Сабақтың тақырыбы: Көміртек, кремний және олардың қосылыстары. Сабақтың мақсаты: Білімділік: Бейметалдар, олардың қасиеттері, тарихы, кездесетін жерлері туралы студенттерге түсінік беру, теориялық білімдерін тереңдету. Дамытушылық: Қолданыстағы заттардың пайдасын, қоғамдағы рөлін терең зерттеу. Тіл байлығын,ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту, шығармашылыққа баулу. Тәрбиелік: Табиғатты қорғауға, ізгілік және адамгершілік қасиеттерге тәрбиелеу, таным, білім көкжиегін кеңейту. Көрнекіліктері:интерактивті тақта,периодтық жүйе,слайд. Сабақ түрі: аралас сабақ Пәнаралық байланыс: биология, анатомия.
Сабақтың барысы:
I кезең “Ой шақыру”
II кезең “Ұғыну”
III кезең “Мағынаны тану”
IV кезең “Білімді тиянақтау”
V кезең “Түйсіну
І. Ұйымдастыру кезеңі: а) Оқушылардың түгелдей сабаққа назарын аударту. ә) Оқушыларды түгендеу, оқу құралдарын қадағалау.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: I кезең “Ой шақыру” (ия + , жоқ -) 1. Периодтық жүйеде 30 р элемент бар. (+)
2. Рэлементтердің сыртқы қабатында 1-5 электрон болады. (-)
3. р элементтердің көпшілігі бейметалдарға жатады. (+)
4. Алюминий күмістей ақ түсті жеңіл металл. (+)
5. Алюминий қосылыстарда тұрақты II валент көрсетеді. (-)
6. Таза алюминий электр сымдарын жасау үшін қолданылады. (+)
7. Алюминийдің электрөткізгіштігі мен жылуөткізгіштігі жоғары металл. (+)
8. Алюминий және оның қосылыстары екідайлы қасиет көрсетеді. (+)
9. Алюминийдің (III) оксиді корунд деп аталады. (+)
10. III топша элементтерінің реттік нөмері артқан сайын тығыздығы кеиді. (-)
ІІІ. Жаңа сабақ:
II кезең “Ұғыну” (мәтінмен жұмыс)
Кремний
Көміртек
Атомдарының құрылысы. Кремний IVА топ элементі.
Элек.форм: 1s2 2s2 2р6 3s2 3р2 Табиғатта таралуы. Кремний оттектен кейінгі жер бетінде ең көп таралған элемент. Ол жер қыртысының 27,6%-ін құрайды.Табиғи кремнийдің едәуір бөлігі құм немесе кварц түрінде кездесетін кремнезем деп аталатын кремний (IV) оксиді болып табылады. Өте таза кристалл күйдегі кремний оксиді тау хрусталі деп аталатын минерал түрінде кездеседі. Әртүрлі қоспамен боялған кристалдық боялған кремнезем SiO2 бағалы жартылай бағалытастар – ақық (агат), аметист, яшма түзеді.
Атомдарының құрылысы. Көміртек IV А топ элементі
Элек.форм: 1s2 2s2 2р2
Табиғатта таралуы. Көміртек табиғатта бос күйінде алмаз және графит түрінде кездеседі. Жер қыртысындағы көміртек мөлшері шамамен 0,1%. Көміртек негізінен, кальций және магний карбонаттарынан тұратын ізбестас, мәрмәр, бор, магнезит, доломит сияқты табиғи минералдардың құрамына кіреді. Ол органикалық заттардың негізгі құрамдық бөлігіболып табылады. Көмір, мұнай, ағаш және табиғи газ отын ретінде қолданылатын жанғыш материалдар түрінде қарастырылады.
Физикалық қасиеттері. Жай зат түрінде көміртектің бірнеше аллотропиялық түр өзгерістері болады: алмаз, графит, карбин және фуллерен. Кристалдық торының құрылыстары әр түрлі болғандықтан, олардың физикалық қасиеттері де әрқалай.
Химиялық қасиеттері.
Қалыпты жағдайда көміртек химиялық инертті. Температураны жоғарылатқанда оның әрекеттесу қабілеті күшейеді. Жоғары температураларда көміртек оттекпен, азотпен, галогендермен және көптеген металдармен әрекеттеседі. C + H2O = CO + H2 Бұл реакция газ генераторларында 1200°C-тан жоғары температура болғанда жүреді. Температура 1000°C-тан төмен болғанда, көміртек CO2газына дейін тотығады: C + 2H2O = CO2 + 2H2
. Хлормен әрекеттескенде көміртек тек жарық сәулесінің әсерінен төрт хлорлы көміртек түзіледі
С + 2CL2 = CCL4 2C + Ca = CaS2 C + 2S = CS2 C + 2H2 CH4
Қолданылуы:
Алмаз – қырланған алмаздан бриллиант, әшекейлі зат әзірленеуі. Графит – қарындаштың өзегі, электродтар дайындауда. Кокс (С) тотықсыздандырғыш ретінде металл өндіруде.
