Суретте ?оз?алмайтын ?р т?рлі заттар бейнеленуі м?мкін. Суретшілер ыдыстарды, г?лдер мен жемістерді, к?к?ністерді, маталарды бейнелегенді ?натады. Бейнелеу ?неріні? б?л жанры НАТЮРМОРТ деп аталады.
Суретші шы?армаларын о?ушылар?а к?рсете отырып, о?ан талдау жасаймын. Мысалы, заттар мен б?йымдарды бейнелеуге шебер суретші А. ?алымбаеваны? «Натюрморт» шы?армасын алайы?.
Суретшіні? б?л е?бегінде ?аза?ты? ?сем ою-?рнектері, дастар?ан бетіндегі алма, алм?рттарды? ашы?, жылы т?с ре?ктері, орынды композиция ар?ылы жарасымды орындал?аны к?рермен к??ілінен шы?ады.
- Суретші шы?армасында?ы бояу т?стері бір-біріне жа?ын ба?
Суретші ою-?рнектерді не ?шін бейнелеген?
«Натюрморт» терминіне т?сінік беремін. «Натюрморт» француз с?зінен алын?ан. ?аза?ша «?лі таби?ат» немесе «тыныш, ?оз?алмайтын зат» деген ма?ына береді. Натюрморт «?лі таби?ат» немесе «?лі зат» атал?анымен, сонда бейнеленген заттар ар?ылы таби?и ?мірді, заман келбетін, тіпті бір халы?ты? т?рмыс-тіршілігін, ?дет-??рпын, тарихын танып білуге к?мектеседі. «Натюрморт» халы?аралы? термин бол?анды?тан, біз де «натюрморт» деп пайдаланамыз.
Енді натюрморт ??рау?а болады. Мысалы, г?л мен ??мыра, о?ушыны? о?у ??ралдары т. б. Натюрмортты бір немесе бірнеше заттар ар?ылы ??рау?а болады.
Б?л ж?мыстар ал?аш?ыда ?арындашпен орындалып, біткеннен со? бояу т?стерімен ре?ктерді беріп, бояуды бастаймын.
Содан со? графика жайлы т?сіндіремін.
Графика.
Шы?армалар тек бояулармен ?ана орындалмайды. Олар ?арындаш, тушь, ?алам?ш ж?не бас?а да графика ??ралдарымен бейнеленуі м?мкін. Егер шы?армада?ы басты ?серлегіш ??рал сызы?, штрих, да? болып келсе, онда б?л – графика.
?лы итальянды? шебер Леонардо да Винчи ?з портретін осылай сал?ан. К?ріп т?р?аны?дай ол т?рлі т?сті емес. Алайда на?ты сызы?тар мен штрих бет ?лпетін жанды, ?серлі етіп т?р.
М?нда суретші тек екі т?сті штрихты пайдалана отырып ?аза?ты? батыры, а?ын-жыршысы Махамбетті? айбынды келбетін бейнелеп к?рсеткен.
Графика туындылары тек а?-?ара т?сті болып ?ана ?оймай, т?рлі т?сті де болады. Біра? т?с графика шы?армаларында ма?ызды емес. М?нда?ы басты ?серлегіштер – сызы?, да? ж?не штрих.
Тіпті «т?сті графика» деген т?сінік те бар. Т?сті графиканы сен ?рдайым ?зі?ні? с?йікті кітаптары?ды ашып, онда?ы суреттерді тамашала?ан кезде к?ресі?. Ал оларды? д?рыс атауы – иллюстрация.
Графика туындылары к?шіру ар?ылы да орындалады. М?нда сурет белгілі бір материалда ойылып жасалынады да, оны? бетіне бояу жа?ылып, арнаулы станокта басып шы?арылады. М?ндай ж?мыстар гравюра деп аталады.
Құрал-жабдықтар, көрнекті құралдар:5-сынып оқулығы, түрлі түсті қарындаштар, акварель бояуы, қылқалам, қара қалам, ақ қағаз, өшіргіш және тағы басқа.
Сабақтың өту барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі.
2. Үйге берілген тапсырманы тексеру.
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
4. Тапсырмаларды орындау.
5. Сабақты бекіту.
6. Үйге тапсырма.
