Шығыс Қазақстан

Пәні: Қазақстан тарихы

Тақырыбы: Шығыс Қазақстан

Мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларға туған жердің тарихын,соның ішінде Шығыс Қазақстанның тарихи маңызы туралы түсінік беру

Дамытушылығы: Оқушылардың сабаққа деген белсенділігін,қызығушылығын арттыра отырып,ойлау,сөйлеу,танымдық,өздігінен және топ болып жұмыс істеуге дағдыларын жетілдір,тарих пәніне деген қызығушылықтарын дамыту

Тәрбиелігі:Оқушыларды ұжымшылдыққа,достық пен татулыққа,ел тарихы мен мәдени мұраға деген сүйіспеншіліктерін арттыру

Тақырыбы: Шығыс Қазақстан

Сабақ түрі: Жаңа білімді меңгерту,сатылай кешенді талдау

Әдіс – тәсілдері: Түсіндіру, сұрақ-жауап,топпен жұмыс

Көрнекілігі: Карта,слайд,топтамалар

Пәнаралық байланыс: математика,география

Сабақтың барысы:

IҰйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу,түгендеу

II.Сабаққа кіріспе: Тақырыппен таныстыру, сабақ мақсаты

III. Жаңа сабақ

Жоспары:

1.Табиғат жағдайы мен халқы

2.Шілікті патша қорғандары

3.Берел қорымдары

1.Табиғат жағдайы мен халқы

Шығыс Қазақстанның климаты Солтүстік

Қазақстанның климатымен ұқсас,мұнда да

жаз қысқа әрі ыстық және қысы ұзақ та қатал

Аумақтың үлкен бөлігін орман мен таулар

алып жатыр.Шығыс Қазақстан ертедегі

металлургияның орталығы болуымен даңқы

шыққан.Шығыс Қазақстанның ежелгі

тұрғындары туралы мәліметтер өте аз.Шығыс

Қазақстан –ежелден адамға жайлы,малға

шұрайлы,түрлі металдарға бай кен орындары

бұл аймақта көне мәдениеттің қалыптасуына

Бұл аймақтың күре тамыр су жүйесі- Ертіс

өзені.

Шығыс Қазақстан аумағында Қалба

Нарын,Тарбағатай,Маңырақ,Сауыр жоталары

және тарихи-географиялық өңірдің орталық

тұсында Шыңғыстау жотасы,Зайсан ,Алакөл

ойпаттары бар.

2.Шілікті патша қорғандары

Шығыс Қазақстанның далалық аймақтарында қазіргі Зайсан

ауданының жерінде алып патша қорғандары кездеседі. Оның ең көп

шоғырланған жері Шілікті ескерткіштері деп аталады .Шілікті

жазығында 200-дей ескерткіштер орналасқан.Оның 50 ден астамы

ірі,алып обалар.Бұл обалар сол кездегі ел басқарған

патшалар,көсемдер және атақты батырларға арнап

тұрғызылған.Алып қорғандардың диаметрі 100 метрдің

маңайында,ал биіктігі 8-10 метрге жетеді .Шілікті ескерткішін

алғаш рет профессор Черников 1960 жылдары зерттеген.Зерттеу

нәтижесінен құнды деректер берілген.Бірінші Шілікті қорымындағы

№5 оба .Обаны үйерден бұрын қабір шұңқыры қазылған,шұңқырдың

орта шетіне шығыстан батысқа қарай бағытталған дәліз (дромос)

жасалған.Балқарағай бөрненелерінен қабір үйін салған.Бос жеріне

тас толтырылған,ал сырттан қабір үйіне алып келетін дәліздің

қабырғасы, таспен қаланған,төбесінкөлденең қойылған,сырғауыл

бөренемен жапқан .Бұл қабірге екі адам жерленген бірі 40-50

шамасындағы ер адам,екіншісі 50-60 жастағы әйел.Бұл қабірден 13

қола жебе жіне қорамсақ жұрнағы табылған.Қабір ішінен

бүркіттің,қабыланның мүсіндері балық,қанаты жаюлы құс түріндегі

алтын қаптырма және басқа да зергерлік әшкейлер табылды. Бұл

жерден табылған заттар мен оның ішкі сыртқы құрылымдарын

саралай келе бұл обалардың салынған уақыты б.з.б. VII ғасырларға

жатқызды. Тағы бір ең көне патша жерлеу орны 3-Шілікті

қорымындағы №1 обадан ашылды.Бұл жәдігер тари хта «Бәйгетөбе »

деген атпен енді.Оны ашқан белгілі археолог-этнолог,профессор

Әбдеш Төлеубаев Қазақстан жерінен табылған сақ дәуірінің жарқын

Ескерткіші.Оның биіктігі 8метр диаметрі 100 метрге жуық үш

қабаттан тұрады.Осында жерленген ер адам сом алтынна құйылған

қаптырма әшекей түймешіктермен безендірілген Алтынның жалпы

саны 4303 данадан тұрады. Аса бір қызықты жайт бұл обадын алтын

бесжүлдыз табылды.Оның тіні алтын,жұлдызшалары көк лазурит

тасынан жасалған.Бесжұлдыз сол заманның билік белгісі саналады.

