Қышқылдар.

Наурызова Гүлдана Айғалиқызы,

Батыс Қазақстан облысы, Казталов ауданы,

К.Мендалиев атындағы орта жалпы білім беретін мектебі

химия пәні мұғалімі

Cабақтың тақырыбы: Қышқылдар.

Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік: Оқушылардың өз бетімен, топ болып жұмыс істеуін негізге ала отырып, қышқылдардың құрамын, физикалық, химиялық қасиеттерін сипаттай білу және химиялық қасиеттерін сипаттайтын химиялық реакция теңдеулерін жаза білуге баулу;

2. Дамытушылық: Заттарды бір-бірінен ажырата білу, қышқылдардың химиялық формуласын жазу, теңдеу құру біліктерін дамыту;

3. Тәрбиелік: Оқушылардың бірлесіп жұмыс жасауға, бірін-бірі құрметтеуге, ұйымшылдыққа, жауапкершілікке, уақытты үнемдей білуге, қоршаған ортаны қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа сабақты игеру

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, интерактивті оқытудың комплексті әдісі.

Көрнекілігі: Интерактивті тақта, электронды оқулық, үлестірмелер, тірек-сызбалар, суреттер.

Сабақтың барысы:

І. Кіріспе.

«Заттар» планетасында 4 үлкен мемлекет бар. Оксидтер, негіздер, қышқылдар, тұздар. Олардың әрқайсысында алуан түрлі ұлт өкілдері өмір сүрген. Ұлт өкілдерінің ұқсастығы және өзіндік ерекшеліктері болады. Бүгін сіздермен «Қышқылдар» атты мемлекетке саяхат жасайық. Оның тұрғындарымен, олардың ерекшеліктерімен танысамыз.

Сыныптық тапсырмалар:

1. Қиықшалар бойынша қышқылдардың формуласын құрастырыңыз:

Н

SО₄

Н₂

РО₄

Н₃

СІ

, , , , , .

1. Мына берілген қышқылдарды кестеге орналастырыңыз:

І-топ. НСІ, Н₂S, Н₃РО₄

ІІ-топ. НВr, Н₂SО₄, Н₃ВО₃

ІІІ-топ. Н₂СО₃, НF, Н₂SіО₃

1 негізді	2 негізді	3 негізді	Оттекті	Оттексіз

1. Қышқылдардың құрылымдық формуласын кескіндеңдер:

Сызбанұсқа: Н – О

Бейме = О

Н – О

1-топ: Н₂SО₃, НСІ

2-топ: Н₂SО₄, НF

3-топ: Н₃РО₄, Н₂S

1. Қышқылдардың алынуы

қышқылдық оксидтен

тұздан

(НСІ, НNО₃)

бейметалдан оттексіз қышқыл

Р₂О₅ + Н₂О = NаNО₃ + Н₂SО₄ = Н₂ + СІ₂ =

SО₂ + Н₂О = NаСІ + Н₂SО₄ = Н₂ + S =

Қышқылдардың химиялық қасиеттері

1. 

металл

(Н дейінгі)

тұз

сутек

+ = +

негіздік

оксид

су

тұз

+ = +

Қышқыл (НNО₃ басқасы)

негіз

тұз

су

+ = +

тұз (карбонаттар, сульфиттер)

тұз

су

газ

+ = + +

1. Қышқылдардың қолданылуы:

Оқушылардың жеке жұмысы

1-топ

1. Венн диаграммасын сызыңыз.

Оттекті қышқыл Оттексіз қышқыл

Ұқсастығы

1. Берілген металдардың қайсысы күкірт қышқылымен әрекеттеседі: Мg, Нg, Nа, Аg. Сәйкес реакция теңдеуін жазыңыз.

1. 6, 7 г алюминий тұз қышқылымен өзара әрекеттескенде неше литр (қ.ж.) сутек газы бөлінетінін есептеңіз.

2-топ

1. Мына берілген заттардың қайсысы тұз қышқылымен әрекеттеседі? Сәйкес реакция теңдеуін жазыңыз.

а) Hg ә) ZnO б) Fe(OH)₃ в) AI г) CO₂

1. Мына химиялық реакция теңдеулерін толықтырыңыз:

Са + ... → СаSО₄ + ...

СаО + ... → СаСІ₂ + ...

