Белгісіздік есімдігі

Сыныбы: 6 «А»

П?ні: ?аза? тілі

Саба?ты? та?ырыбы: Белгісіздік есімдігі

Саба?ты? ма?саты:

а) білімділік: О?ушылар?а белгісіздік есімдігі туралы т?сінікті тілмен ?здерін ?атыстыра отырып, жан-жа?ты м?лімет беру, белгісіздік есімдіктерімен таныстыру, оларды? к?бі екі т?бірден ??рал?ан біріккен с?здер екенін а??арту, ?олданылуында ?зіндік ерекшеліктерін ??ындыру.

б)дамытушылы?: о?ушыны? ойлау ?абілетін, ой-?рісін, п?нге ?ызы?ушылы?ын ?алыптастыру, дамыту, баяндау машы?ты?ын, талдау да?дысын т?ра?тандыру;

в)т?рбиелік: ана тілін ?астерлеу, тап?ырлы??а, шешендікке баулу, адамгершілік, эстетикалы?, имандылы? сия?ты ?асиеттерді о?ушы бойына сі?іру.

Саба?ты? типі: аралас саба?

Саба?ты? т?рі: Жа?а білім беру

Саба?ты? ?дістері: Т?сіндіру, талдау, с?ра?- жауап, тест

Саба?ты? к?рнекілігі: интерактивті та?та,слайд, кесте, таратпа ?а?аздар

П?наралы? байланыс: ?дебиет, тарих

Саба?ты? барысы:

І. ?йымдастыру кезе?і

О?ушылармен амандасу, т?гендеу.

Топтастыру. Т?рт топ?а б?ліп отыр?ызу.

?айырлы к?н, достым!

?айырлы к?н, ??рбым!

Ж?ма к?ні?

С?ттілікке толсын!

Б?гінгі ал?ан ба?а?,

Кіле? бестік болсын! О?ушылар ?ле?ді ?имылмен жасай отырып, бір-біріне жа?сы к??іл сыйлайды.

ІІ. ?й тапсырмасын с?рау

1.187-жатты?у. Берілген с?з тіркестерінен с?йлем ??рап жазу

2. ?айталау- о?у анасы

Есімдік т?рлерінен тест

1.Жалпылау есімдікті к?рсеті?із.

A) Сен.

B) ?зіні?.

C) Анау.

D) Б?рі.

E) Ешкім.

Д?рыс жауап: D

2.Жіктеу есімдікті к?рсеті?із.

A) Мен.

B) ?зіні?.

C) Біреу.

D) Барлы?ы.

E) Мынау.

Д?рыс жауап: А

3.Сілтеу есімдікті к?рсеті?із.

A) Мені?.

B) ?зіні?.

C) Анау.

D) Барлы?ы.

E) Кім.

Д?рыс жауап: С

4.С?рау есімдігін к?рсеті?із.

A) Біз.

B) ?зі.

C) Нені?.

D) Барлы?ы.

E) Сол.

Д?рыс жауап: С

5.?здік есімдікті к?рсеті?із.

A) Мені?.

B) ?зіні?.

C) Анау.

D) Барлы?ы.

E) Кім.

Д?рыс жауап: В

ІІІ. Жа?а саба?ты т?сіндіру

Балалар, осы с?тте біз саба? ?стінде отырмыз. Сырттан есік ?а?ылды делік. Сырттан есік ?а?ылса, сендер ма?ан не деп айтар еді?дер? Апай, біреу есік ?а?ып т?р (та?та?а жазу).

Я?ни, есікті кім ?а?ып т?р?аны бізге белгісіз. Есік ?а?ып т?р?ан о?ушы ма, ата-ана ма? Бейм?лім. «Біреу» с?зі белгісіз бір адам деген ма?ынада.

(с?йлем м?шесіне талдау).

Ендеше, белгісіздік есімдігі дегеніміз затты, сынды? белгіні, сан – м?лшерді белгісіз етіп, жорамалдап, т?спалдап к?рсету м?нін білдіретін есімдікті? т?рі белгісіздік есімдігі деп аталады.

Белгісіздік есімдіктеріне мына с?здер жатады.

Белгісіздік есімдігі

Біреу, кейбіреу, бірдеме, ?ркім, ?рне,?лдекім, ?лдене, кімде-кім, ?айсыбір, кейбір, ?айсыбіреу, ?р, ?рбір, ?айбір, бірнеше, ?лденеше, біраз, ?р?алай, ?лде?алай, ?лде?айда, ?лде?ашан, ?лде?айдан, ?р?ашан.