Алынуы. Өнеркәсіпте кремнийді электр пештерінде SiO2 кокспен тотықсыздандырып алады: SiO2 + C = Si + 2CO Лабораторияда тотықсыздандырғыштар ретінде магний немесе алюминийді қолданады: 3SiO2 + 4Al = 3Si+ 2Al2O3 Физикалық қасиеттері. Кристалдық кремний – болаттай жылтыры бар, қара сұр түсті зат. Кремнийдің жартылай электрөткізгіштік қасиеті бар. Одан жарық энергиясын электр энергиясына айналдыратын күн батареясын дайындайды. Металлургияда кремнийді жоғары ыстыққа тұрақты және қышқылға төзімді кремнийлі болаттар алу үшін қолданады. Кремний өте сынғақ, оның тығыздығы 2,33г/см3. Көміртек сияқты ол қиын балқитын заттарға жатады. Химиялық қасиеттері. Кремний көміртек сияқты бейметалл, бірақ оған қарағанда бейметалдық қасиеті төмен. Кремний кәдімгі жағдайда едәуір инертті. Ол тікелей тек фтормен әрекеттесіп, кремний фторидін түзеді: Si + 2F2 = SiF4↑ Қышқылдар кремнийге әсер етпейді. Бірақ ол сілтілік металдардың гидроксидтерінде еріп, силикат және сутек түзеді: Si + 2NaOH + H2O = Na2SiO3 + 2H2↑
Аморфты кремний қыздырғанда тотықсыздандырғыш ретінде жай заттармен әрекеттеседі:
Si + 2CL2= SiCL4
Si + O2 = SiO2
Si + C = SiC
Кремний металмен әрекеттескеде тотықтырғыш болады:
Кремний қышқылының тұздары силикаттар деп аталады. Силикаттар техникада кеңінен қолданылады. Сұйық шыны, кәрлен,шыны және тасты желімдеу үшін отқа төзімді сылайтын заттардың құрамына кіреді. Силикаттар мен алюмосиликаттар кәрлен, шыны, қышкәрлен, цемент, бетон, кірпіш және әр түрлі қыш бұйымдар өндірісінің негізі болып табылады. Ерітіндіде силикаттар жеңіл гидролизденеді.
III кезең “Мағынаны тану” (Сұрақтарға жауап бер)
Жер қыртысындағы көміртектің мөлшері? Жай зат түріндегі көміртектіңаллотропиялық түр өзгерістерін ата? Жоғарытемператудакөміртекқандайэлементтерменәрекеттеседі? Кремнийдіңатомдықнөмірі? Кремнийдіңфизикалыққасиеті? Құрылыстықсиликатыматериалдарғанелержатады?
Өзіңдітексер: 1.SiO2 + ……... = Si + 2CO
2.SiO2 + …......= Si + 2MgO
O2
CaO
2Mg
Д. 2C
Е. CaCO3
Ж. CaCl2
З. 2NaOH
И. H2CO3
3.Si + …....... = SiO2
4.SiO2 + …....... = CaSiO3
5.SiO2 + …....... = Na2Co3 + H2O
6.SiO2 + …....... = CaSiO3 + CO2
7.Na2SiO3 + …....... = Na2CO3 +H3SiO3
8.Na2SiO3 + …....... = CaSiO3 + 2NaCl
IV кезең “Білімді тиянақтау” (Деңгейлік тапсырма)
І деңгей(1 ұпай)
Кремнийдің аллотропиялық _______түр өзгерісі бар. Ол _________ және аморфты кремний.
Кремнийдің қосылыстардағы тотығу дәрежелері ____, _____, ______ болады.
Металдардың кремниймен қосылысы ------------ деп аталады.
ІІ деңгей (2 ұпай)
Н2СО3 қышқылындағы көміртегінің массалық үлесі нешеге тең?
ІІІ деңгей (3 ұпай)
10%-тік Nа2СО3 ерітіндісін дайындау үшін 54 кг кристалдық содаға қанша миллилитр су қосу қажет?
V.Бағалау Сабаққа белсенді қатысқан оқушыларды бағалау.
VI. Үйгетапсырма §6.3. Көміртек.123 бет. §6.5. Кремний. 135 бет.
