Абай Құнанбаев «Қыс»

БҚО, Ақжайық ауданы, Чапаев ауылы
М.Әуезов атындағы №2 орта жалпы білім беретін мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі Есеналиева Қалампыр Қобыландықызы

Пән: Әдебиет

Сынып: 9

Тақырыбы: Абай Құнанбайұлы «Қыс»
Сабақтың мақсаты:а) білімділік: Ұлы ақын Абай атамыздың өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік беріп, оқушылардың білімін көтеру;
ә) дамытушылық: ақын өлеңдерін талдай отырып, әдеби теориялық білімдерін тереңдету, сауатты жазуға, дұрыс сөйлеуге, шапшаңдыққа, тез ойлауға машықтандыру, адам мен табиғат арасындағы байланысты, ұқсастықты байқата отырып, өз ойын жинақтап, қорыта білуге, байланыстырып сөйлей алуға баулу;
б) тәрбиелік: оқушыларды табиғатты аялауға, адалдыққа, шыншылдыққа, білімге баулу;

Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгерту сабағы.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, сатылай кешенді талдау.
Сабақтың көрнекілігі: А. Құнанбаев портреті, кітаптар көрмесі (ақын шығармашылығы), ақын өмірі жазылған плакат, сатылай кешенді талдау сызбасы.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
1. Ы. Алтынсарин. «Дүние қалай етсең табылады?» мазмұны.

1. Қайыршы Антонға бейтаныс кісінің ақылы қалай әсер етті?
   2. Антон қандай қорытынды шығарды?
   3. Антон сияқты сенің бірге оқыған досың тіленшілік қылып тұрса не істер едің?
   4. Болашақта кім боламын деп армандайсың?
   5. Бұл әңгіменің басты тақырыбы не жайында баяндалған?
   Антонға мінездеме беру.
   Антон
   ↓
   1.Ешкімге тәуелді емес,
   2.Еңбекқор,
   3.тыным таппайды,
   4.күнін босқа өткізбейді,
   5.еңбектеніп ақша табады.
   6.есте сақтау қабілеті күшті.

7. кішіпейіл
8.Ақылды.

Үй тапсырмасын қорытындылау. «Еңбекпен тапқан нан», «Байлықтың көзі - еңбекте» шығарма.

Жылдың қай мезгілінде еңбек тоқтай ма?

Олай болса бүгінгі сабағымыздың тақырыбын сіздер айтасыз.

ІІІ. Жаңа сабақ. А.Құнанбаев «Қыс»

Ал, енді балалар мына бір жұмбақтарды шешіп көрейік:
1. Қыста бар да, жазда жоқ.
(қар)

2. Құлағы мен көзі жоқ,
Жоқ тіпті қол мен аяғы.
Бірақ ғажап өнерпаз,
Мәнерлеп ою ояды.
(аяз)
3. Көлге жапқан қақпақ
Сіресіп тұр –
Қатты –ақ.
(мұз)
4. Қанаты жоқ - ұшады.
Аяғы жоқ - желеді.
Аузы жоқ – ұлиды.
(боран)

- Жыл мезгілі нешеге бөлінеді?
- Жыл мезгілдерін ата.
- Кімге қай жыл мезгілі ұнайды?
(Балалар өздеріне ұнайтын жыл мезгілдері туралы, неге ұнайтыны туралы әңгімелейді. )

Абай Құнанбаевтың «Қыс» өлеңімен танысамыз.

2.Ақын өмірі мен шығармашылығын түсіндіреді.
Поэмалары:
«Жаз», «Қыс», «Күз», «Жазғытұры» Табиғат лирикасы
3. «Қыс» өлеңін мұғалім жатқа оқиды.
4. Оқушыларға мәнерлеп оқытады.