(деген с?здер жатады).

Белгісіздік есімдіктерімен таныстыр?ан со?, оларды? к?бі екі т?бірден ??рал?ан біріккен с?здер екені а??артылады. Олар т?бір т?л?аларын са?тай біріккендігі айтылады.

Белгісіздік есімдіктеріні? мынадай ерекшеліктері бар:

1.?лде, ?р, кей, ?ай, бір с?здері бас?а есімдіктермен (біреу, кім, не, бір, ?ашан, ?алай, ?айда, аз т.б.) тіркескенде, бірге жазылады да бас?а с?з таптарымен (мысалы, зат есіммен) тіркескенде б?лек жазылады.

Мысалы: ?ркім ?з міндетін ат?арсын.

?р мезгілді? ?зіне лайы?ты ісі бар.

2.Біреу, кейбіреу, ?айсыбіреу, бірдеме, ?рне, кімде-кім, ?лдекім, ?ркім, ?лдене т?різді белгісіздік есімдіктер зат есім орнына ж?мсалады.

3.?айсыбір, кейбір,?р, ?рбір, ?айбір деген с?здер сын есім орнына ж?мсалады.

4.?р?ашан, ?р?алай, ?лде?ашан, ?лде?алай, ?лде?айда, ?лде?айдан деген белгісіздік есімдіктері ?стеу м?нінде мезгіл, мекен ма?ыналарын білдіріп, с?йлемде пысы?тауыш ?ызметін ат?арады.

5.?лденеше, бірнеше, біраз, ?лденешеу есімдіктері сан есім орнына ж?мсалып, аны?тауыш болады.

Мысалы: ?ар?алар ш?п арасынан ?лде?андай а?ды ?уып ж?р.

Бірнеше к?н ?ар аралас б?рша? жауды.

?р?ашан осы ?ста?ан ба?ыты?нан айрылма. (сен).

С?йтіп, белгісіздік есімдіктері с?йлемде бастауыш, толы?тауыш, аны?тауыш, пысы?тауыш ?ызметтерін ат?арады.

1.«Н?рлы жол-болаша??а бастар жол» атты жа?а Жолдау ар?ылы ел Президенті мемлекет дамуыны? бірнеше ба?ыттарын ай?ындап берді.

2.Елбасы ?з жолдауында ?рбір жастар?а ?лкен ?міт артып отыр.

3.Жастар-бізді? болаша?ымызды? тірегі дегенді ?р?ашан айтып келеді.

4.Отанды с?ю-бабалардан мирас бол?ан ?лы м?раны ?адірлеу, ?з ?лесі?ді ?осып, дамыту ?р ?рпа?ты? міндеті.

1.О?улы?пен ж?мыс

190-жатты?у. Есімдіктерді ма?ыналарына ?арай топтап, б?ліп жазы?дар.

(Фонетикалы? талдау)

Жіктеу

Сілтеу

С?рау

?здік

Жалпылау

Белгісіздік

Ма?ан

Біз

Оны?

Анау

Соны?

Мына

Ана?ан

?айда

?ашан

?андай

Не

Кіммін

?зінікі

?з

?зіні?

?зімен-?зі

Б?рі

Барша

К?ллі

Барлы?ы

Б?тін

?лде?ашан

Кейбір

Біреу

?лде?алай

Бірер

191-жатты?у. Омоним с?здерді тауып, ма?ынасын ажыраты?дар, с?з табына талда?дар. (?р топтан бір-бір о?ушыдан шы?арамын)

Сергіту с?ті:

Мен, сен, ол, олар

Б?ріміз де бір ?жым

Мынау-саба?, б?л-?стаз

?уанышты к?н б?гін!

2. Жа?а саба?ты бекіту

№1. Берілген белгісіздік есімдіктерін пайдаланып, с?йлем ??ра?ыз.
1. Біреу: ______________
2. Кейбір: _____________
3. Бірнеше: ____________
4. ?рбір: ______________

2. Берілген белгісіздік есімдіктерді т?уелде?із.
?рбір, кейбіреу, ?р?айсы, бірдеме
Бізді? ________ _________ _________
Сендерді? _______ _________ ______
Сіздерді? _______ _________ _______
Оларды? ________ _________ _______
№3. Берілген белгісіздік есімдіктерді септе?із.
Атау: ?ркім, біреу, ?лдене, ?рне
Ілік: ________ ________ _______
Барыс: ______ ________ _______
Табыс: ______ _________ ______
Жатыс: ______ _________ ______
Шы?ыс: ______ _________ ______
К?мектес._____ ________ _______

