Сабақтың мақсаты: Тың және тыңайған жерлерді игеру саясатының іске асыру барысы, нәтижесі мен салдарлары туралы мәлімет беру.
Сабақтың міндеті: А) Қосымша деректер арқылы тың және тыңайған жерлерді игеру, оның қазақ халқына тигізген әсері туралы, зардабы мен салдарлары туралы айту;
Б) Оқушыларды жан- жақты ізденіп, шығармашылықпен жұмыс жасауға, топта жұмыс жасай білуге баулу. Оқушылардың тіл байлығын, өз ойын еркін және жүйелі жеткізе білу дағдыларын дамыту.
В) Өз елінің тарихын терең біліп, оның құндылықтарын сақтап, құрметтеуге тәрбиелеу.
Сабақтың типі: Жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: топтық жұмыс, баяндау, пікір- талас, ізденіс жұмыстарын талдау;
Пәнаралық байланыс: биология, география
Көрнекілігі: мемлекет басшыларының портреттері, құжаттар, суреттер;
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру
ІІ. Өткен тақырыптарға шолу
Кіші жүз Ресей құрамына қай жылы кірді?
Сол уақыттан бастап қазақ даласында Ресей қандай саясаттарды іске асырды?
Индустрияландыру дегеніміз не? Қазақ даласын индустрияландыруда патшалық Ресейдің негізгі мақсаты қандай болды?
Ұжымдастыру дегеніміз не? Ұжымдастырудың пайдасы мен зардаптары?
Қазақстанда қандай әскери- өндірістік кешендерді білеміз?
Семей полиглны туралы мәлімет беріңіздер?
«Байқоңыр» ғарыш айлағы туралы мәлімет беріңіздер?
ІІІ. Жаңа сабақ
6 облыстың суреттерін көрсетіп, ассоциация жасау арқылы сабақтың тақырыбын ашу,
Мұғалімнің кіріспе сөзінен кейін топтарға сөз беріледі. Класс 4 топқа бөлінеді. Олар: «Тарихшылар», «Агрономдар», «Биолог- экологтар», «Географ- демографтар».
«Тарихшылар» тобы:
Тың игеру, тың және тыңайған жерлерді игеру — КСРО-да (Қазақстан, Сібір, Орал, т.б.) 1954 – 1960 ж. жүргізілген науқан. КСРО бойынша жалпы 41,8 млн га жер жыртылса, соның 25,5 млн га-сы қазақ жері болды. Тың игеру нәтижесінде Қазақстан КСРО-дағы ең ірі астықты республикаларының біріне айналды. Тың игеру. Кеңес үкіметі тұсында ең көп тәжірибе жасалған сала – ауыл шаруашылығы. Жасалған реформалар аграрлық саланы дамытудың орнына, көбінесе үлкен қиындықтарға алып келді. Ауыл шаруашылығымен қазақ халқы тығыз байланысты екені белгілі. Сондықтан қазақ халқының басым бөлігі ауылдарда тұрғандықтан реформалардың зардабы бірінші кезекте қазақтарға тиді. Ауыл шаруашылығындағы тәжірибелер 1950 жылдары өз жалғасын тапты. 1953 жылы қыркүйекте КОКП ОК пленумы ауыл шаруашылығында қалыптасқан жағдайды талқылады. Пленумда мемлекет басшысы Н.С.Хрущев баяндама жасады. Баяндамада аграрлық саланың артта қалу себептері талданды. Күштеп ұжымдастырудың зардаптары, миллиондаған шаруалардың ашаршылық пен саяси қуғын–сүргіннің құрбаны болғандығы атап көрсетілді. Сонымен бірге, өнеркәсіпті ауыл шаруашылығы есебінен дамыту ауыл тұрғындарының тұрмыс жағдайының төмендеуіне әкелді. Қыркүйек пленумы ауыл шаруалығының артта қалуын жою жөніндегі нақты шараларды белгілді. Мал шаруашылығының артта қалу себептері: матералдық-техникалық негізінің әлсіздігіне, жайылымдардың тың игеру кезінде егістікке айналуына тікелей байланысты болды. Ауыл шаруашылығындағы жағдайды жақсарту үшін жемдік дақылдар егісінің көлемін ұлғайту жүзеге асырылды. Техникамен жабдықтау және малшыларды материалдық тұрғыда ынталандыру жұмысы жүргізілді
«Агрономдар» тобы
