"ПРОГРАММАЛЫ? ??РАЛДАР"

Программа — магниттік тасымалдаушыда (дискіде) файл т?рінде са?талып, ?рбір адамны? командасы бойынша компьютер жадына жуктеліп, орындау?а арнал?ан машина тіліндегі н?с?аулар жиыны. К?птеген м?селелер ?зара байланыста?ы бір-бірімен бірігіп отырып ж?мыс істейтін программалар кешендеріні? к?мегімен шешіледі.

Алдын ала келісім на?ты программа ар?ылы орындалатын ?рекеттер (функциялар) жиыныны? ж?не ?р функцияны? орындалу вариантын аны?тайды.

?нсіз келісім егер ж?мыс істеп отыр?ан адам ай?ын т?рде н?с?амаса, к?рсетілген немесе бас?а ?рекетті?, я?ни функцияны? на?ты ат?арылу параметрлерін (бас?а да вариантгары бол?анда) та?айындайды.

Интерфейс - программалы? жабды? пен.ж?мыс істейтін адам арасында?ы с??бат ж?ргізу шарттары мен келісімдер жиыны.

Программалы? жаса? - информациялы? технологияларды? елеулі бір б?лігі. Программасыз кез келген аппаратура ж?й элементгер жиыны болады да, ол ешн?рсе істей алмайды.

ЭЕМ программалары екі топ?а б?лінеді, олар:

1) ж?йелі программалы? жаса?;

2) ?олданбалы (к?делі) программалы? жаса?.

Ж?йелі программалар ЭЕМ-ні? аппаратты? жабды?тар ж?мысын бас?арып, ж?мыс істеп отыр?ан адамды ?олданбалы программалармен байланыстырады.

Ж?йелі программалы? жаса?ты бірнеше топ?а жіктеуге болады:

1) операциялы? ж?йелер;

2) утилиттер;

3) сервистік программалар.

Операциялы? ж?йелер - компьютерді бас?ару?а арнал?ан ж?не ?олданбалы программалармен байланысы бар на?ты программа. Дербес компьютерлер ?шін ке? тараган оиерациялы? ж?йелерге

МЗ (РС) DOS, Windows 95, Windows NT,OS/2, UNIX жатады,

Дербес компьютерлерлерге арнал?ан операциялы? ж?йелерді? барлы?ы да тек бір адамды? болып табылады. Расында да екі адамны? бір мезетге бір компьютерде ж?мыс істеуін елестету ?иын ?ой.

WINDOWS 95, WINDOWS NT, OS/2, UNIX к?п ма?сатты ж?йелер болып саналады. К?п ма?саттылы? — бір компьютерде бір уа?ытта ?атарласа бірнеше есепті шы?ару м?мкіндігі немесе бірнеше ?рекетті? ?атар ат?арылып жатуы. Мысалы, Сіз м?тін к?шіріліп жат?ан ша?та ойнап та отыруы?ыз?а боладь, ?йткені б?л ж?мыстарды ?рт?рлі ??рыл?ылар ат?арады немесе ол ??рыл?ыларды? ж?мыс жылдамды?ы адамны? жылдамды?ынан ?те жо?ары болып келеді.

К?птеген ІВМ - ?йлесімді компьютерлер дискілікМЗ DОS операциялы? ж?йесі мен к?п терезелі WINDOWS графикалы? операциялы? ж?йесін пайдаланады.

Операциялы? ж?келер к?птеген функцияларды оры?дайды: информацияны дискіге жазу-о?уды ж?зеге асырады, м?ліметтер са?тауды ?йымдастырады, компьютер ??рыл?ыларыны? ?зара байланыста ж?мыс істеуін, барлы? ?олданбалы программалар ж?мысыны? орындалуын ?амтамасыз етеді. Б?л ж?йе ЭЕМ іске ?осыл?аннан кейін иілгіш не ?атты дискіден ал?аш?ы ж?ктелетін кещенді программа болып табылады. Белгілі бір ?осымша ?ызмет ат?ару?а керекті программалар тобы утилиттер болып табылады. Олар?а мысал ретінде антивирустік (вирустерге ?арсы) программаларды, м?ліметтерді архивтеу (кысу) программаларын, компыотерді?: ж?мыс істеу ?абілетін (диагностика) тексеретін программаларды (тест ирограммалары) айту?а болады.