3.М?тінмен ж?мыс (Ы.Алтынсарин атамызды? ??гімелері)

1-топ: Ба?ша а?аштары

2-топ: ?деп

3-топ: Жаман жолдас

4-топ: Асыл ш?п

ІV. Жа?а саба?ты ?орытындылау

Белгісіздік есімдіктерді пайдаланып, с?ра??а жауап бері?із.
1. Б?л с?зді кімнен естіді?? (біреу)
2. Марат ?ашан ерте т?рады? (?р?ашан)
3. ?андай адамдар ?зілісте демалмайды? (кейбір)
4. Ж?мыс?а ?анша адам келмеді? (бірнеше)
5. Кім ?зіні? ту?ан жерін жа?сы к?реді? (?ркім)

?арамен жазыл?ан с?зге с?ра? ?ойы?ыз, с?йлемні? ?андай м?шесі?
1. ?рбір адамны? ???ы?ы бар. ________
2. ?ркім ?з ж?мысын істейді. ________
3. Ол ?рдайым к??ілді ж?реді. ________
4. Біз бірнеше к?н демалды?. ________
5. Жиналыс?а кейбір ?ызметкерлер келмеді. ________

V. ?йге тапсырма беру: 193-жатты?у. Берілген есімдіктерді ?атыстырып, ?р?айсысына бір-бір с?йлемнен жазы?дар. К?ркем ?дебиеттен белгісіздік есімдігі бар 10 с?йлем жазып келу.

О?ушыларды? білімін ба?алау

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Белгісіздік есімдігі »

19 желтоқсан 2014ж

Сыныбы: 6 «А»

Пәні: қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Белгісіздік есімдігі

Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: Оқушыларға белгісіздік есімдігі туралы түсінікті тілмен өздерін қатыстыра отырып, жан-жақты мәлімет беру, белгісіздік есімдіктерімен таныстыру, олардың көбі екі түбірден құралған біріккен сөздер екенін аңғарту, қолданылуында өзіндік ерекшеліктерін ұғындыру.

б)дамытушылық: оқушының ойлау қабілетін, ой-өрісін, пәнге қызығушылығын қалыптастыру, дамыту, баяндау машықтығын, талдау дағдысын тұрақтандыру;

в)тәрбиелік: ана тілін қастерлеу, тапқырлыққа, шешендікке баулу, адамгершілік, эстетикалық, имандылық сияқты қасиеттерді оқушы бойына сіңіру.

Сабақтың типі: аралас сабақ

Сабақтың түрі: Жаңа білім беру

Сабақтың әдістері: Түсіндіру, талдау, сұрақ- жауап, тест

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта,слайд, кесте, таратпа қағаздар

Пәнаралық байланыс: Әдебиет, тарих

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылармен амандасу, түгендеу.

Топтастыру. Төрт топқа бөліп отырғызу.

Қайырлы күн, достым!

Қайырлы күн, құрбым!

Жұма күнің

Сәттілікке толсын!

Бүгінгі алған бағаң,

Кілең бестік болсын! Оқушылар өлеңді қимылмен жасай отырып, бір-біріне жақсы көңіл сыйлайды.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

1.187-жаттығу. Берілген сөз тіркестерінен сөйлем құрап жазу

2. Қайталау- оқу анасы

Есімдік түрлерінен тест

1.Жалпылау есімдікті көрсетіңіз.

A) Сен.

B) Өзінің.

C) Анау.

D) Бәрі.

E) Ешкім.

Дұрыс жауап: D

2.Жіктеу есімдікті көрсетіңіз.

A) Мен.

B) Өзінің.

C) Біреу.

D) Барлығы.

E) Мынау.

Дұрыс жауап: А

3.Сілтеу есімдікті көрсетіңіз.

A) Менің.

B) Өзінің.

C) Анау.

D) Барлығы.

E) Кім.

Дұрыс жауап: С

4.Сұрау есімдігін көрсетіңіз.

A) Біз.

B) Өзі.

C) Ненің.

D) Барлығы.

E) Сол.

Дұрыс жауап: С

5.Өздік есімдікті көрсетіңіз.

A) Менің.

B) Өзінің.

C) Анау.

D) Барлығы.

E) Кім.

Дұрыс жауап: В

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру

Балалар, осы сәтте біз сабақ үстінде отырмыз. Сырттан есік қағылды делік. Сырттан есік қағылса, сендер маған не деп айтар едіңдер? Апай, біреу есік қағып тұр (тақтаға жазу).

