?аза? билеры

«№ 44 жалпы негізгі білім беретін мектеп» КММ

атты ашық сабақтың әзірлемесі

Дайындап, өткізген

тарих пәнінің мұғалімі

С.Ж.Елеусызов

2014-2015 оқу жылы

Тақырыбы: Қазақ билері

Сабақтың мақсаты:

1. Оқушыларды қазақ билерімен таныстырып, шешендік сөздер туралы мағлұмат беру.

2. Оқушылардың алған білімдерін іс-жүзінде, сабақ барысында қолдана білуге дағдыландыру,

сөздік қорларын дамыту.

1. Билердің толғауларын оқу арқылы адмгершілікке, білімділікке, жақсы қасиеттерге тәрбиелеу.

Түрі: Жаңа сабақ

Типі: Жаңа білімді меңгерту сабағы

Қолданылатын

әдістәсілдер: Жеке және топпен жұмыс, ауызша әңгіме, сұрақ-жауап, оқулықпен, үлестірмелі карточкамен, жұмыс, сын тұрғысынан ойлау технологиясы.

Көрнекіліктер: Билердің суреттері, плакаттар, сызба-нұсқалар т.б.

Сабақтың жоспары:

I/Ұйымдастыру

• Топқа бөлу

1-топ: Төле би ауылы

2-топ: Қазбек би

3-топ: Әйтеке би

2/ Топ басшысын сайлау

3/ Бағалау парағымен таныстыру

Бағалау парағы

№	Оқушының аты-жөні	Үй тапсырмасы	1	2	3	4	5
1
2
3
4

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

1/Сынама жұмысы

2/Сұрақжауап

Жаңа сабақ

Мұғалім сөзі:

Қазақ мемлекетінің саяси өмірінде билердің орны өте жоғары болды. Дау-жанжалдарды әділ, ақылға салып шеше білген адам. Халық қанша билерді, шешендерді қадір тұтқан. Халық қанша билерді, шешендерді қадір тұтқан. Би халықтың көкейіндегісін айтқан, ойын жарыққа шығарған әділет жоқшысы. Қазақтың атақты билер Төле би, қаз дауысты Қазбек, Әйтеке билердің шешендік сөздері ғасырлар бойы үзілген емес.

Тарих ғылымында халық арасында Әз Тәуке, яғни дана, әділ деген атағы шыққан Тәуке хан билігі тұсына жататын деректер өте аз. Тәуке хан 1680-1718 жылдары билік етті. Тәуке қандық билікті күшейту үшін билер, рубасылар, тайпа және жүзбасыларының көмегіне арқа сүйеді. Тәуке хан тұсында «Жеті жарғы» заңы шығарылды. «Жеті жарғы» кеңесіне қазақтың атақты билері: Төле би, Әйтеке би, Қазбек билер кірді. ӘзТәуке билік құрған заман «қазақтың алтын ғасыры, қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заман» деп аталады. Тәуке тұсында қазақтың үш биі жүздерді басқарды.

-Балалар неше жүз бар?

-Ұлы, Орта, Кіші жүздер.

А/Оқулықпен жұмыс.

С.Т.О. тех «Үлкен дөңгелек үстел» стратегиясы

I-топ Төле би III-топ Әйтеке би

II-топ Қазбек би

Топтар жұмыс істеп жатқанда, үлгерімі төмен оқушыларға карточкамен жұмыс істеу. Әр топ өздерінің жұмыстарын шығып қорғайды.