1950 ж. екінші жартысында МТС-тер таратылып, олардың қарамағындағы ауыл шаруашылық техникасы колхоздарға берілді. Бұрынғы МТС-тер орнына республикада 213 машина жөндеу станциясы (МЖС) құрылды. Кейін олар «Казсельхозтехника» өндірістік–техникалық жабдықтау бірлестігінің құрамына енді. Мұндай қайта құрулар ауыл шаруашылығының дамуына кері әсерін тигізбей қойған жоқ. Оның материалдық–техникалық тұрғыда жабдықталуында тұрақтылық болмады. 1954 жылы 23 ақпан - 2 наурыз арлығында Компартия ОК кезекті пленумы болып өтті. Онда «Елде астық өндіруді ұлғайту мен тың және тыңайған жерлерді игеру» туралы қаулы қабылданды. Жалпы, астық мәселесін шешудің екі бағыты болды: - интенсивтік бағыт, экономиканы реттеуде нарықтық қатынасқа көшу. - экстенсивтік бағыт, яғни астық өнімін тың жерлерді игеру арқылы арттыру жолы. Шаруашылықты нарықтық қатынастарға көшіру социализм идеологиясына қайшы келетін еді. Сондықтан, азық-түлік мәселесін шешуде Кеңес үкіметі осы екінші жолды таңдады. Қаулы бойынша тың игерілетін аймақтар: Қазақстан, Сібір, Орал және Солтүстік Кавказ, Еділ өңірі. Бұл аймақтарда егіс көлемін арттыру көзделді. Қазақстанда тың игерілетін аймақтарға солтүстік облыстар енді. Кеңес Одағы бойынша 1954 жылы 13,4 млн гектар тың жерлер жыртылды. Оның ішінде Қазақстанда 6,5 млн гектар, яғни барлық жыртылған жердің 50%. Ал жоспар бойынша Қазақстанда 1954-1957 жылдары егіс алқабының көлемі 2,5 млн га. артуы тиіс еді. Осылайша, жаппай тың игеру қозғалысы басталды. Тек 1954-1955 жылдары Қазақстанда жаңа 337 совхоз құрылды.
«Биолог- экологтар» тобы:
Астық өндіру экстенсивті әдістермен жүргізіле берді. Жоғарғы көрсеткішкіштерге қол жеткізу үшін орасан мол аумақтар жыртылып, экологиялық тепе- теңдік бұзылды. Топырақ эрозиясы күшейді, жердің құнарлы қара шірік (гумус) қабаты желге ұшты. Мысалы, 1957-1958 жылдар аралығында Павлодар облысының құнарлы қара топырағын құмды боран ұшырып әкетіп, осы аиалған облыс көлемінде жөн- жосықсызжер жырту орын алғандығын көрсетті. Осының салдарынан, яғни көп көлемде жер жыртудың соңы аймақтық қуаңшылыққа алып келді.1960 жылға дейін Солтүстік Қазақстанда 9 млн га-дан астам жер жел эрозиясына ұшырады.
«Географ- демографтар» тобы:
Тың игеру науқанында республиканың ұлттық демографиялық ерекшеліктері ескерілмеді. Сол кездегі идеология жағдайында оны ескеру мүмкін емес еді. Тың игеру деген желеумен 60- жылдардың басына дейін Қазақстанға 2 млн-ға жуық адам қоныс аударды. Олардың көпшілігі славян тектілер еді. 1959 жылғы халық санағы бойынша республикада тұратын жергілікті ұлт өкілдерінің саны 2 млн 787 мың ғана еді. Яғни, Қазақстанда мекендеген барлық тұрғындардың небәрі 29 пайызын ғана құрап, өз жерлерінде ұлттық азшылық жағдайына түсті. Демографиялық ахуалдың орыстілді тұрғындардың пайдасына өзгеруі қазақ тілі мәдениетін ауыр жағдайға түсірді.
IV. Қорытындылау
Тың жерлерді игеру саясатының салдарлары (кесте толтыру)
Жағымды құбылыстар
Жағымсыз құбылыстар
V. Сұрақтар қоржыны
Әр оқушы қағазға бір сұрақ жазып, қоржынға салады. Келесі сабақта оқушылар қоржыннан сұрақ суырып, жауап береді.
VІ. Үй тапсырмасы
Тың және тыңайған жерлер тақырыбын оқып, мазмұндау. 10 сұрақ тест құрып келу
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Конспект урока Истории Казахстана, презентация»
Тақырыбы: Тың және тыңайған жерлерді игеру. «Тың эпопеясы».