Яғни, есікті кім қағып тұрғаны бізге белгісіз. Есік қағып тұрған оқушы ма, ата-ана ма? Беймәлім. «Біреу» сөзі белгісіз бір адам деген мағынада.

(сөйлем мүшесіне талдау).

Ендеше, белгісіздік есімдігі дегеніміз затты, сындық белгіні, сан – мөлшерді белгісіз етіп, жорамалдап, тұспалдап көрсету мәнін білдіретін есімдіктің түрі белгісіздік есімдігі деп аталады.

Белгісіздік есімдіктеріне мына сөздер жатады.

Белгісіздік есімдігі

Біреу, кейбіреу, бірдеме, әркім, әрне,әлдекім, әлдене, кімде-кім, қайсыбір, кейбір, қайсыбіреу, әр, әрбір, қайбір, бірнеше, әлденеше, біраз, әрқалай, әлдеқалай, әлдеқайда, әлдеқашан, әлдеқайдан, әрқашан.

(деген сөздер жатады).

Белгісіздік есімдіктерімен таныстырған соң, олардың көбі екі түбірден құралған біріккен сөздер екені аңғартылады. Олар түбір тұлғаларын сақтай біріккендігі айтылады.

Белгісіздік есімдіктерінің мынадай ерекшеліктері бар:

1.Әлде, әр, кей, қай, бір сөздері басқа есімдіктермен (біреу, кім, не, бір, қашан, қалай, қайда, аз т.б.) тіркескенде, бірге жазылады да басқа сөз таптарымен (мысалы, зат есіммен) тіркескенде бөлек жазылады.

Мысалы: Әркім өз міндетін атқарсын.

Әр мезгілдің өзіне лайықты ісі бар.

2.Біреу, кейбіреу, қайсыбіреу, бірдеме, әрне, кімде-кім, әлдекім, әркім, әлдене тәрізді белгісіздік есімдіктер зат есім орнына жұмсалады.

3.Қайсыбір, кейбір,әр, әрбір, қайбір деген сөздер сын есім орнына жұмсалады.

4.Әрқашан, әрқалай, әлдеқашан, әлдеқалай, әлдеқайда, әлдеқайдан деген белгісіздік есімдіктері үстеу мәнінде мезгіл, мекен мағыналарын білдіріп, сөйлемде пысықтауыш қызметін атқарады.

5.Әлденеше, бірнеше, біраз, әлденешеу есімдіктері сан есім орнына жұмсалып, анықтауыш болады.

Мысалы: Қарғалар шөп арасынан әлдеқандай аңды қуып жүр.

Бірнеше күн қар аралас бұршақ жауды.

Әрқашан осы ұстаған бағытыңнан айрылма. (сен).

Сөйтіп, белгісіздік есімдіктері сөйлемде бастауыш, толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш қызметтерін атқарады.

1.«Нұрлы жол-болашаққа бастар жол» атты жаңа Жолдау арқылы ел Президенті мемлекет дамуының бірнеше бағыттарын айқындап берді.

2.Елбасы өз жолдауында әрбір жастарға үлкен үміт артып отыр.

3.Жастар-біздің болашағымыздың тірегі дегенді әрқашан айтып келеді.

4.Отанды сүю-бабалардан мирас болған ұлы мұраны қадірлеу, өз үлесіңді қосып, дамыту әр ұрпақтың міндеті.

1.Оқулықпен жұмыс

190-жаттығу. Есімдіктерді мағыналарына қарай топтап, бөліп жазыңдар.

(Фонетикалық талдау)

Жіктеу

Сілтеу

Сұрау

Өздік

Жалпылау

Белгісіздік

Маған

Біз

Оның

Анау

Соның

Мына

Анаған

Қайда

Қашан

Қандай

Не

Кіммін

Өзінікі

Өз

Өзінің

Өзімен-өзі

Бәрі

Барша

Күллі

Барлығы

Бүтін

Әлдеқашан

Кейбір

Біреу

Әлдеқалай

Бірер

191-жаттығу. Омоним сөздерді тауып, мағынасын ажыратыңдар, сөз табына талдаңдар. (Әр топтан бір-бір оқушыдан шығарамын)

Сергіту сәті:

Мен, сен, ол, олар

Бәріміз де бір ұжым

Мынау-сабақ, бұл-ұстаз

Қуанышты күн бүгін!

