Ислам діні ескерткіштері

Жамбыл облысы. Шу ауданы. Көктөбе ауылы . Жамбыл атындағы орта мектеп. Тарих пәні мұғалімі: Джумабеков Данияр Аманкулович

Ұйымдастыру: Сәлемдесу, оқушыларды түгелдеу, құрал жабдықтарын даярлау.

• Құрал-жабдықтар, көрнекті құралдар: Ватман,Карта, тірек сызба, кестелер, суреттер, пласталин. тақта.
• Сабақтың түрі: Аралас ашық сабақ.
• Сабақтың әдісі: Кембридждік интерактивті оқыту әдісі.

Өткен сабақты еске түсіру

• Ислам діні Қазақстан жеріне қай ғасырда тарала бастады? Жауап:
• Ең алғашқы мұсылман түркі мемлекеті ретінде қай мемлекетті атауға болады? Жауап:

• Қарахандар мемлекеті кезінде қандай қалалар ислам мәдениеті орталығына арналды?: Жауап:

• Махмуд Қашқари кім? Жауап:

Ахмет Иассауидің қазақ мәдениетінде алатын орыны? Жауап:

ХІІғасырдың екінші жартысы

Қарахан мемлекеті

Испиджаб, Баласағұн, Яссы.т.б.

Түрік ғұламасы

Сопылық ілімді таратушы, ғұлама, ойшыл, ақын.

Мақсаты: Оқушылардың теологиялық сауттылылығын қалыптастырып, логикалық ой-өрісін дамыту, олардың белсенді өмірлік ұстанымдарын қалыптастыру.

Оқыту мен тәрбиелеудің міндеттері:

• Оқушыларға Қазақстандағы ислам мәдениетінің ескерткіштері, мешіт, медресе, кесене, кітапхана құрылыстары туралы терең білім беру, білім-біліктілік дағдыларын қалыптастыру. Мұсылман мәдениетіне жататын ескерткіштер туралы тың мәлімететер бере отырып, білімдерін тереңдету.

• Сабақтың түрі: Аралас сабақ.
• Сабақтың әдісі: Кембридждік интерактивті оқыту әдісі.

• Өзбетінше іздену дағдыларын қалыптастыру.

• Оқушыларға патриоттық, эстетикалық тәрбие арқылы, саяси сауаттылыққа тәрбиелеу .

.

Сабақтың жоспары:

• Қазақстан жеріндегі мешіттер.
• Қазақстан жеріндегі медреселер.
• Қазақстан жеріндегі кесенелер.
• Қазақстан жеріндегі кітапханалар.

Жаңа сабақтың тақырыбы:

Қазақстандағы Ислам мәдениетінің ескерткіштері.

Қазақтан жеріне ислам діні мен қатар мәдениеті де келді. Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу өңірлерінде қалалар бой көтере бастады. Қалалар кешенді құрылыстарымен ерекшеленді. Құрылыстарға мешіт, медресе, рабат, кесене, кітапхана т.б. құрылыстарын жатқызуға болады. Мешіттер құлшылық орыны болуымен қатар өнер туындысына да жатады. Мешіттер сәнді кескіндемемен, мозайкалық керамикамен, бедер суреттермен безендірілді. Ислам этикасына сай адам және жануарлардың орнына ою-өрнектер мен араб көркем жазу өнерінің стилдері де кеңінен қолданды. Мешіттердегі безендендірулер Ислам дінін насихаттаудың бір түрі деп есептелген. Мешіттердің сәулеттік жағына келсек Оңтүстік Қазақстан облысындағы ғибадатханалар көбнесе Иран, Орта Азия сәулет үлгісімен салынса, Республикамыздың өзге жерлеріндегі мешіттер ХVІІІ-ХІХ ғасырларда ірге тасы қаланған Ресейдегі, Татарстан мен Башқұртстандағы мешіттерді еске салады.

Қазақстан жеріндегі мешіттер.

Маңғыстаудағы Шақпақ ата мешіті.

Батыс Қазақстандағы Балғасын күмбезі.

ІХ-Х ғасырға жатады, жарқабаққа жерастына салынған, Көне Үргеніш, Бұхара, Хиуа, Самарқанд сәулетшілерінің өнерін жерасты ғимаратында шеберлікпен пайдаланудың үлгісі. Көне мәдениет куәсі.

Сарайшық қаласындағы Зәбия мешіті.

ХІ-ХІІ ғасырға жатады. Шалқар қаласының солтүстік шығыс жағында 50 км. жерде салынған. Көне Үргеніште қолданылған сәулет өнерінің үлгісімен жасалған.

Оңтүстіктегі қылует – жертөле мешіті

ХІІІ ғасырда салынған. Бұл шаһарда да мешіттер болған деген жазба деректер бар.

