Радиоактивтілік – адам ?міріндегі ма?ызды орын алатын ?лкен ?ылым жа?алы?ы болып табылады. Ал б?л ??былысты? ?ылымда?ы ма?ызды ?аншалы?ты зор болса, оны? а?за?а, таби?ат пен ?орша?ан орта?а, жер бетіндегі барлы? тіршілік иелеріне келтіретін зияныны? да бар екенін ?мытпау керек.
Немісті? ата?ты о?ымыстысы Вильям Конрад Рентген физика институтыны? ж?не Вюрцбург Университетіні? физика кафедрасын бас?арып ж?рген кезінде ?те тамаша жа?алы?ты? иесі болды. Ол б?л кезде елу жаста болатын. Оны? т?жірибе ж?ргізетін зертханасы ?зі т?р?ан б?лмені? т?менгі ?абатына орналас?ан болатын. 1895 жылды? 8-?арашасында т?жірибе ?за??а созылып, ?деттегіден кеш ая?талды.
Радиация латын тілінде радиус-с?уле деген с?з. Радиация?а к?нні? с?улесі, ?арышты? с?уле, жерді? таби?и радиоактивтік заттарыны? с?уле шы?аруы ж?не жасанды радиоактивті изотоптар жатады.
Радиацияны – радиоактивті заттар немесе арнайы ??растырыл?ан ??рыл?ылы? т?р?ызады. Ал, радиацияны? ?зі, а?за?а ?сер ете отырып, онда радиоактивті заттарды ?ндірмейді ж?не оны радиацияны? жа?а к?зіне айналдырмайды. Осылайша, адам рентгендік флюорографиялы? тексерілуден кейін радиоактивті болмайды.
XX ?асырды? 20-жылдарыны? ая?ында радиациядан ?ор?ау ж?ніндегі халы?аралы? комиссия (МКРЗ) ??рыл?ан болатын. 50-жылдарды? басынан бастап ?лемдік ?ауымдасты? иондаушы с?улелерді? адам а?засына, ?орша?ан орта?а ?сері м?селесіне к??іл б?ле бастады. Б?л Хиросима мен Нагасакидегі бомбалау, сонымен ?атар ядролы? ?аруды сынауды? радиоактивті материалдарды? б?кіл жер шарына таралуына ?келіп со?уына байланысты еді.
Адам организмі радиация к?зіне емес, радиация?а жауап береді. Радиоактивті заттар болып табылатын радиация к?здері ішек жолдары ар?ылы сумен ж?не тама?пен бірге, ?кпе ар?ылы тыныс алу кезінде, аз м?лшерде тері ар?ылы, сонымен ?атар медициналы? радиоизотопты диагностика кезінде адам организміне т?се алады.
Радиоактивтілікті? екі т?рі бар:
1) таби?и; 2) техногенді.
Таби?и радиоактивтілік миллиардта?ан жылдар бойы ?мір с?ріп келеді ж?не ол барлы? жерде кездеседі. Иондаушы с?улелер жер бетінде тіршілік пайда бол?ан?а дейінгі кезе?де ж?не тіпті жерді? ?зі пайда болмай т?рып-а? пайда болатын. Радиоактивті материалдар жер пайда бол?ан кезден бастап, оны? ??рамында бол?ан.
Д?рыс экологиялы? сананы? экономикалы? ?ажеттіліктерді? ы?палына т?спеуі адам мен таби?ат арасында?ы гармониялы?, жер шарында?ы ?ркениетті? стратегиялы? ба?ыты болып табылады.
Б?л проблеманы? ?зіне т?н бір?атар ерекшеліктері бар ж?не олар таби?атты ?ор?ауды? жекелеген бас?а міндеттерінен м?лдем ?згеше. Біріншіден, ол т???ыш рет осыдан тек 30 ж?рын туды. Жыл ?ткен сайын адамдарды? радииоактивті с?улеленумен за?ымдануы к?бейе т?суде. ?йткені жыл сайын атом электр станциялары салынып, олар іске ?осылып жатыр. Сондай-а? неше т?рлі тездеткіштер сыналып, атом бомбалары жарылып жатады. Олардан ?аншама радиоактивті с?улелер б?лініп шы?ып, адамзат баласына неше т?рлі зиян келтірді десе?ізші. Сонды?тан адамзат баласын радиациядан ?ор?ау осы кезде кезек к?ттірмейтін ?зекті м?селеге айналып отыр.
С?ра?тар ?ою.