Сервистік программалар — ?рбір адамны? операциялы? ж?йемен ж?мыс істеуін же?ілдететін программалар тобы.

?олданбалы программалар ар?ылы біздер ?з есептерді шы?арамыз. М?ндай программалар "?осымшалар" (приложения) деп те аталады. ?олданбалы программалар сан алуан, олар?а ?арапайым программадан бастап к?рделі есептерді шы?ара алатътн ?уатгы мамандандырыл?ан ж?йелерді (м?тіндік продессор, графикалы? редактор, баспаханалы? ж?йелер т.б.), ?ылыми м?селелерге арнал?ан жоне жалпы к?пшілікке ?ызмет ету кешендерін де жат?ызу?а болады.

?олданбалы (к?делі) программалы? жаса? - белгілі бір маманды? салалсында на?ты есептер шы?ара алатын программадар жиыны. Олар белгілі бір ма?сатта пайдаланылатын ж?не ?мбебап болып екіге б?лінеді.

Белгілі бір ма?сатга пайдаланылатын программалы? жаса? ?р адамны? на?ты есептерін шыгаруга арналган, сонды?тан оны пайдалану аймаіы да шектеулі. М?ндай программаларды ж?мыс иесі ?зі жасайды немесе онь? талабы бойынша маман программалаушылар жасап береді.

Дербес компьютерлерді? ке? тарауьша басты себеп бол?ан оларды? алдын ала дайындал?ан ?мбебап программалы? жаса?тары? ке? таралуы еді, б?л программалар тек бір есепті шы?арып ?ана ?оймай, белгілі бір маманды? саласында есеп ж?мыстарын т?гел автоматтандыруды немесе информацияны? белгілі бір т?рлерін ?ндеуді т?гел ?амти алатын болды.

?рт?рлі информацияларды ?ндеуге м?мкіндік беретін ?мбебап программалык; жаса?ты? негізгі т?рлері мыналар:

- м?тін редакторлары;

- графикалы? редакторлар;

- электрондык, кестелер;

- о?ыту жоне ойнау программалары; информациялы? ж?йелер ж?не т.б.

М?тіндік информацияларды даярлау мен ??деуге арнал?ан программалар м?тін редакторы деп аталады. ?мірде кез келген ЭЕМ-де ж?мыс істейтін адамдар ?рт?рлі есеп-?исаптар мен ??жаттар дайындау, ма?ала ж?не бас?а жазбалар жазу сия?ты м?тін дайындаумен айналысады. ДЭЕМ-дерді осы ма?сатгар?а пайдаланса, бас?а машинкасына ?ара?анда ж?мыс ?німділігі к?рт ?сетіні талас тудырмаса керек.

М?тін редакторлары экранда м?тіндерді т?зетуге, ?ателерін уа?ьттында табу?а, абзацтарды? сол жа?, о? жа? шеттерін туралау?а, м?тіндерді дискілерде ?за? уа?ыт са?тап, ?ажет бол?анда бірден тауып алуга, бірнеше алфавитті (латьш, орыс, ?аза?) ?атар пайдалану?а, ??жаттарды ?а?аз?а бірнеше дана етіп басып шы?ару?а м?мкіндік береді.

Дербес ЭЕМ-дер кітап, журнал, газет, т.б. шы?аруда ке? пайда-ланылады. Компьютерді? машинка?а ?ара?анда к?птеген арты?шылы?ы бар: ?ате о?ай т?зетіледі, материалдарды дайындау шапшандайды, оларды безендіру жолдары женілдейді. ?те жо?ары сапалы басылым шы?ара алатын лазерлік принтерлермен жабды?тал?ан ша?ын баспахана ж?йелеріні? одан да к?шті м?мкіндіктері бар (осы о?улы? та компъютерлік баспа ж?йесінде дайындалды).

Ке? тара?ан м?тін редакторларына WordPerfekt, Mikrosoft Word, MultiEdit, WordStar, PageMaker т.б. жатады.

