Ақ Орда (ХІV -ХV ғасырдың басы).

§28. Алтын Орда (ХІІІ ғасырдың ортасы -Х V ғасырдың басы)

“ Оқушы үні”-атты психологиялық тренинг.

І. Өзімді-өзім құрметтеймін, -себебі: ІІ. Мектеп пен оқу ұнайды, себебі: ІІІ. Тарих пәні қызықты, себебі:

Дауыс береміз!!!

І. Бүгінгі сабақта белсенділік көрсетемін! ІІ. Басқалардың пікірімен келісемін! ІІІ. Өз ойымды толық айтамын!

Серпілген сауалдар:

• Алтын Орданың бірінші орталығы болған қаланы ата?
• Алтын Орда қай ұлыстың орнына құрылды?

3. 1227 - 1255 жылдары Алтын Орданы билеген хан?

4. Әзірбайжан жерінде мешіт салдырған хан?

5. Білікшілер (хатшылар) дегеніміз кімдер?

6. Қай ханның тұсында мұсылман діні мемлекеттік дін болып жарияланды?

7. Алтын Ордада салық жинауға жауап беретін адамдар?

8. 1342 - 1357 жылдары Алтын Орданы билеген хан?

9. Алтын Орданың әлсіреуіне не себеп болды?

10 . Алтын орда Х V ғасырдың ортасында қандай хандықтарға бөлінді?

Жауаптары:

1. Алтын Орданың бірінші орталығы болған қаланы ата? (Сарай - Бату) 2. Алтын Орда қай ұлыстың орнына құрылды? (Жошы ұлысының) 3. 1227 - 1255 жылдары Алтын Орданы билеген хан? (Батый хан) 4. Әзірбайжан жерінде мешіт салдырған хан? (Берке хан) 5. Білікшілер (хатшылар) дегеніміз кімдер? (түрік жазуымен іс жүргізушілер) 6. Қай ханның тұсында мұсылман діні мемлекеттік дін болып жарияланды? (Өзбек хан) 7. Алтын Ордада салық жинауға жауап беретін адамдар? (Даруға) 8. 1342 - 1357 жылдары Алтын Орданы билеген хан? (Жәнібек хан) 9. Алтын Орданың әлсіреуіне не себеп болды? (Алтын Орда ішінде алауыздықтың күшейуі, таққа талас тартыстың болуы.) 10. Алтын орда ХV ғ.о. қандай хандықтарға бөлінді? (Ақ Орда, Ноғай ордасы, Сібір, Қазан, Қырым, Астрахан хандықтары)

Алтын Орда хандарын ретімен жаз:

1. Батый хан – 1227 – 1255 жж.

2. Берке – 1257 – 1266 жж.

3. Меңгу – Темір – 1266 – 1280 жж.

4. Тохты хан – 1290 – 1312 жж.

5. Өзбек хан – 1312 – 1342 жж.

6. Жәнібек хан – 1342 – 1357 жж.

7. Тоқтамыс хан 1380 – 1395 жж.

8. Едіге хан – 1396 – 1411 жж.

9. Шейх Ахмед – 1502 жж.

Сәйкестендіру

1. Алтын Орданы билеген Бытый хан а)1290-1312 ж.

2. Саяси және экономикалық дамуы б)Берке хан.

3. Тохты хан билігі в)Берке мен Өзбек хан.

4. Мусылман дінін қабылдаған г)1227-1255ж.

5. XIV ғ. ІІ жартысы Алтын Орда д) 1266 – 1280 жж.

6. Меңгу – Темір з)алауыздық күшейді.

Тест.

1. Алтын Орда қай ұлыстың орнына құрылды?

а) Жошы ұлысының ә) Шағатай ұлысынң б)Үгедей ұлысының

2. Алтын Орда атауының пайда болған кезі?

а) Х V І ғасырдың басы ә ) Х V І ғасырдың аяғы б)1206-1227жж; ХІІІ ғасырдың соңы

3. Алтын Орда мемлекеті кімнің басқаруымен құрылған?

а) Беркенің ә)Батыйдың б) Жошының

4. Алтын Ордада ішкі тартыстың күшейген кезі орыс жылнамаларыда қалай аталды?

а) “Ұлы дүрбелең” ә) “Ұла алапат ” б) “Ұлы тартыс”

5. Түрік әулетінен шыққан жергілікті экімдердің лауазымы?

а) мәлік ә) басқақ б) даруға

6. Парсы тарихшысы Жувейни Алтын Орданың қай ханына мына сипаттаманы берген: “Оның ордасында саудагерлер барлық жерлерден келіп жатты. Олар түрлі тауарлар әкелді. Олар тауарлардың барлығын алғызып, оның үстіне бағаны артығымен төлеп отырған”.