Сабақтың мақсаты: Тың және тыңайған жерлерді игеру саясатының іске асыру барысы, нәтижесі мен салдарлары туралы мәлімет беру.
Сабақтың міндеті: А) Қосымша деректер арқылы тың және тыңайған жерлерді игеру , оның қазақ халқына тигізген әсері туралы, зардабы мен салдарлары туралы айту;
Б) Оқушыларды жан- жақты ізденіп, шығармашылықпен жұмыс жасауға, топта жұмыс жасай білуге баулу. Оқушылардың тіл байлығын, өз ойын еркін және жүйелі жеткізе білу дағдыларын дамыту.
В) Өз елінің тарихын терең біліп, оның құндылықтарын сақтап, құрметтеуге тәрбиелеу.
Сабақтың типі: Жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: топтық жұмыс, баяндау, пікір- талас, ізденіс жұмыстарын талдау;
Пәнаралық байланыс: биология, география
Көрнекілігі: мемлекет басшыларының портреттері, құжаттар, суреттер;
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру
ІІ. Өткен тақырыптарға шолу
Кіші жүз Ресей құрамына қай жылы кірді?
Сол уақыттан бастап қазақ даласында Ресей қандай саясаттарды іске асырды?
Индустрияландыру дегеніміз не? Қазақ даласын индустрияландыруда патшалық Ресейдің негізгі мақсаты қандай болды?
Ұжымдастыру дегеніміз не? Ұжымдастырудың пайдасы мен зардаптары?
Қазақстанда қандай әскери- өндірістік кешендерді білеміз?
Семей полиглны туралы мәлімет беріңіздер?
«Байқоңыр» ғарыш айлағы туралы мәлімет беріңіздер?
ІІІ. Жаңа сабақ
6 облыстың суреттерін көрсетіп, ассоциация жасау арқылы сабақтың тақырыбын ашу,
Мұғалімнің кіріспе сөзінен кейін топтарға сөз беріледі. Класс 4 топқа бөлінеді. Олар: «Тарихшылар», «Агрономдар», «Биолог- экологтар», «Географ- демографтар».
«Тарихшылар» тобы:
Тың игеру, тың және тыңайған жерлерді игеру — КСРО-да (Қазақстан, Сібір, Орал, т.б.) 1954 – 1960 ж. жүргізілген науқан. КСРО бойынша жалпы 41,8 млн га жер жыртылса, соның 25,5 млн га-сы қазақ жері болды. Тың игеру нәтижесінде Қазақстан КСРО-дағы ең ірі астықты республикаларының біріне айналды. Тың игеру. Кеңес үкіметі тұсында ең көп тәжірибе жасалған сала – ауыл шаруашылығы. Жасалған реформалар аграрлық саланы дамытудың орнына, көбінесе үлкен қиындықтарға алып келді. Ауыл шаруашылығымен қазақ халқы тығыз байланысты екені белгілі. Сондықтан қазақ халқының басым бөлігі ауылдарда тұрғандықтан реформалардың зардабы бірінші кезекте қазақтарға тиді. Ауыл шаруашылығындағы тәжірибелер 1950 жылдары өз жалғасын тапты. 1953 жылы қыркүйекте КОКП ОК пленумы ауыл шаруашылығында қалыптасқан жағдайды талқылады. Пленумда мемлекет басшысы Н.С.Хрущев баяндама жасады. Баяндамада аграрлық саланың артта қалу себептері талданды. Күштеп ұжымдастырудың зардаптары, миллиондаған шаруалардың ашаршылық пен саяси қуғын–сүргіннің құрбаны болғандығы атап көрсетілді. Сонымен бірге, өнеркәсіпті ауыл шаруашылығы есебінен дамыту ауыл тұрғындарының тұрмыс жағдайының төмендеуіне әкелді. Қыркүйек пленумы ауыл шаруалығының артта қалуын жою жөніндегі нақты шараларды белгілді. Мал шаруашылығының артта қалу себептері: матералдық-техникалық негізінің әлсіздігіне, жайылымдардың тың игеру кезінде егістікке айналуына тікелей байланысты болды. Ауыл шаруашылығындағы жағдайды жақсарту үшін жемдік дақылдар егісінің көлемін ұлғайту жүзеге асырылды. Техникамен жабдықтау және малшыларды материалдық тұрғыда ынталандыру жұмысы жүргізілді