Графиктік редакторлар графиктік информацияны дайындау мен ??деуге арнал?ан программа болып табылады. Олар ?мірде жиі кездесетін есептеу н?тижелерін график т?рінде шы?аруда ?те ы?гайлы. Оны? ?стіне графикалы? редакторлар бейнелерді ?рт?рлі етіп - схемалар, сызбалар, суреттер ж?не т.б. т?рлерде бере алады.

Графикалы? редакторлар м?ліметтерді? есептелу н?тижесін график бейнесінде к?рсетуде де ж?не ?з ?алауымызша т?рлі сызы?тар т?р?ызуда да ?олданылады. Графиктерді ?рт?рлі ?ылыи, мысалы, т?зу немесе кисы? сызы? т?рінде, д??гелек диаграммалар мен гисто-граммалар бейнесінде алуга болады, оларга автоматты т?рде масштаб енгізуге, керек болса координата остеріне сандар мен атауларды жазып ?оюга да болады. К?рделі графикалы? бейнелер т?р?ызу кезінде т?рлі-т?рлі фигура мен контурларды пайдаланып, оларды? ?р?айсысын ?рт?рлі т?стерге бояуга да болады. Электронды? кестелер ж?йесінде миллионнан аса торлар (?ялар) болады, оігар пернелермен информацияны енгізу ар?ылы немесе формулалар орнегін есептеу нэтижесі бойынша компьютермен жазу ар?ылы толтырылады. М?нда кестелік м?ліметтерді т?зету, оларды дискілерде жазып са?тау, т?рлендіру, ?агазга басып алу сия?ты коптеген орекеттср ?те жылдам орындалады.

Ойын программалары дербес ЭЕМ-дердегі ?ыз?ылы?ты, кез келгенжан ?уестенетінтоп?ажатады. Дербес компьютерлерді? ке?інен тарауъша да себепші бол?ан ойын программалары еді. Компьютерлік ойындар - демалуды? жа?а технологиясы. ЭЕМ-де ойна?анда онымен шектен аса ?уестенуді? зиян екенін есте са?тау ж?н.

О?ыту программалары о?у-?йрену саба?тарын ?йымдастырады, оларды? мектепте не ?йде тарихтан, информатикадан, тілден, биологиядан, математикадан, физикадан т.б. п?ндерден саба??а дайындалу кезінде ?те ы??айлы екені талас тудырмайды. Компыотерлер саба? о?уда электронды? о?улы? ж?не тренажерлер т?рінде, лабораториялы? аспаіт ?рі информациялы? аны?тамалы? ж?йе есебінде ке?інен пайдаланылады. Институттар?а ?абылдау емтихандарын ?ткізу кезінде компьютерлер "?азы" р?лін де ?діл ат?ара алатын ??рал екені белгілі.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«"ПРОГРАММАЛЫ? ??РАЛДАР" »

ПРОГРАММАЛЫҚ ҚҰРАЛДАР

Программа — магниттік тасымалдаушыда (дискіде) файл түрінде сақталып, әрбір адамның командасы бойынша компьютер жадына жуктеліп, орындауға арналған машина тіліндегі нүсқаулар жиыны. Көптеген мәселелер өзара байланыстағы бір-бірімен бірігіп отырып жұмыс істейтін программалар кешендерінің көмегімен шешіледі .

Алдын ала келісім нақты программа арқылы орындалатын әрекеттер (функциялар) жиынының және әр функцияның орындалу вариантын анықтайды.

Үнсіз келісім егер жұмыс істеп отырған адам айқын түрде нұсқамаса, көрсетілген немесе басқа әрекеттің, яғни функцияның нақты атқарылу параметрлерін (басқа да вариантгары болғанда) тағайындайды.

Интерфейс - программалық жабдық пен.жұмыс істейтін адам арасындағы сұқбат жүргізу шарттары мен келісімдер жиыны.

Программалық жасақ - информациялық технологиялардың елеулі бір бөлігі. Программасыз кез келген аппаратура жәй элементгер жиыны болады да, ол ешнәрсе істей алмайды.

ЭЕМ программалары екі топқа бөлінеді, олар:

1) жүйелі программалық жасақ;

2) қолданбалы (кәделі) программалық жасақ.

Жүйелі программалар ЭЕМ-нің аппараттық жабдықтар жұмысын басқарып, жүмыс істеп отырған адамды қолданбалы программалармен байланыстырады.

