• Алтайдан Еділге дейінгі аралы?ты? “?ыпша?тар даласы” (Дешті ?ыпша?) деп ата?ан.
• Жалпы ?ыпша?тарды? этникалы? ??рамы екі б?ліктен т?рады
•
Жалпы ?ыпша?тарды? этникалы? ??рамы екі б?ліктен т?рады
• Батыс бірлестігі
11 тайпадан т?рады:
елб?рілі, то?соба,
йетиоба, дурдут
• Шы?ыс бірлестік
16 тайпадан т?рады:
8 негізгі, 8 ?са? тайпалы? б?лімшелер.
Е? беделдісі б?рілер бол?ан.
?ыпша? ханы осы тайпадан шы?ып отыр?ан.
?ыпша? бірлестігіндегі т?рік тілдес тайпалар:
• ?има?
• О?ыз
• ??ман
• Ежелгі баш??рт
• XII? бастап Арал ма?ында?ы
• ?а?лылар
• ?арл??тар
• Жіліктер ?осыл?ан
Еуропа саяхатшысы Плано Карпиниді? “?а?лылар
?ыпша?ша с?йлейді екені” дегені т?лы? д?лелдейді.
?ыпша? хал?ыны? ?алыптасуы
Дешті ?ыпша?та (?ыпша?тар даласында ) ?ыпша? хал?ыны? ?алыптасуы за?ды ??былыс еді.Біра? мон?ол шап?ыншылы?ы б??ан ?лкен н??сан келтірді. С?йтіп ?аза?станда бірі??ай халы? болып ?алыптас ??былысы XV ? дейін кешеуілдеді.
2. ?ыпша?тарды? ?о?амды? ??рылысы
?ытай тарихшысы Ж?зжани б?рілерді хан ?улиетіні? тайпасы деп ата?ан.
Ханды? билікті? орталы?ы “орда” деп ата?ан
?скери бас?ару ж?йесі бойынша о? ж?не сол ?анат болып б?лінді.
?скери бас?ару ж?йесі екіге б?лінген
• О? ?анатты? к?ші ж?не беделі басым
орталы?ы Жайы? ?зені бойында?ы Сарайшы? ?аласы
• Сол ?анат орталы?ы Сырдария ?зені бойында?ы Сы?ана? ?аласы
Екі ?анат?а б?лу билікті мыз?ытпай ?стан отыру ?шін жасал?ан еді.
А?с?йек-шонжарлар?а
Хан -Ханны? туыстары -- тархандар -
-бас?а?тар -- бектер - ру-тайпа -
--к?семдері -- байлар-ру-тайпа к?семдері
??лды “яланкуг” деп ата?ан
?ыпша?тарды? б?где аттары:
Орыс деректерінде: «Половцы» (далалы?тар)
Венгр деректерінде: «Кундар» «командар»
3. ?ыпша? ханды?ыны? саяси жа?дайы
?ыпша?тар Хорезм елімен ?атынасты жа?сарту?а тырысады. Хорезм билеушілері Текеш пен II М?хаммед ?ыпша? ханы ?адыр Букехан мен оны? жиені Алып-Деректі? арасында?ы билік ?шін таласты пайдаланып,Сы?ана? ?аласын басып алуды ойластырады. Текеш Отырарды билеп отыр?ан Алып-Деректі? ?скерін ?з жа?ына шы?арып, ?аланы жаулап алды. Билік ?шін б?секе тек мон?олдар екі елді де жаулап ал?аннан кейін ?ана біржола тынады.
4. ?ыпша?тарды? шаруашылы?ы
• Мал шаруашылы?ы (т?рт т?лік)
• Т?рмысты? к?сіп ( ?ол?нер.зергерлік)
• А? аулау шаруашылы?ы
• Егін шаруашылы?ы
Жа?а саба?ты бекіту:
1. ?ыпша?тарды? саяси орталы?ы бол?ан ?ала. (Сы?ана?)
Просмотр содержимого документа
«?ыпша? ханды?ы (XI-XIII ?асырды? басы).»
Сабақтың тақырыбы: Қыпшақ хандығы
(XI-XIII ғасырдың басы)
Сабақтың мақсаты:
• Білімділік: Оқушыларды отандық тарихтың Қыпшақ хандығы дәуірімен таныстыру,даму ерекшеліктеріне және маңызын ашып көрсету.
• Дамытушылық: Қыпшақ хандығындағы қазақ халқының қалыптасуындағы орнын айқындау.
• Тәрбиелік: Оқушылардың Қазақстан тарихындағы Қыпшақ хандығы туралы біліміне тәрбиелік сипат беру.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Көрнекілігі: Слайдтар, сөзжұмбақ.
