•Интернетте т?уелділікті же?уді? 10 жолы
•1.Кесте бойынша кір. ?а?аз?а бір апталы? кесте сызып, ?аламтор?а белгілі бір уа?ытта кіріп, ?ай уа?ытташы?уды жазып ?ой. Бір апта бойы осы кесте ?ана ар?ылы кір. Егер сен ?аламторда к?п уа?ыт отыру?а ?йреніп ?алсан, ал?аш?ы к?ндері ?иналасын біра? уа?ыт ?те ?йреніп кетесін.
•2. Білім де?гейі?ізді к?тері?із. ?йі?ізде б?рыннан о?ы?ы?ыз келіп ж?рген кітаптар бар шы?ар. Соларды о?у?а кірісі?із. Википедияны? орнына энциклопедия о?ы?ыз. Осылайша интернеттен алша?тап ?ана ?оймай, ?з білімі?ізді де жетілдіресіз.
•3. Керегі?ді жазып ал. Егер ?аламторда са?ан керек м?ліметтер, жа?алы?тар, кестелер, к?нтізбелер ж?не ойындар болса оларды ?а?аз?а жазып ал. Есесіне сен ?аламтор?а к?п отырмайсы?, ?рі уа?ытында бас?а керек сайттар?а кіруге пайдаланасы?.
•4. ?уес?ой бол. Белгілі бір курстар?а жазыл. ?зіне ?найтын спортпен, ?н айтумен, би мен айналыс. Достарынмен кино?а немесе концерттерге бар, ?ызы?ты кітаптар о?ы. Интернет ?олжетімді жерлерге барудан бас тарты?ыз, мысалы, интернет-кафеге.
•5. Отбасы к?мегі. ?йдегілерді? к?мегіне ж?гін. Олардан ?аламторда арты? уа?ыт отыр?аны?ды к?рсе, орнынан т?р?ызып жіберуін ?тін. Мысалы: ?аламторда, компьютерді, то?ты ?шіру сия?ты.
•6. Компьютерде отыру уа?ытын шекте?із. К?ніне осынша са?аттан осынша?а дейін отырамын деп арнайы уа?ыт та?айында?ыз. Аптасына ?анша рет шы?у керектігіне де кесте жаса?ыз. Егер ж?мысы?ызды ая?таса?ыз, тез шы?ып кетуге тырысы?ыз.
•7. Достары?ызбен интернет ар?ылы с?йлескенше, кездесіп ??гімелесуге тырысы?ыз. ?леуметтік желілерге к?п уа?ыт б?лмеуге тырысы?ыз.
•8. Таймер ?олданы?ыз. Компьютерге отырарда таймерді 30 минут?а ?ойып ?ойы?ыз. Сигнал компьютер алдында ?анша уа?ыт отыр?аны?ыз жайлы хабар беріп отырады.
•9. Компьютер алдында тама? жеме?із. Ас ?йге барып, тама? ішу онлайн режимнен біраз уа?ыт?а болса да босатады.
•10. Шынай ?мірде бол. ?аламторды? ішіндегі барлы? н?рсе шын ?мірде бар екені? ?мытпа. А? – ??старды к?ргін келсе зоопаркке бар. Футбол к?ргін келсе стадион?а барып к?р. ?ншілерді к?ргін келсе оларды? концертіне бар. ?з ?мірінді шынайы етіп ?ткіз.
•
•
ЖЕЛІЛІК ЭТИКЕТ ЕРЕЖЕСІ
1-ереже: Сіз адаммен с?йлесіп отыр?аны?ызды есі?ізде ?ста?ыз. Сізді балаба?шада ?йреткен, алтын ереже ?андай? Бас?алар?а олай істеме, ?йтпесе оларда са?ан соны жасайды. ?зі?ізді с?йлесіп отыр?ан адамны? орнына ?ойы?ыз. ?орша?андар?а тіл келтірмей, ?з к?з?арасы?ызды білдіруден бас тартпа?ыз.
