Металдар тарауын ?айталау
«Металдар» тарауын ж?йелеп, пысы?тау ?шін 10- сыныпта кіріктірілген саба? т?рін пайдаланып ?орытындылау саба?ын ?ткіздім. Саба??а Д.И.Менделеевті? периодты? ж?йесі а?паратты? технологияны пайдалана отырып экран ар?ылы металл ?лгілері к?рсетілді. Слайдтар пайдаландым. Кіріктірілген саба? о?ушыларды? саба??а ?ызы?ушылы?ын арттыру?а, оларды? білімін тере?детуге ма?ызы зор.
Саба?ты? ма?саты:
- Металдарды? шы?у тарихы, географиялы? таралуы, алу жолдары, физикалы?,химиялы? ?асиеттері, биологиялы? р?лі, ?олдану ж?не ма?ызы туралы ??ымды ны?айту;
- Металдарды? бейметалдардан айырмашылы?ы ж?не ерекшелігін білу;
- Таби?атты с?ю, таби?и байлы?ты ?немді пайдалану, ?аза?станны? байлы?ын ма?тан т?ту?а баулу:
Саба?ты? міндеті:
- Металдарды? физикалы? ?асиеттерін ажырата білу;
- Металдарды? таби?атта кездесуін есте са?тау;
- Металдарды? химиялы? ?асиеттерін аны?тай білу:
Саба?ты? т?рі: Кіріктірілген саба?, ?орытындылау саба?ы
Саба? барысы: Маман иелеріні? орнын белгілеп отыр?ызу.
М??алімні? кіріспе с?зі:Б?гінгі ?тілетін саба? та?ырыбы «Металдар » тарауын ?орытындылау. Б?л саба?та металдарды ?ндіруді? оларды? ?асиеттерін зерттеуді?, шы?у тарихын жалпы металдар туралы ма?л?матты маман иелері т?сіндіреді. Ендігі кезек маман иелеріне беріледі.
ТАРИХШЫ
МЕТАЛЛУРГГЕОГРАФ
МЕТАЛДАР
ХИМИК БИОЛОГ
ФИЗИК
ТАРИХШЫ
?аза? хал?ы ерте таби?атпен біте ?айнасып, таби?ат аясында ?ысы-жазы тіршілік етіп келе жат?ан халы?. Тарихи ж?не археологиялы? д?лелдеулер бойынша ал?аш?ы кезде адамдар тастарды балта, найза, сада? ретінде пайдалан?ан. Б?л кезе? «тас д?уірі» деп аталды. Адамдар ал?аш металдардан мыс пен алтынды ?олдан?ан. Б?лар таби?атта таза к?йінде кездеседі. Сонды?тан т?рлі ??ралдарды пайдалануда мыс негізгі материал болды. Кейін мысты ?алайымен ?осып бал?ытса, ?атты ?р т?рлі ??ралдар ??ю?а болатынын бай?ап, оны ?нерде ке? ?олданды. Б?л кезе? «?ола д?уірі» деп аталды. ?аза?стан аума?ында к?птеген металдан жасал?ан б?йымдар табылды. Мысалы, 1399 жылы т?ркістанда тай?азан ??йыл?ан. Оны? диаметрі-2,45м, салма?ы-2 т. Тай?азан 7 металдан ??йыл?а: темір, мырыш, ?алайы, ?ор?асын, мыс, к?міс ж?не алтын. ?азан ?ш ?атар ?шекеймен ж?не на?ышты араб жазуымен ?рнектелген. Лотос г?лі т?різді ?демі 10 тал ??ла?ы бар. Екінші табыл?ан ??нды д?ние-Алтын адам. Алтын адам Есік ?ор?анынан табыл?ан са? жауынгері б.з.д.??. Оны? киімі 4 мы?нан астам алтын ?шекейлермен безендірілген. Оны? ішінде барыс, тауешкі, ар?ар, ат, ?р т?рлі ??старды? бейнесі кездеседі. Бас жа?ында алтын сыр?а асыл тастармен ?рленген. Бас киімі монша?ша келген ?шкірлеу, мойнында алтын ?шекей , жа?асы мен же?інде алтын салпынша?тар бар. ?олында екі алтын ж?зік. О? жа? ?апталында алтын жалат?ан ?ылыш, сол жа?ында темір ?анжар. Саптама етігі де ?са? алтыннан жасал?ан ?шекейлермен к?мкерілген.Батыс ?аза?стан облысынан археологиялы? ?азба ж?мыстары кезінде табыл?ан ?шекей заттар II-IV ??. Б.з.д. Хал?ымызды? асыл металдарды ??деу ?дістерін жа?сы ме?гергенін к?рсетеді.
