Орталық Қазақстан

Сабақтың тақырыбы: Орталық Қазақстан

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Адамның темірді ойлап тауып, одан құрал жасаған кезеңі – темір дәуірімен танысқандарын еске түсіріп, осы дәуірдегі Орталық Қазақстан аймағының Сарыарқа деп аталу себебін, орналасқан аймағын картадан көрсету, оның табиғаты, қола дәуірінен бастап, ең бір өркендеген мәдениеттің орталығы болғандығын естеріне сала отырып, Тасмола мәдениеті, шаруашылығы, ерте темір дәуірінде осы аймақты мекендеген тайпалар туралы түсініктерін қалыптастыру.

Дамытушылық: Оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін пайдалана отырып, сұрақ қою, жаңа материалмен байланыстыру арқылы оқушылардың ойлау қабілетін, қосымша материал ұсына отырып, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Қазақтың кең Сарыарқа даласы, оны мекендеген тайпалардың мәдени ескерткіштеріне тоқтала отырып, оқушыларды еліне деген сүйіспеншілікке, мәдениеттілікке тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: Оқушылар өз беттерімен білім алуға дағдыланады. Жаңа білімді иегереді. Ерте темір дәуіріндегі орталық Қазақстан мәдениеті туралы қажетті білім алып, оны тест жұмысы кезінде іске алады.

Сабақтың түрі: Жаңа тақырыпты меңгерту сабағы.

Пәнаралық байланыс: география, музыка.

Сабақтың әдісі: СТО технологиясының стратегиялары. Категориялық топтастыру, өзара оқыту, семантикалық карта.

Сабақтың көрнекілігі: ҚР картасы, «Мұртты» оба, Сарыарқа даласы бейнеленген суреттер, сызбалар, слайдттар.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі (оқушылармен амандасу, назарын сабаққа аудару).

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

Сәйкестендіру:

1. Көрініс (Шырақтың ерлігі )

Кім жылдам

Сұрақ жауап:

І топ. Тас дәуірі:

1. Қазақстан жеріндегі ежелгі адамның алғашқы қоныс, тұрақтары табылған жер: Қаратау

2. Қазақстан аумағында өмір сүрген алғашқы адамдардың замандасы: Питекантроп

3. Алғашқы адамдардың бастапқы кезеңдегі топтасу жүйесі. д. Тобыр

4. Ғалымдардың ең ежелгі адамды атауы: епті адам

5. Кейінгі палеолит дәуірінде қазіргі адамдарға ұқсас қалыптасқан адам: Саналы адам

6. «Саналы адам» сүйегі алғаш рет табылған үңгір:Кро-Маньон

7. Екі жағынан да өңделген қарапайым шапқыш тас құрал атауы: Бифас

8. Мезолит заманының басты жаңалығының бірі: Садақ пен жебенің жасалуы

9. Неолиттік саздан жасалған қыш ыдыс атауы: Көзе

10. Тұрмыста тұңғыш пайдаланылған металл: Мыс

ІІ топ. Қола дәуірі:

1. Қола дәуірінің ең алғашқы ескерткіштері табылған жер: Андронов

2. Қола дәуіріндегі ыдыс жасаудың ең бір өрістеген түрі: Көзе құмыралар

3. Жерленген Андроновтықтардың басы қаратылды: Батысқа, Оңтүстікке

4. Тіл-көз тиюге байланысты, одан сақтану мақсатында жас балалардың мойнына таққан зат: Бойтұмар

5. Қола дәуірінде Жезқазған өңірінен 1 млн тоннадай кен өндірілгенін айтқан белгілі ғалым: Сатпаев

6. Қола дәуірі қауымы ішінде әлеуметтік теңсіздікті тудырған: Мал-мүлік теңсіздігінің шығуы

7. Орталық Қаз/н жеріндегі қола дәуірінің ең соңғы кезең мәдениеті: Беғазы-Дәндібай

8. Қазақстан жеріндегі қола дәуірін түбегейлі зерттеуді бастаған ғалым: Марғұлан

9. Қола дәуірі кезіндегі жоғары дін басылары: Абыздар

10. Қола дәуірінде Қазақстан жерінде өмір сүрген адамдардың қоғамдық құрылысы:

Рулық-тайпалық құрылым

ІІІ топ. Темір дәуірі:

1. Таза малмен айналысатын шаруашылық: Көшпелі

2. Көшпелі мал ш/ның дамуына байланысты саны көбейген мал: Қой мен жылқы

3. Көшпелілердің күзгі жайылымы: Күзеу

4. Киіз үй прототипі: андроновтықтардың жертөлелері.

5. Көшпелілердің жазда мал жаю орындары:

а. Ауыстырып бағу в. Күзеу с. Қыстау д. Жайлау е. Көктеу

6. Малды қыста жаюға байланысты қалыптасқан жайылым: Тебінді

7. Жартылай көшпелі мал ш/на көшуге байланысты азайған түлік түрі: Ірі қара

8. Көктеу дегеніміз: көктемдегі жайылым

9. Біздің заманымызға жеткен ежелгі мерекенің бірі: Наурыз мейрамы

10. Киіз үй қабырғасы атауы: Кереге

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

Қызығушылығын ояту.

