Саба?ты? ма?саты:
Білімділік: О?ушыларды берілгендер типі ж?не айнымалылар ??ымымен таныстыру.
Т?рбиелік: О?ушыларды? компьютерде д?рыс ж?мыс жасау?а т?рбиелеу.
Дамытушылы?: О?ушыларды? алгоритмдеу т?сілдері мен ?дістерін ?олдану ?абілеттерін дамыту.
Саба?ты? т?рі: Практикум элементі бар, к?рсете т?сіндіру саба?ы.
Саба?ты? барысы: I. ?йымдастыру. О?ушыларды? жа?а саба??а дайынды?ын ?ада?алап ?ту.
II. ?ткен саба?тар бойынша ?айталау с?ра?тары:
1. Алгоритм деп? / берілген есепті? шы?ару жолын реттелген амалдар тізбегі т?ріне келтіруді айтамыз /
2. Алгоритмні? ?асиеттері? / ай?ын, д?л ?рнектелу ?асиеті, дискреттік (?зіктілік) ?асиеті, н?тижелілік ?асиеті, жалпылы? немесе орта?ты? ?асиеті./
3. Алгоритмді жазу т?сілдері? / Таби?и тілде, ?арапайым алгоритмдік тілдер ?олдану, Блок-схема т?рінде, Программалау тілінде жазу./
4. Ат?арушы командалар ж?йесі дегеніміз? / Ат?арушы орындай алатын командаларды? жиынын./
5. Алгоритм ат?арушысы б?л? / алдын-ала ?ойыл?ан ?рекеттерді орындап, н?тижеге жететін адам, компьютер немесе техника болуы м?мкін./
Ш. Жа?а саба?ты т?сіндіру.
Тіл деп – информацияны символды? ж?йеде ?сынуды айтады. Кез келген программалау тілді? ?іні? символды? ж?йесі, алфавиті болады. Алфавит ол – т?ртібі аны?тал?ан, шектеулі белгілерден, ?ріптерден, арнайы символдардан т?ратын жиын. Стандартты Паскаль тіліні? алфавитіне мына символдар жатады:
1) латын алфавитіні? 26 бас ж?не кіші ?рптері;
2) араб цифрлары: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9
3) арнайы символдар: + – * / ; , : . < > = ‘’ ( ) [ ] { } $ _ # ^ @
Сонымен ?атар Паскаль тілінде арнайы символдарды?
комбинацияларынан ??рыл?ан мына символдар да ?олданылады:
: = меншіктеу <= кіші немесе те?
<> те? емес >= ?лкен немесе те?
.. м?ндерді? диапазоны (..) альтернативасы []
(* *) альтернативасы {}
Паскальда?ы с?здер. Паскаль тілінде ?олданылатын с?здер жиынын ?ш топ?а б?луге
болады: резервтелген с?здер, стандартты атаулар (идентификаторлар), пайдаланушыны? атулары. Резервтелген деп – бір арнайы м?ні бар, жазу ?лгісі бекітілген с?здерді айтады.
Мысалы: Program – программаны? басы, Procedure– процедураны? басы, Function –функцияны? басы, Begin – бастау, End-бітіру, Var – айнымалылар, Const – т?ра?ты т.б.
Идентификатор. Программаны, айнымалыларды, т?ра?тыларды, ?р т?рлі процедураларды ж?не функцияларды т.б. объектілерді белгілеу ?шін идентификаторлар (атаулар) ?олданылады. Идентификаторлар (атау) т?ра?тыларды, айнымалыларды, оларды? т?рлерiн, функцияларды, ба?дарламаларды т.б. обьектiлердi белгiлеу ?шiн ?олданылады. Б?л с?з латынны? identifico – ??сатамын с?зінен шы??ан. Идентификатор кез-келген ?зынды?та бола алады, ал оны? негізгі м?ні ретінде ал?аш?ы 63 символ алынады.
Тілді? деректер типтерін, т?ра?тыларын, процедураларын ж?не функцияларын белгілеуге стандартты атаулар ?олданылады. Мысалы: integer, Sin, Cos, Ln, Sqr, Sqrt, Read, Readln, Write, Writeln.
Т?ра?тылар ж?не айнымалылар. Паскаль тіліні? негізгі берілім элементтеріне т?ра?тылар ж?не айнымалылар жатады. Т?ра?тылар – программа орындау процессінде ?зіні? м?нін ?згертпейді. Санды? т?ра?ты – программада тікелей сан т?рінде жазылады: 4, -59, 3.14, 0.625.
Символды? т?ра?ты – апострофты? ішіне алын?ан символдар тізбегі:‘S=’, ‘3.14’, ‘Summa’, ‘введи два числа’
Айнымалылар – программа орындалу процессінде м?ні ?згеріп отыратын шама немесе жады ?яшы?ы.