ГЕОГРАФ : ?аза?станны? физикалы? картасы бойынша ??гімелейді.
Бізді? республикамызда периодты? ж?йедегі барлы?элементтерді? жерде кездесетін ?осылыстары бар. Алтай тауларыны? ?аза?стан?а ?арасты жа?ында 900-ге жуы? полиметалл кен орындары табыл?ан. Осы?ан бола б?л ?лке «Кенді Алтай» деп аталады. Жез?аз?анда мыс, ?ор?асын, мырыш, никель, кобальт, алюминий, марганец, т.б. металдарды? кендері кездеседі. ?аза?станда?ы кен орындарын зерттеумен академик ?.И. Сатбаев баста?ан ?алымдар тобы айналыс?ан. ?ара металдар?а Орталы? ?аза?стан облысы, ?останай облысында?ы Соколов- Сарыбай, А?т?бе обл хром ?ндіретін Хромтау; т?сті металдардан Зырян, Жез?аз?анда?ы мыс молибден, Павлодарда?ы алюминий ?ндірісі бар.
БИОЛОГ:Адам а?засында?ы элементер ?ш топ?а б?лінеді. Макроэлементтер: а?зада 10-20 % тарал?ан. Олар:K,Mg,Na.Мироэлементтер: а?зада 13-15 % болады. Б?лар?а Cu, Sr,Ba, Co жатады. Ультрамикроэлементтер: 10-15% кездеседі. Олар?а: Pb,Au,т.б Сілтілік металдарды? адам а?засында?ы ма?ызы зор. Тірі а?за?а ?ажетті он металл тіршілік металдары деп аталады. Шамамен салма?ы 70кг адам а?засында тіршілік металдарыны? м?лшері т?мендегідей болады: Ca-1700г, K-250 г, Na -250г, Mg- 42г, Fe-56г, Zn- 3г, Cu-0,2г, Mn, Mo, Co барлы?ы шамамен 0,1г.
Мысалы, Zn- ?арын асты безінде, І – ?ал?анша безінде, F- тіс кіреукесінде, Al,As,V- шашта, Сd,Hg,Mo- б?йректе,Sn-ішек ?лпаларында, Sr- ?уы? безінде, с?йек ?лпасында, Ba-к?зді? пигментті ?абатында, Br,Mn,Cr- гипофизде ж?не т.б. жиналады.
ФИЗИК:Металдарды? иілгіштігі Au, Ag, Cu, Sn, Pb, Zn, Feк е м и д і
Металдар: Ауыр: W, Pt, Au, Os т.б.
Же?іл: Li, Na,K т.б.