Кейбір ке?істікте «Телекоммуникацияны пайдалан?ан кезде сіз адаммен с?йлесіп отыр?аны?ызды есте ?ста?ыз, ?йтпесе компьютер экранымен ж?мыс істейсіз. Сіз ?олмен ешн?рсе к?рсете алмайсыз, дауыс ыр?а?ын ?згерте алмайсыз, ж?не сізді? бет пішіні?із де еш?андай р?лді білдірмейді. Сізді? сырласы?ыз с?з, тек ?ана с?з к?реді» деп айтыл?ан.
Электронды? почта немесе телеконференция бойынша с?йлесіп отыр?ан кезде сізді? сырласы?ызды? с?з т?сіндіруінде сіз же?іл ?ателесуі?із м?мкін. ?кінішке орай сізді? адресаты?ыз да ?зіні? сезімі мен ?деті бар адам болуын ?мытпау ?ажет.
•2-ереже:
•Шынайы ?мірдегі т?ртіп стандартын желіде де ?ста?ыздар.
•Шынайы ?мірде бізді? к?пшілігіміз кейде шектеуге, кейде ?сталып ?алмайы? деп за??а ба?ынады. Виртуалды ке?естікте ?сталып ?алу м?мкіндігі бар. Кейде адамдар «экран артында» тірі адам отыр?анын ?мытып, желідегі т?ртіп ережелері ?арапайым ?мірдегідей ?атал емес деп ойлайды.
•Б?л ?ателік т?сіндіріледі, сонда да б?л ?ателік. Т?ртіп стандарттары виртуалды ке?естікті? ?рт?рлі н?ктелерінде ?р?алай болуы м?мкін, біра? шынайы ?мірдегідей олар ж?мса? емес. ?атынас этикетін са?та?ыздар. «Барлы? этикет сізді? ?зі?із ?шін ??растырыл?аннан т?рады» деп айтатындар?а сенбе?іздер. Егер де сіз киберке?істікте этикалы? т?рдегі м?селені кездестірсе?із, онда оны шынайы ?мірде ?алай шешетіні?ізді ойла?ыз.
•3-ереже:
•Киберке?істікте сіз ?ай жерде екені?ізді есте ?ста?ыз. Бір жерде бірден ?абылданады, ол біра? бас?алар?а д?рекілік деп саналуы м?мкін. Мысалы, теледидарлы? ба?дарламалар тал?ыланатын конференцияларда?ы ?рт?рлі с?здер мен ?сектер – к?дімгі жа?дай. Егер сіз олармен журналистикалы? пікір-талас?а ?атысуды шешсе?із, Сізге ол еш?андай ата? ?оспайды. Сонды?тан виртуалды ке?істікті? жа?а аясында болса?ыз, алдымен жан-жа?ы?ыз?а ?ара?ыз. Уа?ыты?ызды жа?дайды т?сінуге ж?мса?ыз, адамдарды? ?алай ж?не не туралы айтып жат?анын ты?да?ыз. Осыдан кейін ??гімеге т?сі?із.
•4-ереже: Бас?аларды? уа?ыты мен м?мкіндігін сыйла?ыз.
•5-ереже: Бет келбеті?ізді са?та?ыз. Анонимдік ерекшелігін ?олданы?ыз. Желіде (мысалы конференцияда) сіз шынайы ?мірде кездеспеген адамдармен кездесуі?із м?мкін. Оларды? еш?айсысы да сізді к?рмейді. Сонды?тан да ешкім сізді тері?ізді?, к?зі?ізді?, шашы?ызды? т?сі, салма?ы?ыз, жасы?ыз немесе киімі?із ?шін с?кпейді. Біра?, сізді жазуы?ыз бойынша ба?алайды. Желідегілер ?шін б?л ?те ма?ызды. Осыдан грамматика ережесі ерекше орын алады. ?олданушыларды бала?аттама?ыз. Ж?не де т?зімді, ?рі сыпайы болы?ыз. Нормативті емес лексиканы пайдаланба?ыз, ?рыс-керіс ?шін ?рыс-керіске т?спе?із.