2. Жаңа сабақты бекіту

№1. Берілген белгісіздік есімдіктерін пайдаланып, сөйлем құраңыз.
1. Біреу: ______________
2. Кейбір: _____________
3. Бірнеше: ____________
4. Әрбір: ______________

2. Берілген белгісіздік есімдіктерді тәуелдеңіз.
әрбір, кейбіреу, әрқайсы, бірдеме
Біздің ________ _________ _________
Сендердің _______ _________ ______
Сіздердің _______ _________ _______
Олардың ________ _________ _______
№3. Берілген белгісіздік есімдіктерді септеңіз.
Атау: әркім, біреу, әлдене, әрне
Ілік: ________ ________ _______
Барыс: ______ ________ _______
Табыс: ______ _________ ______
Жатыс: ______ _________ ______
Шығыс: ______ _________ ______
Көмектес._____ ________ _______

3.Мәтінмен жұмыс (Ы.Алтынсарин атамыздың әңгімелері)

1-топ: Бақша ағаштары

2-топ: Әдеп

3-топ: Жаман жолдас

4-топ: Асыл шөп

ІV. Жаңа сабақты қорытындылау

Белгісіздік есімдіктерді пайдаланып, сұраққа жауап беріңіз.
1. Бұл сөзді кімнен естідің? (біреу)
2. Марат қашан ерте тұрады? (әрқашан)
3. Қандай адамдар үзілісте демалмайды? (кейбір)
4. Жұмысқа қанша адам келмеді? (бірнеше)
5. Кім өзінің туған жерін жақсы көреді? (Әркім)

Қарамен жазылған сөзге сұрақ қойыңыз, сөйлемнің қандай мүшесі?
1. Әрбір адамның құқығы бар. ________
2. Әркім өз жұмысын істейді. ________
3. Ол әрдайым көңілді жүреді. ________
4. Біз бірнеше күн демалдық. ________
5. Жиналысқа кейбір қызметкерлер келмеді. ________

V. Үйге тапсырма беру: 193-жаттығу. Берілген есімдіктерді қатыстырып, әрқайсысына бір-бір сөйлемнен жазыңдар. Көркем әдебиеттен белгісіздік есімдігі бар 10 сөйлем жазып келу.

Оқушылардың білімін бағалау

1.Жалпылау есімдікті көрсетіңіз.

A) Сен.

B) Өзінің.

C) Анау.

D) Бәрі.

E) Ешкім.

2.Жіктеу есімдікті көрсетіңіз.

A) Мен.

B) Өзінің.

C) Біреу.

D) Барлығы.

E) Мынау

3.Сілтеу есімдікті көрсетіңіз.

A) Менің.

B) Өзінің.

C) Анау.

D) Барлығы.

E) Кім.

4.Сұрау есімдігін көрсетіңіз.

A) Біз.

B) Өзі.

C) Ненің.

D) Барлығы.

E) Сол.

5.Өздік есімдікті көрсетіңіз.

A) Менің.

B) Өзінің.

C) Анау.

D) Барлығы.

E) Кім.

БЕЛГІСІЗДІК ЕСІМДІГІ.

Затты, сындық белгіні, сан-мөлшерді белгісіз етіп жорамалдап, тұспалдап көрсету мәнін білдіретін есімдіктің түрі белгісіздік есімдігі деп аталады. Мысалы: Бұлдайды біреу күшін, біреу түсін. (А). Адамның кейбір кездері Көнілде алаң басылса (А). Бұл сөйлемдердегі біреу есімдігі белгісіз бір адам деген мағынада, кейбір есімдігі нақ мезгілді атамай белгісіз бір кездер мәнінде қолданылған.

Белгісіздік есімдігіне біреу, кейбіреу, бірдеме, әрне, әлдекім, әлдене, әркім, кімде-кім, бір, қайсыбір, кейбір, қайсыбіреу, әр, әрбір, қайбір, бірнеше, әлденеше, біраз, әрқалай, әлдеқалай, әлдеқайда, әлдеқашан, әлдеқайдан, әрқашан дегендер жатады.

Белгісіздік есімдіктерінің мынадай ерекшеліктері бар. 1. Әлде, әр, кей, қай, бір сөздері еқінші есімдіктермен (біреу, кім, не, бір, қашан, қалай, қайда, аз т. б.) тіркескенде, бірге жазылады да, басқа сөз таптарымен (мысалы, зат есімдермен) тіркескенде, бөлек жазылады. Мысалы: Бізде ерік жок, бастай бер, Әлденеге бастайсыз (А). Әлдеқайдан гармон үні, ән сазы естіледі (Қ. Токаев). Әрқашан күн сөнбесін... Директор біреумен сөйлесудің алдында кезінен қөзілдірігін алып, әр уақытта да бір езу тартып, күлімсіреп алады. (С. Ерубаев). Кей құрбы бүгін тату, ертең бату (А).