Бал?у температуралары жо?ары элементтер:
W- 3370 0CRe – 31700CTa - 3000 0COs – 2700 0C
Бал?у температуралары т?мен элементтер:
Ga – 30 0CCs – 280CHg – 39 0C
ХИМИК: Металдар – ?осылыстарда тек ?ана о? тоты?у д?режесін к?рсететін элементтер
2Mg + O2 =2MgO 2Li +2 H2O=2LiOH + H2
2AI + 3S = AI2 S3
2AI + Fe2 O 3 = AI 2O 3 +2Fe
2Na +CI 2 = 2NaCI Zn + H2 SO 4 =ZnSO4 + H 2
3Ca +N 2= Ca 3N 2 Fe +CuSO4=FeSO4 +Cu
4AI +3C =AI 4C 3 2AI + 6H2O + 6NaOH = 2Na + H 2 =2NaH
МЕТАЛЛУРГ:Металлургия – ?ндірісті? е? к?не салаларыны? бірі. Металлургия – таби?и шикізаттардан металдарды ?нерк?сіптік жолмен ?ндіру ?дістермен айналысатын ?ылым мен техниканы? ж?не ?ндірісті? саласы. Оны ?ара ж?не т?сті металлургия деп б?леді. ?азіргі заман?ы металлургия – металдарды б?ліп алуды? ?дістеріне орай 4-ке б?лінеді.
?ОРЫТЫНДЫ:Тест ж?мысын орындау
- d – эелементтер ?андай тоты?у д?режелерін к?рсетеді?
а) о? в) теріс с) екі жа?ты
2. Cu2О ?осылысында мыс ?андай тоты?у д?режесін к?рсетеді?
а) +3 в) +2 с) +1
3. Мысты? бал?у температурасы
а) 10830С в) 13390С с) 15390С
4. ?ай реакция ж?рмейді?
а) Zn+НСІ→ в) Сu+НСІ→ с) ?е+НСІ→
5. Мырыш алу ?шін ?олданылатын тоты?сыздандыр?ыш
а) сутек в) к?міртек с) к?міртек оксиді
6. Мырыш гидроксиді ?рекеттесуі м?мкін зат
а) О2 в) НСІ с) NаОН
7. Мыс хлориді ерітіндісінде анодта б?лінетін:
а) Cu в) СІ2 с) Н2
8. Е? ?атты металл
а) алюминий в) мыс с) хром
9. Т?з ?ыш?ылымен ?рекеттеседі:
а) темір в) сынап с) мыс
10. d - элементтерді табы?ыз:
а) Na,Zn,K,Са в) Cu,Mg,AI,К с) Zn,Cu,Fe,Cr
Ба?алау. ?йге тапсырма ІІІ – тарауды ?айталау
Просмотр содержимого документа
«ИНА»
Қарағанды облысы Осакаров ауданы Сарыөзек ауылы №21 орта мектебі КММ-нің химия пәнінің мұғалімі Ибрагим Дина
«Металдар» тарауын жүйелеп, пысықтау үшін 10- сыныпта кіріктірілген сабақ түрін пайдаланып қорытындылау сабағын өткіздім. Сабаққа Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесі ақпараттық технологияны пайдалана отырып экран арқылы металл үлгілері көрсетілді. Слайдтар пайдаландым. Кіріктірілген сабақ оқушылардың сабаққа қызығушылығын арттыруға, олардың білімін тереңдетуге маңызы зор.
Сабақтың мақсаты:
Металдардың шығу тарихы, географиялық таралуы, алу жолдары, физикалық,химиялық қасиеттері, биологиялық рөлі, қолдану және маңызы туралы ұғымды нығайту;
Металдардың бейметалдардан айырмашылығы және ерекшелігін білу;
Табиғатты сүю, табиғи байлықты үнемді пайдалану, Қазақстанның байлығын мақтан тұтуға баулу:
Сабақтың міндеті:
Металдардың физикалық қасиеттерін ажырата білу;
Металдардың табиғатта кездесуін есте сақтау;
Металдардың химиялық қасиеттерін анықтай білу:
Сабақтың түрі: Кіріктірілген сабақ, қорытындылау сабағы
Сабақ барысы: Маман иелерінің орнын белгілеп отырғызу.
