген сөз казақша аударғанда «сыры ашылмаған», «құпия» деген мағына береді. И. Т. Страленберг өзі тапқан құлпытастардағы бұрын-сонды тарихта белгісіз болып келген, ешкім түсінбейтін жат жазуды өз елінің тілінде руна жазуы деп атаған еді. Құлпытастардағы белгісіз жазулардың сырын ашу үшін В. В. Радлов 1891 жылы сонда барып, бірқатар ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді.Бұл кезде Финляндия археологиялық қоғамыда Енисей өзені бойына, Минусинск қаласына екі мәрте ғылыми экспедиция жасап қайтқан еді.Сөйтіп, 1892 жылы Петербург пен Гельсингфорста орыс және фин ғалымдары жасаған экспедицияларының жұмыс қорытындысы туралы есептері баспасөз де жарияланады. Ғалымдар ескерткіштегі жазуларды суретке түсіріп, атлас жасаған еді.Алайда бұл руна жазуының құпиясы кепке дейін ашылмай-ақ қойды. Ескерткіштердегі жазуды ешкім оқи алмады. Ол туралы әр түрлі болжам айтыла бастады. Бұл жазудың түп тамыры ежелгі грек мәдениетіне қатысты деушілерде, оны ежелгі монғол жазуы, фин жазуы, скиф-славян жазуы деп жорамалдаушылар да жазудың сырын ғылыми негізде ашып бере алмады.Ақыры 1893 жылғы қарашаның 25-і күні Дания корольдік Ғылым академиясының мәжілісінде Вильгельм Томсен ғылыми әлемді дүр сілкіндірген мәлімдеме жасады. Ғалым Орхон мен Енисей өзендері бойынан табылған ескерткіштердегі құпия жазуды оқудың кілтін ашқандығын хабарлады. Сондай-ақ ол бұл ескерткіштер түркі халықтарының тілінде жазылғанын мәлімдеді. Ғалымның ең алдымен оқыған сөздері «тәңірі» және «түрік» деген сөздер екен.Дәл осы кезде академик В. В. Радлов та өз бетінше ізденіп, руна жазуының он беске жуық әрпін анықтап алған еді. Арада көп уақыт өтпей-ақ, В. В. Радлов Орхон өзені бойынан табылған үлкен тастардағы мәтінді толық оқып, сонан соң оны аударып шықты.