Сабақтың кезеңдері:
1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Үй тапсырмасын сұрау
3. Жаңа сабақты түсіндіру
4. Сабақты бекіту “Сөзжұмбақ”
5. Үйге тапсырма беру
6.Оқушыларды бағалау
Үй тапсырмасын сұрау
• Қарақытайлардың Қазақстан жеріне келу себебі неде ?( Жетісуға)
• Қарақытайлардың қоғамдық құрылысының ерекшелігі?
• Қарақытайлар алым-салық жинау жүйесін қалай жүргізді?
• Қарақытай мемлекеті өзінің сыртқы саясатында қандай бағыт ұстанды?
(интербелсенді әдіс: бір-бірінің ойын жалғастыру, қарсы сұрақ қою.)
Жаңа сабақты түсіндіу
Жоспары
1.Қыпшақтардың қоныстанған жерлері және этникалық құрамы
2. Қыпшақтардың қоғамдық құрылысы
3. Қыпшақ хандығының саяси жағдайы
4. Қыпшақтардың шаруашылығы
1.Қыпшақтардың қоныстанған жерлері және этникалық құрамы
• Қыпшақ хандығы XI ғ құрылды .
• Алтайдан Еділге дейінгі аралықтың “Қыпшақтар даласы” (Дешті Қыпшақ) деп атаған.
• Жалпы қыпшақтардың этникалық құрамы екі бөліктен тұрады
•
Жалпы қыпшақтардың этникалық құрамы екі бөліктен тұрады
• Батыс бірлестігі
11 тайпадан тұрады:
елбөрілі, тоқсоба,
йетиоба, дурдут
• Шығыс бірлестік
16 тайпадан тұрады:
8 негізгі , 8 ұсақ тайпалық бөлімшелер.
Ең беделдісі бөрілер болған.
Қыпшақ ханы осы тайпадан шығып отырған.
Қыпшақ бірлестігіндегі түрік тілдес тайпалар:
• Қимақ
• Оғыз
• Құман
• Ежелгі башқұрт
• XIIғ бастап Арал маңындағы
• Қаңлылар
• Қарлұқтар
• Жіліктер қосылған
Еуропа саяхатшысы Плано Карпинидің “қаңлылар
қыпшақша сөйлейді екені” дегені төлық дәлелдейді.
Қыпшақ халқының қалыптасуы
Дешті Қыпшақта (Қыпшақтар даласында ) қыпшақ халқының қалыптасуы заңды құбылыс еді.Бірақ монғол шапқыншылығы бұған үлкен нұқсан келтірді. Сөйтіп Қазақстанда біріңғай халық болып қалыптас құбылысы XV ғ дейін кешеуілдеді.
2. Қыпшақтардың қоғамдық құрылысы
Қытай тарихшысы Жүзжани бөрілерді хан әулиетінің тайпасы деп атаған.
Хандық биліктің орталығы “орда” деп атаған
Әскери басқару жүйесі бойынша оң және сол қанат болып бөлінді.
Әскери басқару жүйесі екіге бөлінген
• Оң қанаттың күші және беделі басым
орталығы Жайық өзені бойындағы Сарайшық қаласы
• Сол қанат орталығы Сырдария өзені бойындағы Сығанақ қаласы
Екі қанатқа бөлу билікті мызғытпай ұстан отыру үшін жасалған еді.
Қыпшақтар Хорезм елімен қатынасты жақсартуға тырысады. Хорезм билеушілері Текеш пен II Мұхаммед қыпшақ ханы Қадыр Букехан мен оның жиені Алып-Деректің арасындағы билік үшін таласты пайдаланып,Сығанақ қаласын басып алуды ойластырады. Текеш Отырарды билеп отырған Алып-Деректің әскерін өз жағына шығарып, қаланы жаулап алды. Билік үшін бәсеке тек монғолдар екі елді де жаулап алғаннан кейін ғана біржола тынады.
4. Қыпшақтардың шаруашылығы
• Мал шаруашылығы (төрт түлік)
• Тұрмыстық кәсіп ( қолөнер .зергерлік)
• Аң аулау шаруашылығы
• Егін шаруашылығы
Жаңа сабақты бекіту:
1. Қыпшақтардың саяси орталығы болған қала. (Сығанақ)
2. Қыпшақтың елбөрілі тайпасы табынған аң . (Қасқыр)
3. Қыпшақтар туралы жазған еуропалық ғалым.(Карпини)
4. Орта ғасырлардағы түрік ғалымы.(Қашқари)
5. XI-XIII ғғ Еділ өзені мен Алтай тауы аралығындағы мемлекет бірлестігі .(Қыпшақ)
6. Қыпшақтардың этникалық құрамындағы тайпа .(Тоқсоба)
Оқушылырды бағалау
Үйге тапсырма: §13 оқып келу. Қарақытайлар мен Қыпшақтардың ерекшеліктері мен ұқсастығын тауып дәптерге жазыңыз