а) Өзбек ә) Жәнібек б) Батый

Қызығушылықты ояту

Сабақтың мақсаты:

Ақ Орда ХІV-ХV ғғ. арасында Шығыс Дешті Қыпшақта өмір сүрген, орта ғасырларда Қазақстан аумағында құрылған алғашқы мемлекеті екенін түсіндіру. Ақ Орда тарихын, жүргізген ішкі - сыртқы саясатын, экономикалық жағдайын, этникалық құрамын шаруашылығын, талдай отырып жан-жақты түсінік қалыптастыру. ХІV-ХV ғғ. өмір сүрген Ақ Орда мемлекетінің тарихын қазіргі Қазақстан тарихымен байланыстыру.

« ДЖИКСО » тапсырмасы

І. Ақ Орданың құрылуы, жер аумағы.

ІІ. Орданың ішкі-сыртқы жағайы.

ІІІ. Шаруашылығы.

Мәтінмен жұмыс

Ақ Орданың қалалық мәдениет дами түскен. Хан Отырар, Сауран, Женат, Баршынкент сияқты қалаларда мешіт, медреселер салдырып, Сығанақ қаласын Орта Азия мен Шығыс Дешті Қыпшақтың арасындағы басты сауда орталығына айналдырды. Қалалар арасында экономикалық байланыс жақсарды. Бұл қай хан туралы айтылған? (Ерзен хан)

Сырдария бойындағы қалаларды қайтару үшін әрекеттер жасайды. Темірдің немересі Ұлықбекті жеңіп, көптеген қалаларды өзіне қаратады. Бұл кім туралы айтылған? (Барақ хан)

Жошының үлкен баласы ..... сол қанатын басқарып, Дешті Қыпшақтың шығыс бөлігінде билік жүргізген. Кейіннен ...... жері Ақ орда атанған. Бұл қай хан туралы айтылған? (Орда Ежен)

  Математикалық ойын

1. (250*4)+(600:2)+(81:9)+70 = ?

2. (200-100) *2+40 = ?

3. (3000:2)-(8*9) = ?

4. (1345 - 1003)*4 = ?

  Математикалық ойын

1. (250*4)+(600:2)+(81:9)+70 = 1379

Тоқтамыс Темір Мәлікті жеңіп, Сығанақты алады.

2. (200-100) *2+40 = 240

Ақ Орда мемлекет ретінде қалыптасып, 240 жылға жуық өмір сүрді.

3. (3000:2)-(8*9) = 1428

Шығыс Дешті қыпшақтағы билік Жошының шайбани әулетінен ұрпағы Әбілқайыр ханға тиеді.

4. (1345 - 1003)*4 = 1368

Ұрұс хан Сығанақ қаласында теңге соқтырды.

Тарихи диктант

Ақ Орда - ..................аумағында ........... кейінгі құрылған алғашқы мемлекет. Орталығы ................. өзенінің орта ағысы бойына орналасқан ............... қаласы болды. Ақ Орданың аумағы ................ ханның екі баласы ............. мен .............. хандардың жерін қамтыды. Ақ Орда ............... өзенінен .............. ойпатына дейінгі, Сырдарияның ...................... және ................... ағысы аралығындағы кең-байтақ аумақты алып жатты.

Орда Ежен , Сығанақ, Батыс Сібір, Қазақстан, орта, Шайбани, моңгол, төменгі, Жошы, Жайық.

Есте сақтау

1. Орда Ежен

2. Сығанақ

3.Ұрыс хан

4. Ақ Орда

5. Барақ

6. Шығыс Дешті Қыпшақ

7. Әбілқайыр

8. Сырдария

9. Әмір Темір

10. Мүбәрак

Сематикалық карта

Дұрыс жауапқа “ + ” таңбасын қою

Сұрақтар

1.

Барақ

Дешті Қыпшақтың шығыс бөлігінде билік жүргізген Жошының үлкен баласы

2.

3.

Сығанақ

Ақ Орда мемлекетінің орталығы

Ұрыс хан

Өз атынан Сығанақ қаласында теңге соқтырған хан

4.

Орда Ежен

Сыр бойындағы қалаларды қайтару үшін әрекеттер жасаған хан

Сематикалық карта

Дұрыс жауапқа “ + ” таңбасын қою

Сұрақтар

1.

Барақ

2.

Дешті Қыпшақтың шығыс бөлігінде билік жүргізген Жошының үлкен баласы

3.

Сығанақ

Ақ Орда мемлекетінің орталығы

Ұрыс хан

Өз атынан Сығанақ қаласында теңге соқтырған хан

4.