Жүйелі программалық жасақты бірнеше топқа жіктеуге болады:

1) операциялық жүйелер;

2) утилиттер;

3) сервистік программалар.

Операциялық жүйелер - компьютерді басқаруға арналған және қолданбалы программалармен байланысы бар нақты программа. Дербес компьютерлер үшін кең тараган оиерациялық жүйелерге

МЗ (РС) DOS, Windows 95, Windows NT,OS/2, UNIX жатады,

Дербес компьютерлерлерге арналған операциялық жүйелердің барлығы да тек бір адамдық болып табылады. Расында да екі адамның бір мезетге бір компьютерде жұмыс істеуін елестету қиын ғой .

WINDOWS 95, WINDOWS NT, OS/2, UNIX көп мақсатты жүйелер болып саналады. Көп мақсаттылық — бір компьютерде бір уақытта қатарласа бірнеше есепті шығару мүмкіндігі немесе бірнеше әрекеттің қатар атқарылып жатуы. Мысалы, Сіз мәтін көшіріліп жатқан шақта ойнап та отыруыңызға боладь, өйткені бұл жұмыстарды әртүрлі қүрылғылар атқарады немесе ол қүрылғылардың жұмыс жылдамдығы адамның жылдамдығынан өте жоғары болып келеді.

Көптеген ІВМ - үйлесімді компьютерлер дискілікМЗ DОS операциялық жүйесі мен көп терезелі WINDOWS графикалық операциялық жүйесін пайдаланады.

Операциялық жүкелер көптеген функцияларды орыңдайды: информацияны дискіге жазу-оқуды жүзеге асырады, мәліметтер сақтауды ұйымдастырады, компьютер құрылғыларының өзара байланыста жұмыс істеуін, барлық қолданбалы программалар жұмысының орындалуын қамтамасыз етеді. Бүл жүйе ЭЕМ іске қосылғаннан кейін иілгіш не қатты дискіден алғашқы жүктелетін кещенді программа болып табылады. Белгілі бір қосымша қызмет атқаруға керекті программалар тобы утилиттер болып табылады. Оларға мысал ретінде антивирустік (вирустерге қарсы) программаларды, мәліметтерді архивтеу (кысу) программаларын, компыотердің: жұмыс істеу қабілетін (диагностика) тексеретін программаларды (тест ирограммалары) айтуға болады.

Сервистік программалар — әрбір адамның операциялық жүйемен жұмыс істеуін жеңілдететін программалар тобы.

Қолданбалы программалар арқылы біздер өз есептерді шығарамыз. Мұндай программалар "қосымшалар" (приложения) деп те аталады. Қолданбалы программалар сан алуан, оларға қарапайым программадан бастап күрделі есептерді шығара алатътн қуатгы мамандандырылған жүйелерді (мәтіндік продессор, графикалық редактор, баспаханалық жүйелер т.б.), ғылыми мөселелерге арналған жоне жалпы көпшілікке қызмет ету кешендерін де жатқызуға болады.

Қолданбалы (кәделі) программалық жасақ - белгілі бір мамандық салалсында нақты есептер шығара алатын программадар жиыны. Олар белгілі бір мақсатта пайдаланылатын және әмбебап болып екіге бөлінеді.

Белгілі бір мақсатга пайдаланылатын программалық жасақ әр адамның нақты есептерін шыгаруга арналган, сондықтан оны пайдалану аймаіы да шектеулі. Мүндай программаларды жұмыс иесі өзі жасайды немесе оньң талабы бойынша маман программалаушылар жасап береді.

Дербес компьютерлердің кең тарауьша басты себеп болған олардың алдын ала дайындалған әмбебап программалық жасақтарың кең таралуы еді, бүл программалар тек бір есепті шығарып қана қоймай, белгілі бір мамандық саласында есеп жұмыстарын түгел автоматтандыруды немесе информацияның белгілі бір түрлерін өндеуді түгел қамти алатын болды.

Әртүрлі информацияларды өндеуге мүмкіндік беретін әмбебап программалык; жасақтың негізгі түрлері мыналар:

- мәтін редакторлары;

- графикалық редакторлар;

- электрондык, кестелер;

- оқыту жоне ойнау программалары; информациялық жүйелер және т.б.