6-ереже:
?ай жерде сіз к?мектесе аласыз, сол жерде бас?алар?а к?мектесі?із. Со?ында, осы кері жа?дайдан кейін, бір жа?сы ке?ес. Виртуалды ке?істікте неге с?ра? ?ою тиімді? ?йткені сізді? с?ра?ы?ызды? жауабын білетін к?п адамдар о?иды. Тіпті тек бірнеше адам ?ана жауап бергенні? ?зінде, білімні? жалпы к?лемі желіде ?л?аяды. Интернет ?алымдарды? т?жірибе алмасуын ?сіріп отыр. Кейінірек б?л ?деріске бас?аларда ?уестене бастады. Сонды?тан – ?атысы?ыздар. Т?жірибе алмасу – ?уестенетін іс. Б?л желіні? б?рын?ы ж?не ?те жа?сы д?ст?рі.
•7-ереже: Б?секелеске т?спе?із ж?не оларды флеймге жібері?із. Флейм (flames) – б?л бас?а ?атысушы ??гімелеріні? ойын ескермей айтыл?ан эмоционалды ескертулер. Флейм – б?л да желіні? ескі д?ст?рі. Флеймдер шы?арушылар?а ?ана емес, оны о?итындар?а да пайдалы болуы м?мкін.
•8-ереже: Жеке жазба ???ы?ын сыйла?ыз.
9-ереже: ?з м?мкіндіктері?ізді теріс пайдаланба?ыз. Виртуалды ке?істікте кейбір адамдар ?здерін профессионал (білікті маман) сезінеді. Б?л ?рбір желілік ойындарда?ы шеберлер, ?рбір офистегі сарапшылар ж?не ?рбір ж?йедегі ж?йелік адмитистраторлар. Бас?а ?олданушылар?а ?ара?анда ке? білімдері бар немесе ?олдарында ке? ?кілеттігі бар б?л адамдар ата?ты тез алады. Біра?, олар онымен ?олданады дегенді білдірмейді. Мысалы, желілік адмистраторлар жеке почталы? хабарламаны о?ымауы тиіс.
•10-ереже: Бас?аларды? ?атесін кешіруде ?йрені?із. ?рбір адам кезінде жа?а адам бол?ан ж?не ?рбірі б?л кітаптан м?ддесін алып тастамайды. Сонды?тан да біреу ?ате – ол с?здегі ?ате; абайсыз флейм; ма?ынас с?ра? немесе д?рыс емес ?зын жауап жіберген жа?дайда – о?ан т?сініспен ?арау?а тырысы?ыз. Сізді? с?хбаттасушы?ызды? – адам екенін ?мытпа?ыз. Желі ?кімшілігіне с?гіс жасама?ыз. ?ыс?аша болы?ыз. ?зі?із туралы ойды ?адір т?ты?ыз ма?ыналы та?ырыпты ?олданы?ыз. О?итындарды ойла?ыз. ?зілмен абай болы?ыз! Кросс-постингке ?ызы?па?ыз. ?з жауабы?ызда айтыл?андарды біріктірі?із. ж?не ?ыс?аша жаса?ыз. Конференция емес, электронды почта ар?ылы жауап бері?із. Хабарлама?а жауап бермес б?рын, алдымен барлы?ын о?ып шы?ы?ыз. Авторлы? ???ы? ж?не лицензия туралы есте са?та?ыз. Сілтеме туралы ?мытпа?ыз. Бас?аларды? к??ілін т?сіретін, с?здерді белгілеп ?ойы?ыз. С?з жолыны? ?зынды?ын ?ыс?арты?ыз ж?не арнайы символдарды ?олданбау?а тырысы?ыз.