Мұғалімнің кіріспе сөзі: Бүгінгі өтілетін сабақ тақырыбы «Металдар » тарауын қорытындылау. Бұл сабақта металдарды өндірудің олардың қасиеттерін зерттеудің, шығу тарихын жалпы металдар туралы мағлұматты маман иелері түсіндіреді. Ендігі кезек маман иелеріне беріледі.
ТАРИХШЫ
МЕТАЛЛУРГ ГЕОГРАФ
МЕТАЛДАР
ХИМИК БИОЛОГ
ФИЗИК
ТАРИХШЫ
Қазақ халқы ерте табиғатпен біте қайнасып, табиғат аясында қысы-жазы тіршілік етіп келе жатқан халық. Тарихи және археологиялық дәлелдеулер бойынша алғашқы кезде адамдар тастарды балта, найза, садақ ретінде пайдаланған. Бұл кезең «тас дәуірі» деп аталды. Адамдар алғаш металдардан мыс пен алтынды қолданған. Бұлар табиғатта таза күйінде кездеседі. Сондықтан түрлі құралдарды пайдалануда мыс негізгі материал болды. Кейін мысты қалайымен қосып балқытса, қатты әр түрлі құралдар құюға болатынын байқап, оны өнерде кең қолданды. Бұл кезең «қола дәуірі» деп аталды. Қазақстан аумағында көптеген металдан жасалған бұйымдар табылды. Мысалы, 1399 жылы түркістанда тайқазан құйылған. Оның диаметрі-2,45м, салмағы-2 т. Тайқазан 7 металдан құйылға: темір, мырыш, қалайы, қорғасын, мыс, күміс және алтын. Қазан үш қатар әшекеймен және нақышты араб жазуымен өрнектелген. Лотос гүлі тәрізді әдемі 10 тал құлағы бар. Екінші табылған құнды дүние-Алтын адам. Алтын адам Есік қорғанынан табылған сақ жауынгері б.з.д.Үғ. Оның киімі 4 мыңнан астам алтын әшекейлермен безендірілген. Оның ішінде барыс, тауешкі, арқар, ат, әр түрлі құстардың бейнесі кездеседі. Бас жағында алтын сырға асыл тастармен әрленген. Бас киімі моншақша келген үшкірлеу, мойнында алтын әшекей , жағасы мен жеңінде алтын салпыншақтар бар. Қолында екі алтын жүзік. Оң жақ қапталында алтын жалатқан қылыш, сол жағында темір қанжар. Саптама етігі де ұсақ алтыннан жасалған әшекейлермен көмкерілген.Батыс Қазақстан облысынан археологиялық қазба жұмыстары кезінде табылған әшекей заттар II-IV ғғ. Б.з.д. Халқымыздың асыл металдарды өңдеу әдістерін жақсы меңгергенін көрсетеді.
ГЕОГРАФ : Қазақстанның физикалық картасы бойынша әңгімелейді.
Біздің республикамызда периодтық жүйедегі барлық элементтердің жерде кездесетін қосылыстары бар. Алтай тауларының Қазақстанға қарасты жағында 900-ге жуық полиметалл кен орындары табылған. Осыған бола бұл өлке «Кенді Алтай» деп аталады. Жезқазғанда мыс, қорғасын, мырыш, никель, кобальт, алюминий, марганец, т.б. металдардың кендері кездеседі. Қазақстандағы кен орындарын зерттеумен академик Қ.И. Сатбаев бастаған ғалымдар тобы айналысқан. Қара металдарға Орталық Қазақстан облысы, Қостанай облысындағы Соколов- Сарыбай, Ақтөбе обл хром өндіретін Хромтау; түсті металдардан Зырян, Жезқазғандағы мыс молибден, Павлодардағы алюминий өндірісі бар.