«Агрономдар» тобы
1950 ж. екінші жартысында МТС-тер таратылып, олардың қарамағындағы ауыл шаруашылық техникасы колхоздарға берілді. Бұрынғы МТС-тер орнына республикада 213 машина жөндеу станциясы (МЖС) құрылды. Кейін олар «Казсельхозтехника» өндірістік–техникалық жабдықтау бірлестігінің құрамына енді. Мұндай қайта құрулар ауыл шаруашылығының дамуына кері әсерін тигізбей қойған жоқ. Оның материалдық–техникалық тұрғыда жабдықталуында тұрақтылық болмады. 1954 жылы 23 ақпан - 2 наурыз арлығында Компартия ОК кезекті пленумы болып өтті. Онда «Елде астық өндіруді ұлғайту мен тың және тыңайған жерлерді игеру» туралы қаулы қабылданды. Жалпы, астық мәселесін шешудің екі бағыты болды: - интенсивтік бағыт, экономиканы реттеуде нарықтық қатынасқа көшу. - экстенсивтік бағыт, яғни астық өнімін тың жерлерді игеру арқылы арттыру жолы. Шаруашылықты нарықтық қатынастарға көшіру социализм идеологиясына қайшы келетін еді. Сондықтан, азық-түлік мәселесін шешуде Кеңес үкіметі осы екінші жолды таңдады. Қаулы бойынша тың игерілетін аймақтар: Қазақстан, Сібір, Орал және Солтүстік Кавказ, Еділ өңірі. Бұл аймақтарда егіс көлемін арттыру көзделді. Қазақстанда тың игерілетін аймақтарға солтүстік облыстар енді. Кеңес Одағы бойынша 1954 жылы 13,4 млн гектар тың жерлер жыртылды. Оның ішінде Қазақстанда 6,5 млн гектар, яғни барлық жыртылған жердің 50%. Ал жоспар бойынша Қазақстанда 1954-1957 жылдары егіс алқабының көлемі 2,5 млн га. артуы тиіс еді. Осылайша, жаппай тың игеру қозғалысы басталды. Тек 1954-1955 жылдары Қазақстанда жаңа 337 совхоз құрылды.
«Биолог- экологтар» тобы:
Астық өндіру экстенсивті әдістермен жүргізіле берді. Жоғарғы көрсеткішкіштерге қол жеткізу үшін орасан мол аумақтар жыртылып, экологиялық тепе- теңдік бұзылды. Топырақ эрозиясы күшейді, жердің құнарлы қара шірік (гумус) қабаты желге ұшты. Мысалы, 1957-1958 жылдар аралығында Павлодар облысының құнарлы қара топырағын құмды боран ұшырып әкетіп, осы аиалған облыс көлемінде жөн- жосықсызжер жырту орын алғандығын көрсетті. Осының салдарынан, яғни көп көлемде жер жыртудың соңы аймақтық қуаңшылыққа алып келді.1960 жылға дейін Солтүстік Қазақстанда 9 млн га-дан астам жер жел эрозиясына ұшырады.
«Географ- демографтар» тобы:
Тың игеру науқанында республиканың ұлттық демографиялық ерекшеліктері ескерілмеді. Сол кездегі идеология жағдайында оны ескеру мүмкін емес еді. Тың игеру деген желеумен 60- жылдардың басына дейін Қазақстанға 2 млн-ға жуық адам қоныс аударды. Олардың көпшілігі славян тектілер еді. 1959 жылғы халық санағы бойынша республикада тұратын жергілікті ұлт өкілдерінің саны 2 млн 787 мың ғана еді. Яғни, Қазақстанда мекендеген барлық тұрғындардың небәрі 29 пайызын ғана құрап, өз жерлерінде ұлттық азшылық жағдайына түсті. Демографиялық ахуалдың орыстілді тұрғындардың пайдасына өзгеруі қазақ тілі мәдениетін ауыр жағдайға түсірді.
IV. Қорытындылау
Тың жерлерді игеру саясатының салдарлары (кесте толтыру)
Жағымды құбылыстар
Жағымсыз құбылыстар
V. Сұрақтар қоржыны
Әр оқушы қағазға бір сұрақ жазып, қоржынға салады. Келесі сабақта оқушылар қоржыннан сұрақ суырып, жауап береді.
VІ. Үй тапсырмасы
Тың және тыңайған жерлер тақырыбын оқып, мазмұндау. 10 сұрақ тест құрып келу
