Салыстырмалы? атомды? масса. Vl сыныпты? физика курсынан масса ??ымы белгілі екенін ескеріп, оларды мынадай с?ра??а жауап беруін с?раймыз.
Атомдарды? массасын граммен не килограммен ?лшеуге бола ма?
Атомдарды? массасы ?те кіші бол?анымен оларды? санды? м?ні д?лдікпен аны?тал?ан. Мысалы е? же?іл атом атом сутегіні? атомды? массасы:
mа (H)=1.66*10-24 г немесе 1,66*10-27кг Оттегіні? массасы одан 16 есе ауыр:
mа (O)=2.66*10-23 г немесе 2,66*10-26 кг-?а те?.
Мынадай сандарды пайдалану ы??айсыз. Сонды?тан атомды? массаны ?лшеу ?шін арнайы ?лшем бірлігі, массаны? атомды? бірлігі (м.а. б) ?олданылады .
Массаны? атомды? бірлігі (м.а. б.) б?л к?міртегіні? 1/12 атомды? массасына те?. К?міртегі атомны? массасы:
2,0*10-26г немесе2,0*10-26кг,ал м?ны? 1/12 б?лігі
20*10-26kг =1.66*10-27кг =1,66*10-24г.
Осы м?ндір м.а.б. деп аламыз. Бір атомды? масса бірлігіне те? санды? м?нді салыстырмалы атомды? масса деп аны?тама беріледі. Салыстырмалы атомды? масса ?лшемсіз шама екенін ж?не оны (индексі а?ылшын тілінде relative- “салыстырмалы ” деген ма?ына береді ).
Мысалы: оттегі ?шін: Ar = 2.66*10-23 = 16
0.66*10-23
массасыны? атомды? бірлігімен (м.а.б.) алын?ан атомдар массасынан салыстырмалы атомды? массаны? ?лшемсіз шамасын ажырата білу керек.
мысалы; mа (H)=1м.а.б. Аr (H) =1
та (O)=16 м.а.б. Ar (O ) =16
та (S)=32 м.a.б. Ar (S) =32
1/12 б?лігіне те? екенін, ал оттегі ал оттегі атомны? массасы 16 есе, к?кірт 32 есе б?л масадан ауыр екенін к?рсетеді.
1-тапсырма. Аттарына с?йкес келетін химиялы? элемент та?басын танып білу. (М??алім элемент аты жазыл?ан карточканы к?рсетіп , жаппай немесе жеке айт?ызады).
2-тапсырма. Элемент та?басына ?арай отырып, атын ата ( енді м??алім элемент атомыны? символын к?рсетеді, о?ушылар оны? аталуын табады).
3- тапсырма. Бірнеше элемент символы к?рсетіледі.О?ушылар о?улы?та?ы кестені пайдалана отырып, оларды? салыстырмалы атомды? массаларын табады.
Химиялы? формула – затты? ??рамын химиялы? элемент та?балары ж?не индекстер к?мегімен шартты т?рде бейнелеу.Затты? салыстырмалы молекулалы? массасы, берілген зат молекуласыны? массасы к?міртек атомы массасыны? 1/12 б?лігінен неше есе ауыр екенін білдіреді.
Химиялы? формула ар?ылы салыстырмалы молекулалы? массасын табамыз:
Мr (H2O) = (2 ×1)+16=18
Затты? формуласы бойынша мыналарды білуге болады:
1. Жай немесе к?рделі зат (бір немесе бірнеше атом т?рлерінен ??рал?анды?ын)
Оқушы білуге тиіс ұғымдар: атом, салыстырмалы атомдық масса, химиялық
элемент, массаның атомдық бірлігі.
Сабақтың құрылымы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
ІІІ. Жаңа сабақты меңгерту.
IV. Сабақты қорытып бекіту.
V. Үйге тапсырма беру.
VI. Бағалау.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
1. Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу.
2. Сабаққа дайындығын тексеру
(құрал – жабдықтар, кабинет тазалығы т.б).
3. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
Оқушылардың білім мен біліктерін тексеру үшін химиялық диктант жүргізу.
Химиялық диктант
• тапсырма: элементтердің таңбаларын жазу. плюмбум,аурум,силициум,цинк,гидраргирум,купрум,гидрогениум, оксигениум, феррум,карбониум,нитрогениум,аргентум т.б.
• элементтердің оқылуын айтамын: эн,це,эс,о,аш,пэ,мыс,т.б
1.Химиялық элемент дегеніміз не?
2. Молекула және атом дегеніміз не?
3. Химиялық элементтерді неше топқа бөлеміз.
ІІІ. Жаңа сабақты меңгерту.
Салыстырмалық атомдық масса. Vl сыныптың физика курсынан масса ұғымы белгілі екенін ескеріп, оларды мынадай сұраққа жауап беруін сұраймыз.