Мәтіндік информацияларды даярлау мен өңдеуге арналған программалар мәтін редакторы деп аталады. Өмірде кез келген ЭЕМ-де жүмыс істейтін адамдар әртүрлі есеп-қисаптар мен құжаттар дайындау, мақала және басқа жазбалар жазу сияқты мәтін дайындаумен айналысады. ДЭЕМ-дерді осы мақсатгарға пайдаланса, басқа машинкасына қарағанда жұмыс өнімділігі күрт өсетіні талас тудырмаса керек.

Мәтін редакторлары экранда мәтіндерді түзетуге, қателерін уақьттында табуға, абзацтардың сол жақ, оң жақ шеттерін туралауға, мәтіндерді дискілерде ұзақ уақыт сақтап, қажет болғанда бірден тауып алуга, бірнеше алфавитті (латьш, орыс, қазақ) қатар пайдалануға, құжаттарды қағазға бірнеше дана етіп басып шығаруға мүмкіндік береді.

Дербес ЭЕМ-дер кітап, журнал, газет, т.б. шығаруда кең пайда-ланылады. Компьютердің машинкаға қарағанда көптеген артықшылығы бар: қате оңай түзетіледі, материалдарды дайындау шапшандайды, оларды безендіру жолдары женілдейді. Өте жоғары сапалы басылым шығара алатын лазерлік принтерлермен жабдықталған шағын баспахана жүйелерінің одан да күшті мүмкіндіктері бар (осы оқулық та компъютерлік баспа жүйесінде дайындалды).

Кең тараған мәтін редакторларына WordPerfekt, Mikrosoft Word, MultiEdit, WordStar, PageMaker т.б. жатады.

Графиктік редакторлар графиктік информацияны дайындау мен өңдеуге арналған программа болып табылады. Олар өмірде жиі кездесетін есептеу нөтижелерін график түрінде шығаруда өте ыңгайлы. Оның үстіне графикалық редакторлар бейнелерді әртүрлі етіп - схемалар, сызбалар, суреттер және т.б. түрлерде бере алады.

Графикалық редакторлар мәліметтердің есептелу нәтижесін график бейнесінде көрсетуде де және өз қалауымызша түрлі сызықтар тұрғызуда да қолданылады. Графиктерді әртүрлі қылыи, мысалы, түзу немесе кисық сызық түрінде, дөңгелек диаграммалар мен гисто-граммалар бейнесінде алуга болады, оларга автоматты түрде масштаб енгізуге, керек болса координата остеріне сандар мен атауларды жазып қоюга да болады. Күрделі графикалық бейнелер түрғызу кезінде түрлі-түрлі фигура мен контурларды пайдаланып, олардың әрқайсысын әртүрлі түстерге бояуга да болады. Электрондық кестелер жүйесінде миллионнан аса торлар (ұялар) болады, оігар пернелермен информацияны енгізу арқылы немесе формулалар орнегін есептеу нэтижесі бойынша компьютермен жазу арқылы толтырылады. Мұнда кестелік мәліметтерді түзету, оларды дискілерде жазып сақтау, түрлендіру, қагазга басып алу сияқты коптеген орекеттср өте жылдам орындалады.

Ойын программалары дербес ЭЕМ-дердегі қызғылықты, кез келгенжан әуестенетінтопқажатады. Дербес компьютерлердің кеңінен тарауъша да себепші болған ойын программалары еді. Компьютерлік ойындар - демалудың жаңа технологиясы. ЭЕМ-де ойнағанда онымен шектен аса өуестенудің зиян екенін есте сақтау жөн.

Оқыту программалары оқу-үйрену сабақтарын ұйымдастырады, олардың мектепте не үйде тарихтан, информатикадан, тілден, биологиядан, математикадан, физикадан т.б. пәндерден сабаққа дайындалу кезінде өте ыңғайлы екені талас тудырмайды. Компыотерлер сабақ оқуда электрондық оқулық жөне тренажерлер түрінде, лабораториялық аспаіт әрі информациялық анықтамалық жүйе есебінде кеңінен пайдаланылады. Институттарға қабылдау емтихандарын өткізу кезінде компьютерлер "қазы" рөлін де әділ атқара алатын құрал екені белгілі.