Таби?атта адамзат баласы, жан – жануарлар д?ниесі, ?сімдіктер ?лемі таби?и радиоактивтік с?улеленуді? сырт?ы ж?не ішкі ?серімен шектелініп т?рады, я?ни таби?и радиоактивтік фон деп аталатын жа?дайда болады. Б?л жер бетіндегі тіршілік ?мірді? таби?и ?ажеттілігі. Біра? адамзат баласы ?зін таби?и зат алмасу процестеріні? ау?ымынан шы?арып, глобалды бірігей ?ызмет ететін ж?йе ретіндегі биосферада ?зіні? т?ртібіндегі шекті нормаларды б?зуда. Осыларды белгілі бір ж?йеге келтіру кезек к?ттірмейтін м?селелерді? біріне айналып отыр.
Космостан келетін космосты? с?улелерді? практика ж?зінде адамзат баласыны? ?ор?ану?а еш?андай м?мкіндігі жо?. Ол 1000 км атмосфералы? ?абаттан лезде ?тіп кетеді де жер шарына т?гелдей таралады. Космонавттарды да космос с?улесін ?ор?ау о?ай шаруа емес екендігін ?мірді? ?зі к?рсетіп отыр. Иондал?ан с?улеленуді ем-дом ретіндепайдаланып жатыр. Дерттерде диагностика ?ою ?шін де та?балан?ан атомды пайдаланады. С?уле терапиясы мен ?ан, ауруларын емдеуге болады. ?ауіпті ісіктерді де емдеу ?шін бета-с?улесін пайдаланады.
Плакатта?ы с?зж?мба?ты шешкізу.
Адамдарды радияциядан ?ор?ау – ?аза?стан Республикасыны? алдында т?р?ан аса ??рделі м?селе. ?аза?стан Республикасында адамдарды? денсаулы?ына ?те ?лкен к??іл б?лінуде. ?сіресе экологиялы? апат?а ?шыра?ан айма?тарда да т?ратын халы?тарды? денсаулы?ы ?ата? ба?ылау?а алын?ан. Неше т?рлі экологиялы? проблеммалар, ?сіресе радиациялы? экология ?з т?р?ысынан шешімдерін тап?ан жо?.
Сайып келгенде, біз – ?азіргі жас мамандар, келер ?рпа?ымызды? ?міріні? жар?ын да м?нді болуы ?шін ?орша?ан ортамызды, я?ни Таби?ат – Анамызды аялай білуіміз ?ажет. Ол ?шін мені?ше, ?р адам баласы экологиялы? білім мен т?рбие беру м?селелерін бір-бірімен саба?тастыр?аны ж?н.
Радиоактивтілік – адам өміріндегі маңызды орын алатын үлкен ғылым жаңалығы болып табылады. Ал бұл құбылыстың ғылымдағы маңызды қаншалықты зор болса, оның ағзаға, табиғат пен қоршаған ортаға, жер бетіндегі барлық тіршілік иелеріне келтіретін зиянының да бар екенін ұмытпау керек.
Немістің атақты оқымыстысы Вильям Конрад Рентген физика институтының және Вюрцбург Университетінің физика кафедрасын басқарып жүрген кезінде өте тамаша жаңалықтың иесі болды. Ол бұл кезде елу жаста болатын. Оның тәжірибе жүргізетін зертханасы өзі тұрған бөлменің төменгі қабатына орналасқан болатын. 1895 жылдың 8-қарашасында тәжірибе ұзаққа созылып, әдеттегіден кеш аяқталды.
Радиация латын тілінде радиус-сәуле деген сөз. Радиацияға күннің сәулесі, ғарыштық сәуле, жердің табиғи радиоактивтік заттарының сәуле шығаруы және жасанды радиоактивті изотоптар жатады.
Радиацияны – радиоактивті заттар немесе арнайы құрастырылған құрылғылық тұрғызады. Ал, радиацияның өзі, ағзаға әсер ете отырып, онда радиоактивті заттарды өндірмейді және оны радиацияның жаңа көзіне айналдырмайды. Осылайша, адам рентгендік флюорографиялық тексерілуден кейін радиоактивті болмайды.
XX ғасырдың 20-жылдарының аяғында радиациядан қорғау жөніндегі халықаралық комиссия (МКРЗ) құрылған болатын. 50-жылдардың басынан бастап әлемдік қауымдастық иондаушы сәулелердің адам ағзасына, қоршаған ортаға әсері мәселесіне көңіл бөле бастады. Бұл Хиросима мен Нагасакидегі бомбалау, сонымен қатар ядролық қаруды сынаудың радиоактивті материалдардың бүкіл жер шарына таралуына әкеліп соғуына байланысты еді.
