Аңыз әңгімелер және шешендік сөздер

БҚО, Жаңақала мектер-гимназиясы
Мұғалім: Қазақ тілі әдебиеті пәнінің мұғалімі
Ихсанов Айбек Серғазыұлы

Пән аты: Әдебиет

Сыныбы: 5ә

Күні: 25.10.2016
Сабақтың тақырыбы: Аңыз – әңгімелер және шешендік сөздер
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік: Оқушыларға аңыз әңгімелер және шешендік сөздер
туралы түсінік беру,
2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.
3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту.

Сабақтың типі: жаңа сабақ.
Сабақтың түрі: ашық сабақ.
Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.
Сабақтың көрнекілігі: Аңыз – әңгімелер және шешендік сөздер жинағы, слайд, видео ролик.

Пәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу.
2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.
3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

ІV Жаңа сабаққа дайындық

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу
2.Сабақ мақсатын түсіндіру
V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

1.Әдебиет теориясынан түсінік беру.
Тарихта болған әйгілі адамдар жайында немесе елдің, рудың шыққан тегі туралы не нақтылы бір жерде өткен оқиғалар жайлы тарихи шындыққа негізделген, бірақ уақыт өте келе, көркем шығармаға айналып кеткен әңгімені аңыз әңгіме дейміз.
Қазақ аңыздарындағы Асан қайғы, Жиренше, Қорқыт, Жошы хан сияқты кейіпкерлер-бәрі де тарихта болған, ел басқарған адамдар, бірақ кейін олардың әрекеттері біреуден – біреуге ауызша айтылып аңыз болып кеткен.Мысалы: Асан Қайғының Жерұйықты іздегені
Асан Қайғы Желмаяға мініп, жиһан кезіп «Жерұйық» дейтін ну орманды, көкорай шалғынды, сулы жер, қой үстінде бозторғай жұмытрқалайтын қоныс іздейді.
Шешендік дегеніміз – белгілі бір оқиғаға байланысты тапқырлықпен, көркем тілмен айтылған және елге таралған үлгілі ойлар. Дүние жүзіне әйгілі Афина шешені Демосфен, Рим шешені Цицерон, қазақтың тұңғыш шешені аталатын Майқы би, Сырым, Үргеніш, үш жүзді билеген атақты билер Төле би, Әйтеке би, Қазыбек би аталарымыздан шешендік сөз өнері мол тараған.
Қазақтың шешендік сөздері - би, шешен секілді сөз шеберлерінің дауда, жиында, терең ойға, көркем сөзге байланысты айтқан тапқыр сөздері. Көбіне авторы белгілі болып келеді және ол ежелгі ауыз әдебиетінің соңы мен жазба әдебиетінің бастау болып табылады. Құрылымы шынайы оқиғалар, өмірде болған адамдар, олардың арасындағы қарым - қатынас, әрі көркем образды түрде болып келеді.

ВЕНН диограммасы арқылы шешедік сөздер мен аңыз әңгімені салыстырамыз.
Оқушыларды екі топқа бөліп, әр кезеңде тақырыпқай сай тапсырма беріледі.
1 кезең
Алтын балық құрастыру.
1 топ Алтын балық
1 Аңыз кейіпкердегі Жиреншеш шешеннің ақылшысы? 2 Аңыздағы Жиренше шешен мен Қарашаш сұлу қалай кездеседі? 3 Қазақ шешендік сөзі нешеге бөлінеді? 4 Шешендік дау құрамына қарай нешеге бөлінеді атап көрсет? 5 Қазақ хандығына шешендігімен таңылып, Жеті жарғы заңың ойлап тапқан шешендеріміз? 6 Қазыбек бидің қандай шешендік сөзін білесің? 7 Төле бидің қандай шешендік сөзін білесің? 8 Аңыз киіпкер Қожанасыр туралы бір аңызын айт. (қысқаша)

2 топ
1. Ертөстік ертегісі қандай ертегінің түріне жатады? (дәлелде) 2. Мақал мен мәтелдің айырмашылығы? 3. Шешедерге тән қасиет? 4. Жерұйықты іздеп ер шарын шарлап келетін аңыз киіпкер?
(Жерұйық сөзінің мағынасы) 5. Халық ауыз әдебиеті дегеніміз не? Оларға нені жатқызамыз? 6. Аңыз әңгімелердің ертегілерден қандай айырмашылығы бар? 7. Ертеде Қаратаудың ойында, Қарасудың бойында кім деген кедей болыпты?,- деп басталатын қай ертегі,үзінді келтір? 8. Маданхан кімнің ұрпағы? Ертегіден үзінді келтір?
2 тапсырма
Атадан ... тасу игі,
Ата жолын .... игі.
Өзіңе келер ......
Өзің ...... тұрса игі. Бұл қай шешеннің сөзі.
2 кезең: 1 топқа 2 тапсырма
Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қой.
Атың жақсы болса,
Ер жігіттің пырағы .....
Балаң жақсы болса
Жан мен тәннің .....
Әйелің жақсы болса
Біріншісі .....
Екіншісі....
Үшіншісі .....
2-топқа 2 тапсырма
Атадан ... тасу игі,
Ата жолын .... игі.
Өзіңе келер ......
Өзің ...... тұрса игі. Бұл қай шешеннің сөзі.

3-кезең 1- топқа Адасқан әріптер: Осы әріптер арқылы Ертегі кейіпкерлерін шығарыңдар. (5 кейіпкер есімі болуы шарт)

2- топқа Адасқан әріптер: Аңыз кейіпкерлерді және шешендердің есімдерін тап.(5 кейіпкер есімі болуы шарт)

4 кезең Оқушыларға Аңыз кейіпкерлердің бір оқиғасынан суреттер беріледі, сол сурет арқылы сол оқиғаны баяндап беруі керек.

Қорытынды: «Барлық қазына бабалардың даналық сөздерінде, әр халық өздерінің асыл мұраларын бағаламай, әлемдік мәдениетке жете алмайды»- деген екен ғұлама жазушы М. Әуезов. Сөз құдіретінің мәнін түсініп, әдемі де әдепті сөйлеу - бүгінгі күннің талабы. «Өнер алды – қызыл тіл» деп ұққан ата бабамыз «От ауыз, орақ тілді» нелер ділмәр шешендердің өсиет сөздерін, табан астында тақпақтап айтқан ақыл - нақылға толы толғау, термелерін әлденеше ғасырлар бойы жадында сақтап, кейінгі ұрпағына мирас еткен
Үй тапсырмасы: Қазақ аңыз әңгімесінен бір оқиға және Шешендік сөздер жаттау.