Іс программалары қызметте керекті әртүрлі иыформацияларды дайыңцау, сақтау және өңцеу үшін кеңінен қолданылып жүр. Бұлар іс қағаздарын жүргізуді компьютерлендіру кезінде де құжаттар дайындау, жұмыс кестелерін жасау, кезекшілік графиктерін салу сияқты әрекеттерде де өте ыңғайлы болып табылады.

Информацияның кептеген түрлерін сақтау, іздеу, жалпы ұйымдастыру жұмысында информациялық жүйелер қолданылады. Бұларга мәліметтер базасы, кітапханадағы информация іздеу жүйелері, театрлардағы, әуе жолындағы және темір жолдагы билет сату мен оларды тіркеу тәсілдері жатады. ЭЕМ желілері мен информациялық коммуникациялар негізіндегі осы сияқты жүйелерді жасау мен дамыту қоғамымызды информацияландыру бағдарламасының ірге тасын қалайды.

Болашақта перспективасы бар информациялық құралдарға білімдер базасы мен эксперттік жүйелерді жатқызуға болады. Олардың көмегімен кейбір мамандық салаларында эксперттер тәртібін модельдеу арқылы медициналық тақырыптардан консультациялар мен әртүрлі қызмет салаларынан анықтамалар беру, онертапқыштарга, технологгар мен конструкторларга көмек беру істерін жүзеге асыруга болады.

Әмбебап программалық жасақтың дамуының арқасында күрделі біріктірілген жүйелер (интегралданған) жасальгаып жатыр. Олар бірыңғай командалар жүйесі арқылы бір форматгы пайдалана отырып мәтін редакторын, электрондық кестелерді, графикалық редакгорды, мәліметгер базасын басқаружүйесін, калъкуляторды және тағы басқаларды біріктіріп, бір интерфейс арқылы осылардың барлығын да пайдалану мүмкіндігін береді. Әмбебап программалык, жасақ дербес компьютерлермен жабдыкталган өртүрлі мамандьгқ иелерінің жүмыс орыңцарът автоматгандыруды іске асырады. Мұдай жүйелерге, мысалы, конструкторлық жобалауды, электрондық тақшалар жасап дайындауды, экономикалық және бухгалтерлік жүмыстарды автоматтандыру істерін жатқызуға болады. Қоғамъшызды дербес компьютерлермен, ЭЕМ желілерімен және информациялық қорлармен толық қамтамасыз ету бүрынгы "қағаздағы" мәлімеггерді қолдану жүмыстарын толықтыра отырып, информация алу, тарату, пайдалану жүмыстарын ұйымдастыруды жаңа белеске көтерді. Мүны өзі қоғамымызды информацияландыру процестерін дамытудың негізі болады деп толығынан айта аламыз.

Қолданбалы програмалар арасындағы ерекше топқа "қосымша" программаларды даярлаудың аспаптық қүралдары (инструментальные средства) жатады.

Программалау жүйелері шыққанға дейін өр адам өзі қолданатын программа мәтінін программалау тілінде жазып, оны ЭЕМ-ге арнаулы мәтін редакторы арқылы енгізіп, сонан соң тағы бір арнайы ирограмма - компилятор (транслятор) көмегімен өз мэтінін машина тіліне аударатын. Ен соңында үшінші бір арнаулы жинақтаушы программаның арқасында бөлек модульдерден орындалатын программалық файл алынатын.

Қазіргі кезде жасалынып жатқан программалар теледидар, тоңазытқыш, шаңсоргыш тәрізді ондірістік онімдер санатына кіреді. Бүл программаларды жасау мен тарату — өндірісті жүргізу зандылықтарымен бірдей деңгейде болады деген сөз.

Бүл күндері тегін берілетін, шартты түрде (жартылай) тегін және сатылатын ІІрограммалар бар. Программаларды сатып алу және тараіу шарттары сол программамен бірге берілетін оның сатушысы не авторы дайындаган қүжаттарда жазылады. Біреудің программасын пайдалану үшін осыңдай мәселелерге көңіл бөліп отыру қажет екенін естен шығармаған жөн.

Рүхсатсыз көшіріп алынған программаларды пайдаланудан сақ болыңыздар! Оның арты келеңсіз жағдайларга дұшар еткізуі мүмкін.