Тақтаға іліп қоюү

Ә/ Ауылдарға саяхатқа шығу. Көрініс, билердің шешендік сөздері

(ұлтық киімде)

I-топ II-топ III-топ

Төле бидің Қазбек бидің Әйтеке бидің

шешендік сөзі шешендік сөзі шешендік сөзі

Б/ С.Т.О. «Блумның сұрақ қою жүйесі»

Оқулықты пайдалана отырып сұрақ қою

IV. Бекіту. Сәйкесін табу

1/ Ұлы жүздің басшысы Әйтеке би /7/

2/ Төле би нешінші жылдар

Аралығында өмір сүрді 1682-1766 ж /8/

3/ Төле би неше жасында

Қайтыс болған 21жас /9/

4/ Қазбек би нешінші жылдар

аралығында өмір сүрді 1663-1765ж /2/

5/ Орта жүздің биі Төле би /1/

6/ Елші ретінде Жоңғар хандығына

Барған би Тәуке хан /10/

7/ Кіші жүздің биі Қазбек би /5/

8/ Әйтеке би нешінші жылдар

аралығында өмір сүрді 1659-1765 /4/

9/ Әйтеке неше жасынан бастап

би болды 93жас /3/

10/ «Жеті жарғы» қай ханның

тұсында жазылды Қазбек би /6/

V. Үйге тапсырма беру.

а/ 30-шы тақырып оқып әңгімелеу

ә/ «Егер де мен би болсам ....»

Берілген жағдаяттарға (ситуацияға) өз пікірін жазу

VI. Бағалау. Топ басшысының бағалау парағын қорытындылау.

VII. Қорытындылау.

«Қарымқатынас» тренингі

Сәлем түзелмей әлем түзелмейді

Сәлем - арабтың тыныштық, бейбітшілік мағынасында ассалам сөзінің тілімзде фонетикалық өзгеріске түсіп, қалыптасқан түрі.

Сәлемдесу тұңғыш рет немесе араға белгілі бір уақыт салып, кездескен таныс және бейтаныс адамдардың дәстүрлі сөз, ишара не дене қимылы арқылы бір-біріне жақындық ниет, ілтипат білдіріп, жылы шырай танытуы.

«Сәлем - сөздің басы» дәлінеті де сондықтан.

Тегінде, әдеп, адамгершілік - амандасудан басталады. Адам баласының рухани тарихында қолы жеткен зор игілігі- сәлемдесу. Оның шарапаты мен кереметі сонда -адамзат әдебінің қалыптасуында, жұмыр басты пенделердің бір - біріне жылы мейір мен кең пейіл көрсетуінде, достықы, өзара жақындықты бейнелеуде аса зор маңызға ие. Адам баласы қашанда тыныш бейбіт, басы аман, бауыры бүтін, бір -бірімен тату - тәтті, сыйлап өмір сүруді аңсап, армандаған. Аоның негізін сәлемдесу әдебі салған. Сәлемдесу о заманнан құдайшылық, имандылық, кісілік нышаны ретінде түсініліп, қабылдаған. Сондықтан, мәселен, қазақтарда бар «сәлем түзу», «сәлемнен кеткен жоқ» сияқты сөздер татулықты, ағайын арасының бұзылмағанын білдіреді.

Сәлемдесудің мәні, ең алдымен, бетпе - бет ұшырасқан сәтте болатын тоң торыс үнсіздік, «ыңғайсыздық» пен жатырқаушылық, салқындық кедергісін жойып, бір бірінің кейіп - кескінін тану, болмысын байқау, өзіне деген көңіл ауғанын білу және тілек арқылы өзінің қалауын ұқтыру; бір бірінің аман саулығын сұрасу, өздерінің аман есен дидарласып тұрғысына қуанып, шүкіршілін жасау, ниеттерінің ақ адал, таза екенін білдіру.

Ислам дінінде сәлемдесу мен рұқсат сұрау әдептіліктің ең үлкені деп үйретіледі. Құранда: «Өз үйінізден басқа үйге рұқсат сұрамай Һәм сәлем бермей кірмеңіз. Рұқсат сұрап, сәлем беріп кіру - өзіңізге жақсы. Егер осы үйлерде ешкім болмай, рұқсат берілмесе, кірмеңіз. Егер сізге: «Кері қайт!» десе, қайтыңыз. Солай болғаны сіз үшін жақсы. Алла барлық істеген ісіңізді біліп тұрады» , делінген.