ІV. Сабақты бекіту. Өлеңге сатылай кешенді талдау жүргізу
1. Авторы - А. Құнанбаев – қазақ халқының ұлы ақыны, ойшыл - философы, композитор әрі аудармашы, реформатор.
2. Тақырыбы - қыс мезгілінің ерекшелігі, ащы аяз, долы боран кезіндегі ауыл, ел өмірі.
3. Жанр түрі - өлең. Бұл өлең табиғат лирикасына жатады. Себебі, ақын табиғаттың қытымыр қаталдығына қарсы тұруын өз көңілі, сезімі арқылы білдіреді.
4. Идеясы дегеніміз----- ақынның айтар ойы мен мақсаты. Өлеңнің идеясы – қыс сипатын күшейтіп суреттеп, адамдарды табиғаттың долы күшіне қарсы тұра білуге шақырады.
5. Шумақ дегеніміз----- аяқталған синтаксистік біртұтас ойды білдіреді. Өлең 5 шумақтан тұрады.
6. Тармақ дегеніміз - өлеңнің әр жолы. 22 тармақты
7. Бунақ дегеніміз - белгілі дауыс ырғағымен бөлінуі. 2-3, 3-3 бунақты
8. Буын саны - дауысты дыбыс санына байланысты. Өлең 11 буынды.
9. Ұйқас түрі.
Ұйқас дегеніміз - өлеңнің бітім, мазмұнымен тамырлас келіп, оған әуен, ерекше сөз беріп тұратын өлең тармақтарындағы сөздердің үндестігі екендігін айтып кетеді. Бұл өлең қара өлең (а-а-б-а) және кезекті ұйқаспен жазылған (а-б-в-б)
ақ киімді, // денелі, // ақ сақалды, - А 11 б
Соқыр, мылқау,// танымас// тірі жанды. – А 11 б
Үсті - басы//- ақ қырау,// түсі суық, - Б 11 б
Басқан жері// сықырлап// келіп қалды. – А 11 б (Қара өлең ұйқасы)

Дем алысы -//үскірік, // аяз бен қар, - А 11б
Кәрі құдаң // қыс келіп,// әлек салды. – Ә 11 б
Ұшпадай// бөркін киген// оқшырайтып, - Б 11 б
Аязбенен // қызарып // ажарланды. – Ә 11 б (Кезекті ұйқас)

Бұлттай // қасы жауып // екі көзін, - А 11 б
Басын сіліксе, // қар жауып, // мазаңды алды. – Ә 13 б
Бурадай // бұрқ - сарқ етіп // долданғанда, - Б 11 б
Алты қанат // ақ орда // үй шайқалды. Ә 11 б (Кезекті ұйқас)

10. Әдеби теориялық ұғымдар:
Троп немесе құбылту түрлері
Эпитеттер - ақ киімді, денелі ақ сақалды, ақ қырау, кәрі құда, ақ орда, жас балалар, қайран жылқы, кәрі шал.
Кейіптеу - Ақ киімді денелі ақ сақалды,
Соқыр, мылқау, танымас тірі жанды
Үсті-басы ақ қырау, түсі суық
Басқан жері сықырлап келіп қалды.
Демалысы - үскірік аяз бен қар
Кәрі құдаң қыс келіп әлек салды.
Теңеу - ұшпадай, бұлттай.

11. Сөздікпен жұмыс.
Ұшпа-бұлт (жеке, шоқ бұлт),
бурадай—түйенің долданып, ашулануы.
12. Өлеңнің тәрбиелік мәні. Шидем мен тондарын қабаттап кисе де, долы боранға тура қарай алмаса да, мал соңында қар жамылып, мұз жастанған жылқышылардың ерлігіне риза боласың, үлгі аласың. Суықтан, аштықтан әлі құрыған жылқыларды ауыз салмақ болған аш қасқырларға жем қылмай, сақтанып, елге сойып беруге ақыл етеді.

5 жол өлең:1 не? Қыс .

2 қандай? Боранды.

3 не істейді? Тоңдырады.

4 сезіміңді білдір. Қыс қызығы көп қой.

5 мағыналас сөз. Жыл мезгілі.


V. Үйге тапсырма беру. Өлеңді жаттау. Қыс мезгілі туралы сурет салып келу.
VI. Бағалау. Сабаққа белсенді араласып отырған оқушылардың білімін бағалап, тиісті бағасын қою.