2. Біреу, кейбіреу, қайсыбіреу, бірдеме, әрне, кімде-кім, әлдекім, әркім, әлдене тәрізді белгісіздік есімдіктер зат есім орнына жұмсалады. Олар көптік, тәуелдік, септік жалғауларында жұмсалып, сөйлемде атау септікте бастауыш, барыс, табыс, жатыс, шығыс, кемектес септіктерде тұрып толықтауыш, ілік септікте .анықтауыш қызметтерін атқарады. Мысалы: Біреулер үйінің орнын

өлшеп, біреулер қазып үлпріп, қайсыбіреулері қалқитып та алған (Мүст). Біреудің кісі өлсе, қаралы ол... (А). Кейбіреуге таяғым Тиіп те кетті бартылдап (А). Әсепмаз болма әрнеге (А). Берілген сөйлемдерде біреулер деген көптік және атау септік жалғауларында тұрып, кім (өлшеп, қазып үлгіріп)? деген сұракка жауап беріп, қайсыбіреулері деген көптік, тәуелдік және атау септік тұлғасында тұрып, кім (қалқитып та алған)? деген сұраққа жауап беріп, бастауыш болып тұр, біреудің белгісіздік есімдігі ілік септікте тұрып, кімнің (кісісі)? деген сұракка жауап беріп, анықтауыш болып тұр. Кейбіреуге, әрнеге дегендер барыс септікте тұрып, кімге (тиіп кетті)? неге (әсемпаз болма)? деген сүұакка жауап беріп толықтауыш болып тұр.

3. Қайсыбір, кейбір, әр, әрбір, қайбір дегендер сын есім орнына
жұмсалып, әлденеше, бірнеше, біраз дегендер сан есім орнына
жұмсалып, әдетте анықтауыш қызметінде қолданылады. Мысалы:
Кейбір жігіт жүреді мақтан сөйлеп (А.) Иә, шынын айту керек,
бір ерекшелігі мұндағы әрбір қызметкердің бір-бір кемекшісі бар
екен (Қыдырбекүлы). Саяси сабақтан қолы бос кездерін пайдаланып, тағы да біренеше модель жасады. (Шаймерденов). Мол күш
тоғысқан майдан өмірінде өлім әр адамға әр түрлі жағдайда
кездесіп жатады. (Қ. Токаев). Берілген сөйлемдерде белгісіздік
есімдіктері қай (жігіт?— кейбір), қай (қызметкердің?— әрбір),
қанша (модсль?— бірнеше), қай (адамға?— әр) деген сүрақтарға
жауап беріп, анықтауыш болып тұр.

Белгісіздік есімдігінің бұл түрі кейде тәуелденіп, септеліп келіп, заттанып, атау септікте бастауыш, барыс, табыс,_ч жатыс, шығыс, кемектес септіктерде толықтауыш қызметінде де жұмсалады. Мысалы: Кейбірі пірге қол берген, Іші — залым: сырты — абыз (А). Нариманның бұндай қылығының қайсыбірін айтып түгесейін (Аманшин). Берілген сөйлемдерде кейбірі Шм қол берген?) атау септікте бастауыш, қайсыбірін (нені айтып түгесейін?) — табыс септікте толықтауыш қызметін атқарып тұр.

4. Әрқашан, әрқалай, әлдеқашан, әлдеқалай, влдеқайда,
әлдеқайдан деген белгісіздік есімдіктері үстеу мәнінде мезгіл, мекен мағыналарын білдіріп, сейлемде пысықтауыш қызметін
атқарады. Мысалы: Көкшетау оның маңындағы қалың орман
әлдеқашаы артта қалған. (С. С.). Жасы үлкен, денесі кең Сергей
Петрович әрқашан осылай балаша куанады, балаша ренжиді (Ғ.
Мүст). Колхозға жете берістегі ылдидан зырғаған шана екпінінен
гулей соққан жел ару сөзін қағып алып, әлдеқайда алып кетті
(Саин).

Берілген сөйлемдерде әлдеқашан (қашан артта қалған?), әрқаіиан (қашан қуанады, ренжиді?), әлдеқайда (қайда алып ^кетті?) деген белгісіздік есімдіктері пысықтауыш болып тұр.