3.Берел қорымдары

Шығыс Қазақстанның ерте темір дәуірінің б.з.б.V-IV ғасыр аралығын қамтитын кезең Берел кезеңі.Бұл қорымнан 40 тан астам обалар табылған.Ең үлкенінің биіктігі 9 метр.Бұл обаға салынған адам астау-сарковқа салынған.Қабір жанына 16 аттың қаңқасы табылған.Аттар 4 аттан 4 қатар болып орналасқан.Ер-тоқымдарымен бірге көмілген. Ат әбзелдері алтынмен апталған.Берел мәдениетінің тағы бір ерекшелігі-жайпақ түпті қыш ыдыстардың таралуы болып табылыды.Берел кезеңінің соңынақола заттар азайыып темірден жасалған заттар көбейді.1998-1999 жылдары археолог-ғалым Самашевтің жүргізген қазба жұмыстаы кезніде №11 оба толық ашылып ғаламат олжа табылды. Обадан тік төртбұрышты етіп қиюластырылып жасалған қима қабір табылды, онда үлкен балқарағайдан ойылып жасалған астау табыт қойыпты.Астау табытқа 45 жастар шамасындағы ер адам және егделеу әйел жерленген.Мәйіттерді ғалымдар радиологиялық әдіспаен б.з.б.294 жылы жерленгендігін анықтады.Мәйіт інжу моншақтар мен алтын жапырақшалар қадалып,әшекейленген.Обадан он үш жирен жылқы табылған.Жылқылардың ат әбзелдері ғана емес,терісі, еті сол күінде сақталған.Әр жылқы кекілінен құйрығына дейін алтынмен апталып,күміспен күптелген.

IY. Жаңа сабақты бекіту

1.Шығыс Қазақстан табиғатын Солтүстік Қазақстанның табиғат жағжайын салыстыр?

2.Шығыс Қазақстанның ерте темір дәуірі мәдениеті қайй аймақтың мәдениетімен еркеше байланысты болды?

3.Шілікті обасымен Бесшатыр обасының құрылысындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды тізіп жаз. (тақтаға жазады)

Y. Жаңа сабақты қорытындылау

1. Тест

2. Картадан Шығыс қазақстанға кіретін қалалар мен облыстарды тауып стикер жапсыру

YI. Үйге тапсырма: §38-39 оқып Берел обасы туралы қысқаша әңгіме құрастыр

Бағалау

Пәні: Қазақстан тарихынан әңгімелер

Тақырыбы:Сәулет ескерткіштер

Мақсаты:

А) Ежелгі құрылыстар,ортағасырлардағы сәулет ескерткіштері жайлы түсінік беру

Б) Өздігінен жұмыс жасауға ,тарихи тілде сөйлеуді қалыптастыру

В) Адамгершілікке,отан сүйгіштікке тәрбиелеу

Көркекілігі: Карта, топтамалар,интер тақта

Сабақ түрі: Аралас сабақ

Әдіс – тәсілдері: Сұрақ- жауап,түсіндіру, оқулықпен жұмыс

Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу,түгендеу

Үй тапсырмасын сұрау

А) топтамалар

Б) тақтамен жұмыс

Жаңа сабақ

18 Сәулет ескерткіштері

1. Анықтама: “Дықтың үйі көне құрылыс”. Мық- ергежейлі, бірақ күшті адам деген сөз.

2. Xр. к.б.з.б III-II мыңжылдық.

3. Көне құрылыстың тарихы:

3.1. Салынуы әдістері  жер бетіне, жеркепе(жерді қазып жасаған).

3.2. Құрылыс материалдар тас, ағаш, шикі кірпіш, шымдары.

3.3. Күйдірілген кірпіштен қола дәуірінде салынған  ”Түгіскен кесенесі”.

3.4. Күйдірілген кірпіштен орта тас ғасырында жасалғанТүрік, Қарахандар заманында.

3.5. Киіз үй арий, тур тайпалары қолданған

3.6. Киіз үй түрлері күймедегі арбадан, үстіне киіз үй орнатылған арба

4. Орта ғасырлардағы сәулет ескерткіштері:

4.1. Анықтама: Сәулет өнері жобалау, салу деген мағынаны білдіреді.

5. Тарихы: қола дәуірінде Беғазы, Дәндібай, Түгіскен қорымдарынан басталды.

6. Айшықты туындылар: “Дың”,”Қозы Көрпеш-Баян Сұлу”,”Домбауыл”.

7. Орта ғасырдағы тарихи ескерткіштер: мешіт, кесене, керуен сарайлар, моншалар.

8. Сәулет өнерінің дамығанын көрсететін ескерткіштер Айша бибі, Қарахан Жошы хан, Қожа Ахмет Иассауи т.б.

9. XI-XII ғасырда Тараз қаласынан он сегіз шақырым жерде ою өрнекпен өрнектелген ғимаратАйша бибі кесенесі.

10. Қарахан кесенесі  Тараз қаласының маңында орналасқан.

11. Жезқазған қаласынан қырық шақырымда Кенгір өзені бойында XIII ғасырда күйдірілген кірпіштен салынған  “Жошы хан күмбезі”.

12. Қарахан дәуірінде салынған ескерткіштер  Айша бибі, Аяққамыр, Болған апа, Қарахан, Бабаджа қатын.

13. Алтын орда заманында салынған  Жошыхан, Абай, Байтақ Сарайшық.

14. Қазах хандығының заманында салынған ескерткіштер  Алаша хан кесенесін Қасымхан салғызған.

15. Ислам дінінің ғұламасы, сопы Қожа Ахмет Йасауи кесенесіТараз қаласында Әмір Темір бұйрығымен 1396 -1404 жылы салынған.

16. “Пантеон”  грек тілінен аударғанда “құдайлар мекені” деген мағынаны білдіреді Жаңа сабақты қорытындылау: Кесте арқылы

Күмбез ,кесенелер	Орналасқан жері мен тұрғызылған мерзімі
Алаша хан күмбезі
Қожа Ахмет Йасауи кесенесі
Жошы хан күмбезі
Айша бибі кесенесі
Қарахан кесенесі

Үйге тапсырма:§18 оқу