Орда Ежен

+

Сыр бойындағы қалаларды қайтару үшін әрекеттер жасаған хан

+

+

+

+

Тест жұмысы.

• Ақ Орданың орталығы болған қала?

а) Сарайшық ә) Отырар б) Сығанақ в) Шаш г) Баласағұн

2. Қай ханның кезінде Ақ Орда Алтын Ордадан мүлдем оқшауланды?

а) Жұмадық ханның ә) Темір-Мәлік ханның б) Өзбек ханның

в) Ұрыс ханның г) Ерзен ханның

3. Еділ бойына жорық жасап Алтын Орданың бірқатар қалаларын бағындырған Ақ Орда ханы?

а) Мүбәрак ә) Ерзен б) Барақ в) Ұрыс г) Тоқтамыс

4. Сырдария бойындағы қалалар үшін Барақ кіммен соғысты?

а) Әмір Темірмен ә) Ұлықбекпен б) Тоқтамыспен в) Түй-Қожамен г) Мүбәракпен

5. Арал бойы, Сырдарияның орталық және төменгі ағысын Ақ Орда тұрғындары пайдаланды?

а) қыстау ретінде ә) жайлау ретінде б) көктеу есебінде в) күзеу үшін г) балық аулау үшін

6. Ақ Орданың алғашқы ханы:

а) Жошы ә) Ода Ежен б) Мүбәрак хан в) Өзбек хан г) Тоқтамыс хан

7. 1368-1369 жылдары Сығанақ қаласында өз атынан теңге соқтырған хан:

а) Өзбек хан ә) Тоқтамыс хан б) Мүбәрак хан в) Ұрыс хан г) Ерзен хан

8. Ақ Орда қай ұлыстың аумағында пайда болды?

а)Жошы ұлысы ә) Шағатай ұлысы б) Үгедей ұлысы в) Төле ұлысы г) Жебе ұлысы

Тест жұмысы.

• Ақ Орданың орталығы болған қала?

а) Сарайшық ә) Отырар б) Сығанақ в) Шаш г) Баласағұн

2. Қай ханның кезінде Ақ Орда Алтын Ордадан мүлдем оқшауланды?

а) Жұмадық ханның ә) Темір-Мәлік ханның б) Өзбек ханның в) Ұрыс ханның г) Ерзен ханның

3. Еділ бойына жорық жасап Алтын Орданың бірқатар қалаларын бағындырған Ақ Орда ханы?

а) Мүбәрак ә) Ерзен б) Барақ в) Ұрыс г) Тоқтамыс

4. Сырдария бойындағы қалалар үшін Барақ кіммен соғысты?

а) Әмір Темірмен ә) Ұлықбекпен б) Тоқтамыспен в) Түй-Қожамен г) Мүбәракпен

5. Арал бойы, Сырдарияның орталық және төменгі ағысын Ақ Орда тұрғындары пайдаланды?

а ) қыстау ретінде ә) жайлау ретінде б) көктеу есебінде в) күзеу үшін г) балық аулау үшін

6.Ақ Орданың алғашқы ханы:

А.Жошы В.Ода Ежен С. Мүбәрак хан Д.Өзбек хан Е.Тоқтамыс хан

7.1368-1369 жылдары Сығанақ қаласында өз атынан теңге соқтырған хан:

А. Өзбек хан В. Тоқтамыс хан С. Мүбәрак хан Д. Ұрыс хан Е. Ерзен хан.

8. Ақ Орда қай ұлыстың аумағында пайда болды?

А . Жошы ұлысы В. Шағатай ұлысы С. Үгедей ұлысы Д Төле ұлысы. Е.Жебе ұлысы

Бекіту сұрақтары: “Құрақ қөрпе” әдісі арқылы

1. Ақ Орда қай кезде құрыла бастады? Ақ Орданың алғашқы ханы? 2. Ақ Орданың этникалық құрамы қандай болды? 3. Ақ Орданың саяси жағдайын неше кезеңге бөліп қарастыруға болады? 4. Ақ Орданың құрылуының осы өңірдегі тайпалар мен халықтар үшін қандай пайдасы, маңызы болды?

5. Ақ Орданы басқарған хандардың ішінде өзіңе ұнап, есінде сақталып отырған қай хан? Несімен ұнады?

6. Қай ханның тұсында Ақ Орданың қалалық мәдениеті дами түсті? 7. Ақ орда халқы қандай шаруашылық түрімен айналысты?

8. Қазақ хандығының құрылуына қай мемлекет басты себеп болды?

Бүгінгі сабақта

Меңгердіңіз:

Көрдіңіз:

Естідіңіз:

Назарларыңызға

рахмет!