Атомдардың массасын граммен не килограммен өлшеуге бола ма?
Атомдардың массасы өте кіші болғанымен олардың сандық мәні дәлдікпен анықталған. Мысалы ең жеңіл атом атом сутегінің атомдық массасы:
mа (H)=1.66*10-24 г немесе 1,66*10-27кг Оттегінің массасы одан 16 есе ауыр:
mа (O)=2.66*10-23 г немесе 2,66*10-26 кг-ға тең.
Мынадай сандарды пайдалану ыңғайсыз. Сондықтан атомдық массаны өлшеу үшін арнайы өлшем бірлігі, массаның атомдық бірлігі (м.а. б) қолданылады .
Массаның атомдық бірлігі (м.а. б.) бұл көміртегінің 1/12 атомдық массасына тең. Көміртегі атомның массасы:
2,0*10-26г немесе2,0*10-26кг,ал мұның 1/12 бөлігі
20*10-26kг =1.66*10-27кг =1,66*10-24г.
Осы мәндір м.а.б. деп аламыз. Бір атомдық масса бірлігіне тең сандық мәнді салыстырмалы атомдық масса деп анықтама беріледі. Салыстырмалы атомдық масса өлшемсіз шама екенін және оны (индексі ағылшын тілінде relative- “салыстырмалы ” деген мағына береді ).
Мысалы: оттегі үшін: Ar = 2.66*10-23 = 16
0.66*10-23
массасының атомдық бірлігімен (м.а.б.) алынған атомдар массасынан салыстырмалы атомдық массаның өлшемсіз шамасын ажырата білу керек.
мысалы; mа (H)=1м.а.б. Аr (H) =1
та (O)=16 м.а.б. Ar (O ) =16
та (S)=32 м.a.б. Ar (S) =32
1/12 бөлігіне тең екенін, ал оттегі ал оттегі атомның массасы 16 есе, күкірт 32 есе бұл масадан ауыр екенін көрсетеді.
1-тапсырма. Аттарына сәйкес келетін химиялық элемент таңбасын танып білу. (Мұғалім элемент аты жазылған карточканы көрсетіп , жаппай немесе жеке айтқызады).
2-тапсырма. Элемент таңбасына қарай отырып, атын ата ( енді мұғалім элемент атомының символын көрсетеді, оқушылар оның аталуын табады).
3- тапсырма. Бірнеше элемент символы көрсетіледі.Оқушылар оқулықтағы кестені пайдалана отырып, олардың салыстырмалы атомдық массаларын табады.
Химиялық формула – заттың құрамын химиялық элемент таңбалары және индекстер көмегімен шартты түрде бейнелеу.Заттың салыстырмалы молекулалық массасы, берілген зат молекуласының массасы көміртек атомы массасының 1/12 бөлігінен неше есе ауыр екенін білдіреді.
Химиялық формула арқылы салыстырмалы молекулалық массасын табамыз:
Мr (H2O) = (2 ×1)+16=18
Заттың формуласы бойынша мыналарды білуге болады:
1. Жай немесе күрделі зат (бір немесе бірнеше атом түрлерінен құралғандығын)
2. Сапалық құрамы (яғни атомдардың қандай түрлерінен құралған)
3. Сандық құрамы (яғни әр атом түрінің қаншасы кіреді)
4. Салыстырмалы молекулалық массасы (яғни берілген молекула массасы м.а.б-нен неше есе көп)
5. Элементтердің массалық қатынастары.
Төмендегі мысалдардан формула алдына қойылатын коэффиценттің және индекстің мәнін түсіндіремін: 3O2, 4H20, 3P2O5, H2, 5H, 4H2.
IV. Сабақты қорытып бекіту.
Тапсырмалар мен сұрақтар беру.
1. Жай зат азоттың N2 және күрделі зат көмір қышқылының H2CO3 салыстырмалы молекулалық массасын есептеп шығарыңыз.
Шешуі: Mr (N2) = 28
Mr (H2CO3) = 62
2. Кальций фосфатының Са3(РО4)2 салыстырмалы молекулалық массасын есептеп шығарыңыз.
Шешуі: Mr (Са3(РО4)2 ) = 310
3. Химиялық формула дегеніміз не?
4. Заттың салыстырмалы молекулалық массасы дегеніміз не?
5. Формулада индекс нені көрсетеді?
6. Формулада коэффициент нені көрсетеді?
7. Мына заттардың химиялық формуласын жазыңдар: сутек атомы,сутек молекуласы,оттектің екі атомы,оттектің молекуласы,сутектің екі молекуласы.
Шешуі:H, H2, 2O, O2, 2H2
V. Үйге тапсырма беру: тақырыпты оқу, № 7 жаттығуды орындау.