Адам организмі радиация көзіне емес, радиацияға жауап береді. Радиоактивті заттар болып табылатын радиация көздері ішек жолдары арқылы сумен және тамақпен бірге, өкпе арқылы тыныс алу кезінде, аз мөлшерде тері арқылы, сонымен қатар медициналық радиоизотопты диагностика кезінде адам организміне түсе алады.
Радиоактивтіліктің екі түрі бар:
1) табиғи; 2) техногенді.
Табиғи радиоактивтілік миллиардтаған жылдар бойы өмір сүріп келеді және ол барлық жерде кездеседі. Иондаушы сәулелер жер бетінде тіршілік пайда болғанға дейінгі кезеңде және тіпті жердің өзі пайда болмай тұрып-ақ пайда болатын. Радиоактивті материалдар жер пайда болған кезден бастап, оның құрамында болған.
Дұрыс экологиялық сананың экономикалық қажеттіліктердің ықпалына түспеуі адам мен табиғат арасындағы гармониялық, жер шарындағы өркениеттің стратегиялық бағыты болып табылады.
Бұл проблеманың өзіне тән бірқатар ерекшеліктері бар және олар табиғатты қорғаудың жекелеген басқа міндеттерінен мүлдем өзгеше. Біріншіден, ол тұңғыш рет осыдан тек 30 жұрын туды. Жыл өткен сайын адамдардың радииоактивті сәулеленумен зақымдануы көбейе түсуде. Өйткені жыл сайын атом электр станциялары салынып, олар іске қосылып жатыр. Сондай-ақ неше түрлі тездеткіштер сыналып, атом бомбалары жарылып жатады. Олардан қаншама радиоактивті сәулелер бөлініп шығып, адамзат баласына неше түрлі зиян келтірді десеңізші. Сондықтан адамзат баласын радиациядан қорғау осы кезде кезек күттірмейтін өзекті мәселеге айналып отыр.
Сұрақтар қою.
Табиғатта адамзат баласы, жан – жануарлар дүниесі, өсімдіктер әлемі табиғи радиоактивтік сәулеленудің сыртқы және ішкі әсерімен шектелініп тұрады, яғни табиғи радиоактивтік фон деп аталатын жағдайда болады. Бұл жер бетіндегі тіршілік өмірдің табиғи қажеттілігі. Бірақ адамзат баласы өзін табиғи зат алмасу процестерінің ауқымынан шығарып, глобалды бірігей қызмет ететін жүйе ретіндегі биосферада өзінің тәртібіндегі шекті нормаларды бұзуда. Осыларды белгілі бір жүйеге келтіру кезек күттірмейтін мәселелердің біріне айналып отыр.
Космостан келетін космостық сәулелердің практика жүзінде адамзат баласының қорғануға ешқандай мүмкіндігі жоқ. Ол 1000 км атмосфералық қабаттан лезде өтіп кетеді де жер шарына түгелдей таралады. Космонавттарды да космос сәулесін қорғау оңай шаруа емес екендігін өмірдің өзі көрсетіп отыр. Иондалған сәулеленуді ем-дом ретіндепайдаланып жатыр. Дерттерде диагностика қою үшін де таңбаланған атомды пайдаланады. Сәуле терапиясы мен қан, ауруларын емдеуге болады. Қауіпті ісіктерді де емдеу үшін бета-сәулесін пайдаланады.
Плакаттағы сөзжұмбақты шешкізу.
Адамдарды радияциядан қорғау – Қазақстан Республикасының алдында тұрған аса қүрделі мәселе. Қазақстан Республикасында адамдардың денсаулығына өте үлкен көңіл бөлінуде. Әсіресе экологиялық апатқа ұшыраған аймақтарда да тұратын халықтардың денсаулығы қатаң бақылауға алынған. Неше түрлі экологиялық проблеммалар, әсіресе радиациялық экология өз тұрғысынан шешімдерін тапқан жоқ.
Сайып келгенде, біз – қазіргі жас мамандар, келер ұрпағымыздың өмірінің жарқын да мәнді болуы үшін қоршаған ортамызды, яғни Табиғат – Анамызды аялай білуіміз қажет. Ол үшін меніңше, әр адам баласы экологиялық білім мен тәрбие беру мәселелерін бір-бірімен сабақтастырғаны жөн.
Қорытындылау сұрақтарын қою. Ойын ойнату. Сабаққа қатысушылар өз ойларып дайындалған плакатқа жабыстырады.