ХІІ ғасырда белгілі сопы, бүкіл түркі халқының рухани атасы, ойшыл кемеңгер, ақын Қожа Ахмет Иассауи (1093-1167) салдырған.

• Қазақстан жеріндегі медреселер. Ислам мәдениетінің ағарту саласының ең маңызды қызметін медреселер атқарды. Орта ғасырлардағы жалыны еш нәрсені аямаған түрлі жаугершілік пен соғыстар, мәдениет ошақтарына айналған қалалар мен мешіттер, медреселерді жермен жексен етті. ХІХ ғасырдың бірінші жартысында медреселердің жұмысы қайта жанданды. ХІХ ғасырдың 20-шы жылдары қаланған бүгінге дейін дін аман жеткен Баб-Ата медресесі мен Сырымбеттегі Айғаным 1834 жылы салдырған медресе, 1841 жылы Жәңгір хан Орда медре,сесі жатады.

Қазақстанда жұмыс істеген мешіттер саны.

ХІХ ғасырдың 60-шы жылдары Түркістанда.

Түркістанда 1920 жылы

20-ға жуық мешіт

56 мешіт, 2 медресе

Ақтөбеде 1917 жылға дейін

200 мешіт

Бөкей хандығында

78 мешіт

Жетісу өлкесінде

269 мешіт

Жамбыл облысында

Әулие-Ата қаласында

49 мешіт

15 мешіт пен намазханалар

• Қазақстан жеріндегі медреселер. Ислам мәдениетінің ағарту саласының ең маңызды қызметін медреселер атқарды.

Қазақастан аумағында жұмыс істеген медреселер.

ХІХ ғасырда Сайрам, Түркістан, Ақмешіт, Әулие-Ата қалаларында

Семей аймағында

31 медресе

Батыс Қазақстан мен басқа облыстарда

7 медресе

10-ға жуық медресе

• Қазақстан жеріндегі кесенелер.

Кесенелер орта ғасырлық мұсылман дәуіріне жататын құрылыстардың ең маңыздысы. Қарахан мемлекеті тұсында салынған мұндай кесенелер мен күмбездердің арасында Тараз маңындағы Айша-бибі, Бабаджа хатун, Қарахан кесенелері жатады. Әмір Темір бұйрығымен алынған орта ғасырлық сәулет өнерінің ең үздік, керемет ескерткішіне Қожа Ахмет Иассауи кесенесі жатады.

Исламның Орта Азия мен Қазақстан территориясына тарала бастаған кезеңің ескерткіштерінің бірі Шығыстық мұсылман моншалары. Отырарда ХІІ ғасырға жататын монша, Қаялық қаласында, Жайық қалашығында орта ғасырлық моншалар табылған. Түркістандағы Шығыс моншасын Түркістан уақытша Бұхара хандығына өткен тұста Абдолла хан ІІ (1580-1590)

Арыстан баб кесенесі

Алаша хан кесенесі,

Х-ХІ ғ. Сәулет өнерінің туындысы

Айша Бибі кесенесі ХІ-ХІІ ғ

Йасауидің кесенесі

• Қазақстан жеріндегі кітапханалар.

Орта ғасырлық маңызды мұралардың бірі кітапханалар. Олардың ең әйгілісі – Александрия кітапханасынан кейінгі әлемнің екінші үлкен білім ошағы – Отырар кітапханасы. Ол Шыңғысхан шапқыншылығы кезінде (1218 ж.) жоғалып кеткен. Кітапханада сына жазуымен жазылған туындылар, папирус орама қағаздарынан бастап, орта ғасырлық Еуропа, Араб және Қытай ғалым оқымыстыларының шығармаларына дейін жинақталған мәліметтер бар.

Отырар к3тапханасы.

Сабақты бекіту.

Ислам мәдениеті ескерткіштеріне қандай құрылыстарды жатқызуға болады .

Ислам мәдениеті ескерткіштеріне қандай құрылыстарды жатқызуға болады?

Қазақстан аумағындағы ең алғашқы мәдениет жәдігерлері қай жерлерде жиі кездеседі?

Орта ғасырларда қала мәдениетінде моншалардың орны қандай еді?

Қазақстан жерінде қандай кесенелер бар?

Отырар кітапханасында қай елдің жәдігерлері сақталған?

• Қазақстан аумағындағы ең алғашқы мәдениет жәдігерлері қай жерлерде жиі кездеседі?
• Орта ғасырларда қала мәдениетінде моншалардың орны қандай еді?
• Қазақстан жерінде қандай кесенелер бар?
• Отырар кітапханасында қай елдің жәдігерлері сақталған?

VІІІ. Үйге тапсырма:§12(2) оқу. Жеке оқушыларға озық тапсырма беру.