БИОЛОГ: Адам ағзасындағы элементер үш топқа бөлінеді. Макроэлементтер: ағзада 10-20 % таралған. Олар: K, Mg, Na .Мироэлементтер: ағзада 13-15 % болады. Бұларға Cu, Sr,Ba, Co жатады. Ультрамикроэлементтер: 10-15% кездеседі. Оларға: Pb,Au,т.б Сілтілік металдардың адам ағзасындағы маңызы зор. Тірі ағзаға қажетті он металл тіршілік металдары деп аталады. Шамамен салмағы 70кг адам ағзасында тіршілік металдарының мөлшері төмендегідей болады: Ca-1700г, K-250 г, Na -250г, Mg- 42г, Fe-56г, Zn- 3г, Cu-0,2г, Mn, Mo, Co барлығы шамамен 0,1г.
Мысалы, Zn- қарын асты безінде, І – қалқанша безінде, F- тіс кіреукесінде, Al,As,V- шашта, Сd,Hg,Mo- бүйректе,Sn-ішек ұлпаларында, Sr- қуық безінде, сүйек ұлпасында, Ba-көздің пигментті қабатында, Br,Mn,Cr- гипофизде және т.б. жиналады.
ФИЗИК: Металдардың иілгіштігі Au, Ag, Cu, Sn, Pb, Zn, Fe к е м и д і
Металдар: Ауыр: W, Pt, Au, Os т.б.
Жеңіл: Li, Na,K т.б.
Балқу температуралары жоғары элементтер:
W- 3370 0C Re – 31700 C Ta - 3000 0C Os – 2700 0C
Балқу температуралары төмен элементтер:
Ga – 30 0C Cs – 28 0C Hg – 39 0C
ХИМИК: Металдар – қосылыстарда тек қана оң тотығу дәрежесін көрсететін элементтер
2Mg + O2 =2MgO 2Li +2 H2 O=2LiOH + H2
2AI + 3S = AI2 S3
2AI + Fe2 O 3 = AI 2O 3 +2Fe
2Na +CI 2 = 2NaCI Zn + H2 SO 4 =ZnSO 4 + H 2
3Ca +N 2= Ca 3N 2 Fe +CuSO 4=FeSO 4 +Cu
4AI +3C =AI 4C 3 2AI + 6H 2O + 6NaOH = 2Na + H 2 =2NaH
МЕТАЛЛУРГ: Металлургия – өндірістің ең көне салаларының бірі. Металлургия – табиғи шикізаттардан металдарды өнеркәсіптік жолмен өндіру әдістермен айналысатын ғылым мен техниканың және өндірістің саласы. Оны қара және түсті металлургия деп бөледі. Қазіргі заманғы металлургия – металдарды бөліп алудың әдістеріне орай 4-ке бөлінеді.
ҚОРЫТЫНДЫ: Тест жұмысын орындау
d – эелементтер қандай тотығу дәрежелерін көрсетеді?
а) оң в) теріс с) екі жақты
2. Cu2О қосылысында мыс қандай тотығу дәрежесін көрсетеді?
а) +3 в) +2 с) +1
3. Мыстың балқу температурасы
а) 10830С в) 13390С с) 15390С
4. Қай реакция жүрмейді?
а) Zn+НСІ→ в) Сu+НСІ→ с) Ғе+НСІ→
5. Мырыш алу үшін қолданылатын тотықсыздандырғыш
а) сутек в) көміртек с) көміртек оксиді
6. Мырыш гидроксиді әрекеттесуі мүмкін зат
а) О2 в) НСІ с) NаОН
7. Мыс хлориді ерітіндісінде анодта бөлінетін:
а) Cu в) СІ2 с) Н2
8. Ең қатты металл
а) алюминий в) мыс с) хром
9. Тұз қышқылымен әрекеттеседі:
а) темір в) сынап с) мыс
10. d - элементтерді табыңыз:
а) Na,Zn,K,Са в) Cu,Mg,AI,К с) Zn,Cu,Fe,Cr
Бағалау. Үйге тапсырма ІІІ – тарауды қайталау