Қазақ елінің дәстүрі бойынша да танысғ бейтаныстығына қарамай, жасы кішінің үлкенге бірінші болып сәлем беруі - міндет.

Сәлемді селқос қабылдау, қолының ұшын ғана беріп, кекірею, жақтырмаған кейіп таныту -имансыздық, ожар -тәкаппарлық белгісі, оны халық парасатсыздыққа, көргенсіздікке санайды. Шынында да, ашық қабақпен, күлімсіреп берген сәлем адамның жан дүниесін жадыратып, әлгі көрініс көпке дейін көңілдендіріп, жадында жүрмей ме?

Көпшілікке сәлем беруші олардың арасында өзінің суыққаны сүймейтін немесе түс шайысып қалған кісісі болған жағдайда да, онысын басқаға сездірмей, ашық ажар, айқын дауыспен сәлемдесуі ләзім. Мұндай жағдайда әлг дүдараз кісі де сәлем берушінің сәлемін алуға тиіс. Қол берісіп керіскенде, бір - бірінің қатты қысып, ауырту әдепке жатпайды. Жастардың үлкендерге қалшиып тұрып, бір қолын ұсынуы да жараспайды, шапалақты шарт еткізу де әдептілік емес. Сондай ақ немкетті, саусақтарын былқ еткізіп ұстап салу, біреумен амандасып жатқанда, көз көңілің басқа жатқа тұруы әдепсіздікпен пара - пар. Мұндай қылық кісінің көңілін жығады. Ал топ адамның ішінен танитын немесе атақты абыройлы деген бір- екеуін ғана алалап сәлемдесіп, қол - алысу барып тұрған әдепсіздік. Бұл сәлем берілген адамдардың өзін ыңғайсыз жағдайда қалдырады да, сәлем берілмегендер үшін ашықтан ашық қорлау болып табылады.

Әйелдермен, қыздармен амандасу ер адамдар тарапынан ерекше иба, ізгілікті, сыпайығ сынақ, сынақ көзқарасты талап етеді. Әйелдер әйелдермен көріскенде, құшақтасып аманасу жиі кездеседі. Ол да орынды. Кейде ұзақ уақыт көріспеген аға іні, ет жақын ағайын - туыс, құда-жекжат, дос жарандар сәлемдесіп қана қоймай, құшақтасып амандасады.

Осы орайда мектептегі сәдемдесу әдебінің мәні зор екенің атап көрсеткен жөн. Мектепке келген таныс, бейтаныс адамдардың бәрімен шәкірттердің қол алысып, амандасып шығуы міндетті емес,кейде олай етуге болмайды да. Алайда оларды көрген жерде: «Сәлеметсіз бе?» деп амандасса да жеткілікті. Мұғалім оқушылардығ сәлемін алғаннан кейін балаларға: «Сәлеметсіңдер ма, балалар?» деп есендесу керек. Бұл да әдептілікке жатады.

Ал сыныпқа мұғалім кірген кезде өзінің бойындағы ашу ызаны ұмытып, көңілді көтеруі керек. Бұл сынып оқушыларына көп әсер етеді.

Бір өмірде ұшырасуы ықтимал бар жағдайы түгел ескеріп, толық рецепт беру мүмкін емес. Сірә, оның қажеті де болмас. Әркім кіммен, қай жерде, қандай жағдайда жоғалып тұрғанынан жаңылмай түгел ескеріп, толық жерде, қандай жағдайда жолығып тұрғанынан жаңылмай, өзінің тәрбие деңгейіне қарай барынша сыпайы, әдепті сәлемдесіп үйренгені абзал. Сәлем беру өткінші міндет міндет емес, өмірлік міндет. Ендеше одан жаңылуға да, жалығуға да қақымыз жоқ.