Бұл өлке ... Қазақстанның көпшілік жерін алып жатыр. Ол батыста Торғай үстіртімен, шығыста Сауыр-Тарбағатай тау жүйесімен, солтүстігінде Солтүстік Қазақ жазығымен, оңтүстік-батысында Тұран ойпатымен шектеседі. ... өлкесі негізінен мүжілген және тегістелген қыраттардан, ұсақ-шоқылы аласа таулардан тұрады. Орналасқан таулары: Қызыларай, Қарақаралы, Кент, Баянауыл, Шыңғыстау, Ұлытау, Көкшетау.

Мағынаны тану. Алдымен Құрманғазының «Сарыарқа» күйінен үзінді орындалады. Оқушылардан бұл қандай және кімнің күйі деген сұрақтар қойылып, жауап алынады. Содан соң тақтаға бүгінгі сабақтың тақырыбы жазылып, жоспарымен танысады.

ІV. Жаңа сабақ жоспарымен танысу.

1. Сарыарқа – ұлы дала.

2. Сарыарқаның тұрғындары.

3. Шаруашылығы.

4. Ерте темір дәуірі ескерткіштері.

1. Сарыарқа – ұлы дала.

1 тапсырма. Сұрақ-жауап:

Қазақстанда шығыстан батысқа қарай бөліп жатқан аласа таулар желісі –

а. Сарыарқа в. Мұғалжар с. Маңғыстау

2 тапсырма. Сызбаны жалғастыр:

Орталық Қазақстан жерінде өркендеді

Қола дәуірінде Ерте темір дәуірінде

3 тапсырма. Сәйкестендір.

Шығыс Торғай ойпаты

Батыс Тарбағатай таулары

Солтүстік Аягөз, Қаратал, Жәмші, Мойынты, Сарысу, Сарыкеңгір өзендері

Оңтүстік Өлеңті, Сілеті, Есіл, Нұра, Құлантас өзендері

2. Сарыарқаның тұрғындары.

1 тапсырма. Сұрақ-жауап:

Орталық Қазақстандағы ежелгі тұрғындар туралы жазба мәліметтерді қалдырған –

а. Геродот в. Сыма Цянь с. Гумилев

2 тапсырма. Сәйкестендір.

Солтүстік-батыс Исседондар

Орталық Аргиппейлер

Шығыс Аримаспылар

3 тапсырма. Сызбаны жалғастыр:

Дала тұрғындары өсірген

3. Шаруашылығы.

1 тапсырма. Сұрақ-жауап:

Жазғы мал жаю қанша уақытқа созылған?

а. 3-6 ай в. 5-8 ай с. 6-9 ай

2 тапсырма. Түсіндір.

Көктемгі және күзгі кезеңдерде малды оңтүстікке қарай жылжыта жайып, жылы күндерді «қолдан» ұзартты. Ал солтүстікке қарай жылжу арқылы салқын, қоныржай уақытты «көбейткен».

3 тапсырма.

Көктемгі жайылым мен жазғы жайылымдардың бір-бірінен айырмашылығы?

4 тапсырма.

Көшпелілер қандай жұмыстарды ұжымдасып атқарды?

4. Ерте темір дәуірі ескерткіштері.

1 тапсырма.

118 беттегі А әрпі маңындағы суретті және мәтінді пайдаланып, «мұртты» обалардың бірінші түрін түсіндір.

2 тапсырма.

118 беттегі Ә әрпі маңындағы суретті және мәтінді пайдаланып, «мұртты» обалардың екінші түрін түсіндір.

Сарыарқаның ерте темір дәуірі ескерткіштері: ... мәдениеті.

Орталық Қазақстанның ерте темір дәуірінің ескерткіштері: ... қорғандар.

3 тапсырма.

118 беттегі Б әрпі маңындағы суретті және мәтінді пайдаланып, «мұртты» обалардың екінші түрін түсіндір.

Тасмола мәдениетін қалдырған тайпалар:

Ерте темір дәуірі ескерткіші Тасмола мәдениетінің табылған аудан:

4 тапсырма.

118 беттегі В әрпі маңындағы суретті және мәтінді пайдаланып, «мұртты» обалардың екінші түрін түсіндір.

Кейбір ғалымдардың пікірінше - ...

«Мұртты обалар» көп тараған аймақ: ... Қазақстан.

V. Қорытынды.

«Ия»-«Жоқ» ойыны:

1. Орталық Қазақстанның тарихи-географиялық ауданын Жетісу деп атайды.

2. Темір дәуірінде Орталық Қазақстанды Исседондар, Аргиппейлер, Аримаспылар мекендеген.

3. Көктемгі жайылым күзеу деп аталады.

4. Орталық Қазақстанның ескерткіштеріне «мұртты» обалар жатады.

5. Сарыарқаның ерте темір дәуірі ескерткіштері Андронов мәдениеті деген атпен белгілі.

Әр оқушыға семантикалық карта үлестіріліп, толтырылады. Тексеріліп, қателері болса түзетіліп, тағы толықтырылады.

Исседондар

Ұлы дала

Аримаспылар

Бағдаршам

4 түрі бар, екі жерлеу орны

«Мұртты»

қорғандар

Тасмола мәдениеті

Екібастұз

Аргиппейлер

Орталық Қазақстан

Сарыарқа

VІ. Оқушыларды бағалау.

VІІ. Үй тапсырмасы. §25 оқу. «Сарыарқа – ұлы дала» атты шағын әңгіме жазып келу.