К?рнекілігі: а?ын-жазушыларды? суреттері, тіл туралы ?анатты с?здер, ИТ
Барысы. І. Кіріспе с?з.
?дебиет - ?р халы?ты? рухани м?ражайы, ба?а жетпес ?лтты? ??ндылы?тарыны? бірі. ?дебиет п?ні адам?а рухани азы?, психологиялы? демеу беріп, адамны? шы?армашылы? ?абілеттерін арттырады. Ол адамны? м?дениетті жеке т?л?а ретінде ?алыптасуында ма?ызды р?л ат?арады.
?ай халы? болмасын ?з ?дебиетін ?астерлеп, ??рмет т?тып, оны одан ?рі дамыту?а тырыс?ан. ?лемні? талай ?лы ?аламгерлері ?дебиетке ?зіні? ?шпес туындыларын ?алдыр?ан. Б?л т?р?ыда бізді?, я?ни ?аза? хал?ыны? да ?дебиетке ?ос?ан ?лесі зор. ?лы т?л?аларымызды? талай к?рнекті туындылары шет тілдеріне аударылып, ?лемнік ?дебиетті? т?рінде ж?р.
Осындай елімізді? ма?тан т?тар т?л?аларымызды? жолын жал?астырар жас ?рпа?ты ?алыптастыру ма?сатында сайысты ?ткізіп отырмын.
Е? алдымен сайысты? б?лімдерімен таныстырып ?тейін:
І б?лім. Сен білесі? бе?
ІІ б?лім. ?дебиет майталмандары.
ІІІ б?лім. «?ле? с?зді? патшасы.» (м?нерлеп о?у сайысы)
ІV б?лім. Шы?армашылы? – биік шы?.
V б?лім. ?зі?ді сына. (к?рермендер сайысы)
Енді сайысымызды? ал?аш?ы б?ліміне кезек берейік. Б?л б?лімде сіздерге а?ын-жазушыларды? ?мірінен 12 с?ра? беріледі. Е? жо?ары ?пай 5 балмен есептеледі. Б?л б?лімнен кейін ?пайы аз сайыскермен ?оштасамыз.
Б?л а?ын ?азіргі Талды?ор?ан облысы, А?су ауданында (б?рын?ы ?апал уезі, А?су болсы) д?ниеге келген. «К?й», «К?йші», «??лагер» поэмаларыны? авторы. (І.Жанс?гіров)
Б?л кісі Абайды? немере інісі. 7 жасында ?кеден жетім ?алады. «?ал?аман-Мамыр» ?ашы?ты? поэмасын жаз?ан. ( Ш?к?рім)
Б?л кісіні «?аза?» газетіні? бас редакторы бол?ан. «О?у ??ралы», «?ліпби», «Тіл ??ралы» атты ?аза? тіліні? о?улы?тарын шы?ар?ан. (А.Байт?рсын?лы)
«Мен ескіше жыл басы деп есептелетін «Наурыз к?ні» киіз ?йде туыппын. Ол к?ні жер сілкінбеген, к?н т?гіл ай да т?тылма?ан. бас?а балаларыны? атына ?й?астыра ат берілген.» Б?л ?ай жазушы? (?.М?сірепов)
«Арыстанмын, айбатыма кім шыдар?