Сабақтың барысы:
Суретте қозғалмайтын әр түрлі заттар бейнеленуі мүмкін. Суретшілер ыдыстарды, гүлдер мен жемістерді, көкөністерді, маталарды бейнелегенді ұнатады. Бейнелеу өнерінің бұл жанры НАТЮРМОРТ деп аталады.
Суретші шығармаларын оқушыларға көрсете отырып, оған талдау жасаймын. Мысалы, заттар мен бұйымдарды бейнелеуге шебер суретші А. Ғалымбаеваның «Натюрморт» шығармасын алайық.
Суретшінің бұл еңбегінде қазақтың әсем ою-өрнектері, дастарқан бетіндегі алма, алмұрттардың ашық, жылы түс реңктері, орынды композиция арқылы жарасымды орындалғаны көрермен көңілінен шығады.
Шығарманы талдай келіп, сұрақ-жауап арқылы оқушылардың сезу, көру, бақылау, қабылдау сияқты түсінігін бекітемін.
– Балалар, сендер суретші шығармасынан қандай нәрселерді көріп тұрсыңдар?
- Суретші шығармасындағы бояу түстері бір-біріне жақын ба?
Суретші ою-өрнектерді не үшін бейнелеген?
«Натюрморт» терминіне түсінік беремін. «Натюрморт» француз сөзінен алынған. Қазақша «өлі табиғат» немесе «тыныш, қозғалмайтын зат» деген мағына береді. Натюрморт «өлі табиғат» немесе «өлі зат» аталғанымен, сонда бейнеленген заттар арқылы табиғи өмірді, заман келбетін, тіпті бір халықтың тұрмыс-тіршілігін, әдет-ғұрпын, тарихын танып білуге көмектеседі. «Натюрморт» халықаралық термин болғандықтан, біз де «натюрморт» деп пайдаланамыз.
Енді натюрморт құрауға болады. Мысалы, гүл мен құмыра, оқушының оқу құралдары т. б. Натюрмортты бір немесе бірнеше заттар арқылы құрауға болады.
Натюрмортты кезең бойынша саламыз. Тақтаға сызып, оқушыларға натюрморт салудың кезеңдерін көрсетемін.
Бұл жұмыстар алғашқыда қарындашпен орындалып, біткеннен соң бояу түстерімен реңктерді беріп, бояуды бастаймын.
Содан соң графика жайлы түсіндіремін.
Графика.
Шығармалар тек бояулармен ғана орындалмайды. Олар қарындаш, тушь, қаламұш және басқа да графика құралдарымен бейнеленуі мүмкін. Егер шығармадағы басты әсерлегіш құрал сызық, штрих, дақ болып келсе, онда бұл – графика.
Ұлы итальяндық шебер Леонардо да Винчи өз портретін осылай салған. Көріп тұрғаныңдай ол түрлі түсті емес. Алайда нақты сызықтар мен штрих бет әлпетін жанды, әсерлі етіп тұр.
Мұнда суретші тек екі түсті штрихты пайдалана отырып қазақтың батыры, ақын-жыршысы Махамбеттің айбынды келбетін бейнелеп көрсеткен.
Графика туындылары тек ақ-қара түсті болып қана қоймай, түрлі түсті де болады. Бірақ түс графика шығармаларында маңызды емес. Мұндағы басты әсерлегіштер – сызық, дақ және штрих.
Тіпті «түсті графика» деген түсінік те бар. Түсті графиканы сен әрдайым өзіңнің сүйікті кітаптарыңды ашып, ондағы суреттерді тамашалаған кезде көресің. Ал олардың дұрыс атауы – иллюстрация.
Графика туындылары көшіру арқылы да орындалады. Мұнда сурет белгілі бір материалда ойылып жасалынады да, оның бетіне бояу жағылып, арнаулы станокта басып шығарылады. Мұндай жұмыстар гравюра деп аталады.
Ағашқа салынған жпондық гравюра бүкіл әлемге әйгілі.
Қазақстандық суретші Н. Сидоркин қазіргі заманғы график-суретшілердің ішінде гравюраның асқан шебері болып табылады.
Үйге тапсырма беру: Натюрморт тақырыбына сурет салу. Мысалы, екі-үш алма тобына қарап сурет салу.