Берілім типтері. Паскаль тіліні? ерекшелігі, ?р т?рлі типті берілімдерді ?олдану м?мкіндігі мол. Берілім типтері (data type) – амалдарды? белгіленген м?мкіншілік жина?тарымен біріккен шамалар жиыны. М?лiмет типтерi ?арапайым скалярлы? ж?не ??рылымды структуралы? шамалар болып екiге б?лiнедi.
?арапайым типтер реттелген ж?не на?ты болып екiге б?лiнедi. Реттелген тип – м?ндер айма?ы реттелген санылымды жиынды айтады. Б??ан т?мендегі типтер жатады: Integer (б?тін) - б?тін сандар жиынын белгілеуге арнал?ан. Б?тiн о? ж?не терiс сандарды? жазылуы да ?арапайым: 6, -40, 1999, 0, т.с.с. Б?тiн сандар –32768-бен +32767 аралы?ында ?ана ж?не жадыда алатын к?лемі 2 байт бола алады.
Char (символ) – символдар жиыны ??райды. Char типтегi шамаларды арифметикалы? ?рнектерде ?олдану?а болмайды. Символды? типті? константасы апостроф?а алын?ан р??сат етілген символ болып табылады. Жадыда алатын к?лемі 1 символ - 1 байт. Мысалы: ‘7’, ‘+’, ‘F’, ‘’’’, ‘j’, ‘?’.
Boolean – бульдік немесе логикалы? тип. Б?л типтегi шама екi м?ннi? бiреуiн ?ана ?абылдай алады: TRUE (а?и?ат) немесе FALSE (жал?ан). Логикалы? амалды? келесі т?рлері бар: NOT (логикалы? “емес”), AND (логикалы? “ж?не”), OR (логикалы? “немесе”), Xor (ерекше логикалы? “немесе”) . Бульдік типті м?ндерді салыстыру операциялары орындалуы м?мкін, м?нда false < true (жал?ан < а?и?ат) деп есептеледі.Бульдік типті м?ндер жадыны? 1 байт к?лемін алады. Б?л амалдарды? м?ндерi т?мендегi ?атынастар бойынша аны?талады.
Саналатын тип – ол ?абылдай алатын м?ндерді санап шы?умен беріледі. ?рбір м?н кейбір идентификатормен аталады, мысалы: Type colors = (red, white, blue, black);
Тип-диапазон – кез келген реттелген тип ретінде ?зіні? базалы? типтегі ішкі жиыны.
<минималды м?н>..<максималды м?н> Тип-диапазонды аны?тау ?шін келесі ережелерге с?йену керек: - ".." бір символ ретінде ?арастырылады, сонды?тан екі н?кте арасына пробел ?ойылмайды; - сол жа? шекара о? жа? шекарадан аспауы керек. Мысалы: Type month = 1..12;
lat = ’a’..’z’;
Real - на?ты шамалармен есептеулерді ?ажет д?лдікпен ж?ргізу ?шін пайдаланамыз. На?ты тип к?дiмгi таби?и аралас сандар т?рiздi санны? б?тiнi мен б?лшегi н?кте ар?ылы ажырытылып жазылады. Жадыда алатын к?лемі 6 байт Мысалы: 3.023, -1.264, 5.0, -23.94 Ал ?те ?лкен немесе кiшi на?ты сандар к?рсеткiшi бар экспоненциал сандар т?рiнде жазылады: Мысалы: -2.65Е-06, 3.9Е+04, .61Е-02. М?нда?ы Е ?рпi “10-ны? д?режесi” деген ма?ынаны бiлдiредi. Санны? б?тiн б?лiгi н?лге те? болса, ол жазылмайды, ал санны? та?басы о? болса, + белгiсi ?ойылмайды. На?ты сандар 2.9Е-39-ден 1.7Е+38-ге дейiнгi аралы?та бола алады. М?ндерi б?л аралы?тан шы?атын сандар ?шiн арнайы т?сiлдер ?олданылады.
Тип
Диапазон
Жадыда алатын к?лем
Integer (Б?тін)
-32 768..+32 767
2 байт
Real (На?ты)
2.9Е-39..1.7Е+38
6 байт
STRING жолды? тип, 0... 255 символ
Логикалы? тип: 1 байт BOOLEAN (False, True) AND, OR, XOR Стандартты атаулар ?згертілмейді.
IV. Жа?а та?ырыпты бекіту:
1. Паскаль тіліні? алфавитіне не жатады?
2. Идентификатор дегеніміз не?
3. Идентификаторды орыс ?ріптерімен жазу?а бола ма?
4. М?ліметтерді? ?андай типтері бар ж?не айырмашылы?ы неде?
5. Паскаль тілінде ?андай математикалы? функциялар ?олданылады? Оларды? атап шы?ы?ыз?
6. Паскаль тілінде санны? б?тін б?лігін ж?не ?алды?ын б?ліп алу ?шін, ?андай резервтелген с?здер ?олданылады?
V. ?йге тапсырма. ?тілген жа?а та?ырып бойынша о?ып келу.