Жолбарыспын, ма?ан ?арсы кім т?рар», - деп жырла?ан а?ын. ( Ма?жан)
?кесі оны 9 жасында тіл сындырсын деп Нілдідегі таныс орысты? ?йіне т?р?ызады. Ол ?лгі ?йді? ?ара ж?мысын ат?ара ж?ріп, бір жыл орыс тілін ?йренеді. Одан кейін зауыт мектебінде о?иды. Б?л ?ай а?ын? (С.Сейфуллин)
Б?л кісі ?лы Отан со?ысы кезінде батальон, полк командирі болды. Со?ысты? со??ы жылдарында гвардиялы? дивизияны бас?арды. Ке?ес Ода?ыны? батыры, ?аза?стан Республикасыны? мемлееттік сыйлы?ыны? иегері, жазушы, ?скери ?айраткер. «М?скеу ?шін шай?ас», «Майдан», «Жауынгерді? т?л?асы» атты кітаптары бар. Берілген мінездеме кім туралы? (Б.Момыш?лы)
Б?л а?ынны? «А?ын туралы а?ыз», «Дари?а, сол ?ыз», «Домбыра», «?зім туралы» деген ата?ты ?ле?дерімен ?атар, «Маскарад», «Василий Теркин» атты аудармалары бар. Б?л кім? (?.Аманжолов)
?аза?ты? аса к?рнекті а?ыны. «М?збала? а?ын, а?иы? а?ын» деп те атайды. Балалы? ша?ы ?ОС-мен т?спа-т?с келеді. ?аза?ты? ?ара ?ле?ін, шекпен жауып ?зіне ?айтар?ан а?ын. (М.Ма?атаев)
?аза?тан шы??ан жас ?алым. Омбыда?ы Кадет корпусында білім алып, ?скери шенді ?ызметкер бол?ан. Ресей ?ылымына аса ма?ызды жа?алы?, д?ниеж?зілік ?ылым?а ?ос?ан ?лесі болып табылатын «Жо??ария очерктері» атты е?бегі бар. Б?л кім? (Ш.У?лиханов)
Б?л кісі а?ын, ?рі жауынгер. Б?О, Ж?нібек ауданы, Нарында?ы Бекетай ??мында д?ниеге келген. 1836-1838 жж шаруалар к?терілісіні? басшыларыны? бірі, ?рі насихатшысы болды. Б?л кісіні? 200 жылды? мерейтойы ЮНЕСКО ше?берінде ке? т?рде аталып ?тті. (М.?теміс?лы)
Б?л кісіні? ту?ан жері б?рын?ы Тор?ай облысы, ?останай уезі, Аман?ара?ай болысы. «?аза? хрестоматиясыны? » авторы. Т???ыш ?аза? мектебін аш?ан, балалар ?дебиетіні? негізін салушы, аудармашы, жазушы, а?ын, а?артушы-?стаз, ?аза?ты? т???ыш ?лтты? педагогикасыны? негізін салушы. (Ы.Алтынсарин)
Ендігі сайыс т?рі «?дебиет майталмандары» деп аталады. Б?л сайыста т?рт ?дебиет майталмандары беріледі. Сайысты? шарты бойынша с?ра?ты та?дау ?пайы аз о?ушы бастайды. Б?л б?лімнен кейін де та?ы екі о?ушымен ?ош айтысамыз.
Белгілі та?ырып бойынша ша?ын ойтол?ау жазу. Бірнеше та?ырыптар жасырыл?ан, о?ушылар ?здері та?ырып та?дап алып, сол та?ырып бойынша ша?ын ойтол?ау жазу.
V б?лім. ?зі?ді сына. (к?рермендер сайысы)
Сайыскерлер ?з шы?армаларын жазып бол?анша, к?рермендермен сайыс ж?ргізіп жіберейін. Я?ни сайысты? аты «?зі?ді сына» деп аталады. Б?л сайыста ?дебиетті? дамуыны? ?ш кезе?і беріледі. Ауыз ?дебиеті, ежелгі д?уір ?дебиеті, ХІХ ?асыр ?дебиеті.
І. Ауыз ?дебиеті ?лгілерінен:
Т?рмыс-салт жырлары деген не? Т?рлерін ата.
Ертегі деген не? Нешеге б?лінеді?
Кенжекей, Бекторы ?ай ертегіні? кейіпкерлері?
ІІ. Ежелгі д?уір ?дебиеті:
Асан ?ай?ы кім? Ол туралы не білесіз?
Орхон ескерткіштері туралы не білесіз? ?ай жерде табыл?ан?
Просмотр содержимого документа
«Е? ?здік ?дебиетші »
Тақырыбы: «Ең үздік әдебиетші»
Мақсаты: оқушылардың әдебиетке деген қызығушылығын арттыру,
білімдерін одан әрі толықтыру; ұлттық құндылықтарын (тілін, халқын, жерін) сүюге,адамгершілікке тәрбиелеу;сөйлеу мәдениетін жетілдіру, сөздік қорларын дамыту.
Түрі: сайыс сабақ
Көрнекілігі: ақын-жазушылардың суреттері, тіл туралы қанатты сөздер, ИТ
Барысы. І. Кіріспе сөз.
Әдебиет - әр халықтың рухани мұражайы, баға жетпес ұлттық құндылықтарының бірі. Әдебиет пәні адамға рухани азық, психологиялық демеу беріп, адамның шығармашылық қабілеттерін арттырады. Ол адамның мәдениетті жеке тұлға ретінде қалыптасуында маңызды рөл атқарады.
Қай халық болмасын өз әдебиетін қастерлеп, құрмет тұтып, оны одан әрі дамытуға тырысқан. Әлемнің талай ұлы қаламгерлері әдебиетке өзінің өшпес туындыларын қалдырған. Бұл тұрғыда біздің, яғни қазақ халқының да әдебиетке қосқан үлесі зор. Ұлы тұлғаларымыздың талай көрнекті туындылары шет тілдеріне аударылып, әлемнік әдебиеттің төрінде жүр.
Осындай еліміздің мақтан тұтар тұлғаларымыздың жолын жалғастырар жас ұрпақты қалыптастыру мақсатында сайысты өткізіп отырмын.
Ең алдымен сайыстың бөлімдерімен таныстырып өтейін:
І бөлім. Сен білесің бе?
ІІ бөлім. Әдебиет майталмандары.
ІІІ бөлім. «Өлең сөздің патшасы...» (мәнерлеп оқу сайысы)
ІV бөлім. Шығармашылық – биік шың.
V бөлім. Өзіңді сына. (көрермендер сайысы)
Енді сайысымыздың алғашқы бөліміне кезек берейік. Бұл бөлімде сіздерге ақын-жазушылардың өмірінен 12 сұрақ беріледі. Ең жоғары ұпай 5 балмен есептеледі. Бұл бөлімнен кейін ұпайы аз сайыскермен қоштасамыз.
Бұл ақын қазіргі Талдықорған облысы, Ақсу ауданында (бұрынғы Қапал уезі, Ақсу болсы) дүниеге келген. «Күй», «Күйші», «Құлагер» поэмаларының авторы. (І.Жансүгіров)
Бұл кісі Абайдың немере інісі. 7 жасында әкеден жетім қалады. «Қалқаман-Мамыр» ғашықтық поэмасын жазған. ( Шәкәрім)
Бұл кісіні «Қазақ» газетінің бас редакторы болған. «Оқу құралы», «Әліпби», «Тіл құралы» атты қазақ тілінің оқулықтарын шығарған. (А.Байтұрсынұлы)
«Мен ескіше жыл басы деп есептелетін «Наурыз күні» киіз үйде туыппын... Ол күні жер сілкінбеген, күн түгіл ай да тұтылмаған... басқа балаларының атына ұйқастыра ат берілген.» Бұл қай жазушы? (Ғ.Мүсірепов)
«Арыстанмын, айбатыма кім шыдар? Жолбарыспын, маған қарсы кім тұрар», - деп жырлаған ақын. ( Мағжан)
Әкесі оны 9 жасында тіл сындырсын деп Нілдідегі таныс орыстың үйіне тұрғызады. Ол әлгі үйдің қара жұмысын атқара жүріп, бір жыл орыс тілін үйренеді. Одан кейін зауыт мектебінде оқиды. Бұл қай ақын? (С.Сейфуллин)
Бұл кісі Ұлы Отан соғысы кезінде батальон, полк командирі болды. Соғыстың соңғы жылдарында гвардиялық дивизияны басқарды. Кеңес Одағының батыры, Қазақстан Республикасының мемлееттік сыйлығының иегері, жазушы, әскери қайраткер. «Мәскеу үшін шайқас», «Майдан», «Жауынгердің тұлғасы» атты кітаптары бар. Берілген мінездеме кім туралы? (Б.Момышұлы)
Бұл ақынның «Ақын туралы аңыз», «Дариға, сол қыз», «Домбыра», «Өзім туралы» деген атақты өлеңдерімен қатар, «Маскарад», «Василий Теркин» атты аудармалары бар. Бұл кім? (Қ.Аманжолов)
Қазақтың аса көрнекті ақыны. «Мұзбалақ ақын, ақиық ақын» деп те атайды. Балалық шағы ҰОС-мен тұспа-тұс келеді. Қазақтың қара өлеңін, шекпен жауып өзіне қайтарған ақын. (М.Мақатаев)
Қазақтан шыққан жас ғалым. Омбыдағы Кадет корпусында білім алып, әскери шенді қызметкер болған. Ресей ғылымына аса маңызды жаңалық, дүниежүзілік ғылымға қосқан үлесі болып табылатын «Жоңғария очерктері» атты еңбегі бар. Бұл кім? (Ш.Уәлиханов)
Бұл кісі ақын, әрі жауынгер. БҚО, Жәнібек ауданы, Нарындағы Бекетай құмында дүниеге келген. 1836-1838 жж шаруалар көтерілісінің басшыларының бірі, әрі насихатшысы болды. Бұл кісінің 200 жылдық мерейтойы ЮНЕСКО шеңберінде кең түрде аталып өтті. (М.Өтемісұлы)
Бұл кісінің туған жері бұрынғы Торғай облысы, Қостанай уезі, Аманқарағай болысы. «Қазақ хрестоматиясының » авторы. Тұңғыш қазақ мектебін ашқан, балалар әдебиетінің негізін салушы, аудармашы, жазушы, ақын, ағартушы-ұстаз, қазақтың тұңғыш ұлттық педагогикасының негізін салушы. (Ы.Алтынсарин)
Ендігі сайыс түрі «Әдебиет майталмандары» деп аталады. Бұл сайыста төрт әдебиет майталмандары беріледі. Сайыстың шарты бойынша сұрақты таңдау ұпайы аз оқушы бастайды. Бұл бөлімнен кейін де тағы екі оқушымен қош айтысамыз.
І. Абай.
1. Өлеңіндегі пайда, мақтан, мінін ұрлап, жасыру тәрізді сөздер Абайдың қай өлеңінде кездеседі? («Әсемпаз болма әрнеге»)
2. Абайдың М.Ю. Лермонтовтан (И.В.Гетеден) аударған өлеңі қалай аталады? («Қараңғы түнде тау қалғып»)
ІІ. Ахмет
1.А.Байтұрсынұлының «Қырық мысал» жинағына қандай өлеңдер енген? (И.Крыловтың шығармаларының аудармалары)
2. И.Крыловтан неше мысал аударған? (14 мысал)
ІІІ. Мұхтар
Ұлы Абайға арнаған шығармасы қалай аталады? («Абай жолы»)
Керімбала, Әміре, Жиренше, Балбала қай шығарманың кейіпкерлері? ( «Біржан сал Абай ауылында»)
ІV. Махамбет
Махамбет неше ағайынды және нешінші перзент? Оны қай өлеңінен байқауға болады? («Менің атым -Махамбет» екінші перзент, он ағайынды)
Махамбеттің Исатай атынан жазған өлеңі қалай аталады? («Әй, Махамбет жолдасым»)
ІІІ бөлім. «Өлең сөздің патшасы...» (мәнерлеп оқу сайысы)
Оқушылар өздері дайындаған өлеңдерін жатқа мәнерлеп оқиды.
ІV бөлім. Шығармашылық – биік шың.
Белгілі тақырып бойынша шағын ойтолғау жазу. Бірнеше тақырыптар жасырылған, оқушылар өздері тақырып таңдап алып, сол тақырып бойынша шағын ойтолғау жазу.
V бөлім. Өзіңді сына. (көрермендер сайысы)
Сайыскерлер өз шығармаларын жазып болғанша, көрермендермен сайыс жүргізіп жіберейін. Яғни сайыстың аты «Өзіңді сына» деп аталады. Бұл сайыста әдебиеттің дамуының үш кезеңі беріледі. Ауыз әдебиеті, ежелгі дәуір әдебиеті, ХІХ ғасыр әдебиеті.
І. Ауыз әдебиеті үлгілерінен:
Тұрмыс-салт жырлары деген не? Түрлерін ата.
Ертегі деген не? Нешеге бөлінеді?
Кенжекей, Бекторы қай ертегінің кейіпкерлері?
ІІ. Ежелгі дәуір әдебиеті:
Асан қайғы кім? Ол туралы не білесіз?
Орхон ескерткіштері туралы не білесіз? Қай жерде табылған?
Бүкіл түркі халқы үшін
Түн үйқымды төрт бөлдім,
Жанып-күйдім, өрт болдым. Қай жырдан алынған үзінді? (Күлтегін)
ІІІ. ХІХ ғ. әдебиетінен:
«Тарланым», «Соғыс», «Қазғыш құс» өлеңдерінің авторы. (Махамбет)
Бұл ақын Медресе-Ғалияда оқиды. Ұстазы – Ғалымжан Ибрагимов. «Шолпан» атты тұңғыш жинақтың авторы. (М.Жұмабаев)
...Темір торлы тас үйде,
Көкірегім толды шерменен.
Қанатты, тағы тұлпарым,
Арқырап келші кермеден, - деген жолдардың авторы. (Сәкен)
«Жолама қулар маңайға», «Адамдық борышың» өлеңдерінің авторы. (Шәкәрім)
Қорытынды.
Жазған шығармаларын әділқазылар тексеріп, қортындысын шығарады. Сайыстың қорытындысы бойынша «Ең үздік әдебиетші» атына лайық жеңімпазды тағайындайды.
Осымен ҚГБ-тың онкүндігі аясында өткізілген «Ең үздік әдебиетші» интеллектуалды сайысымыз аяқталды. Келесі кездескенше сау-саламатта болыңыздар. Назарларыңызға рахмет!