АІ(ОН)₃ + ... → АІ(NО₃)₃ + ...

1. Мөлшері 0,5 моль күміс нитраты қанша моль тұз қышқылымен әрекеттесетінін есептеңіз.

3-топ

1. Мына берілген реакция теңдеулерін жазып, түзілген қышқылдың атын атаңыз:

Күкірт (ІV) оксиді

Су

?

+ →

Сутек

Күкірт

?

+ →

1. Мына теңдеулерді аяқтаңыз:

Fе + НСІ → Са(ОН)₂ + Н₂SО₄ →

Сu + Н₂SО₄ → К₂СО₃ +НСІ →

1. 27,5 кальций карбонатын тұз қышқылымен әрекеттестіргенде түзілген тұздың массасын есептеңіз.

Проблемалық жағдай.

«Үшінші артықты табыңыз».

1) НСІ 1) НСІ 1) Н₂SО₃

2) Н₂SО₄ 2) Н₂SО₃ 2) Н₂СО₃

3) НNО₃ 3) Н₂S 3) Н₃РО₄

Экологиялық проблема

«Қышқыл жаңбырлар және олардың қоршаған ортаға әсері»

Қазіргі күнгі экологиялық мәселелердің бірі – қышқылды жаңбыр. Жаңбыр суы ең таза сулардың бірі болуы керек, бірақ олай емес. Атмосфера құрамына енген өндіріс қалдықтары – күкірт диоксиді және азот оксиді ондағы ылғалмен әрекеттесіп, күкірт және азот қышқылдарын түзеді. Нәтижесінде жерге жауатын жаңбыр мен қар қышқылданады, әдетте рН мәні 5,6-дан төмен жауын-шашынды қышқыл жаңбырлар деп атайды

Қышқылды жаңбыр көлдердегі судың да қышқылдылығын арттырады. Канада, Швеция, Финляндияның оңтүстігіндегі көлдердің қышқылдылығы жылдан-жылға артып барады.

Көлдің қышқылдануы және ауыр металл иондарымен ластануы балықтардың ұрықтанып көбеюіне ғана қауіп туғызып қоймай, ол планктондардың, балдырлардың және басқа тіршіліктердің жойылуына әрі адам денсаулығына да әсерін тигізеді.

Қышқылданған сулар металл құбырлармен аққан кезде металдарды ерітеді, олардың улы иондары пайда болады. Нью-Иорк аумағынан алынған қышқылды суды қорғасын ыдысқа құйып, бір түн қойғанда металл иондарының мөлшері тиісті мөлшерінен асып кеткен.

Жаңбыр тамшыларында еріген күкірт қышқылы атмосферада тұман түзіп, адамдардың аллергиямен және басқа аурулармен науқастануына мүмкіндік туғызады.

Қышқылды жаңбыр орасан зиян келтіретін болса,

оны болдырмаудың қандай жолдарын ұсынар едіңіз?

Қазіргі химияның міндеті қалдықсыз өнім шығару. Ендеше атмосфераға шығарылатын күкірт оксидтерін сіңіріп алатын қондырғылар табу, оны сол жерде сумен қосып, күкірт қышқылын алу.

Қазақстандағы жауын-шашынның құрамындағы қышқылдардың, әр түрлі элементтердің, олардың қосылыстарының ағзаға, өсімдікке, жануарларға, адам денсаулығына әсерін зерттейтін қазіргі заманғы ең озық құралдармен жабдықталған зертханалар салып зерттеу, сонымен бірге атмосфераның ластануына жол бермеу.

Жаңа сабақты бекіту:

Графикалық диктант: «ия » - +, « Жоқ» --

1. Қышқылдын құрамына Он топ кіреді.

2. Қышқылдар оттекті және оттексіз болады

3. Қышқылдарды қышқылдық оксидтен және судан алады

4. Қышқылдар тәтті болады

5. НСІ оксид

6. Қышқылдар негіздермен әрекеттеседі.

7. H₂SO₄ -күкірт қышқылы

8. Тұз қышқылының тұздары хлоридттер деп аталады.

9. Сутегі қышқылдармен металдар әрекеттескенде тұзіледі.

10. 1 моль газдың көлемі 44,2 л.

Келесі тапсырмалар.

Сұрақ жауап беру

1. Қышқылдар дегеніміз не?

2. Құрамында оттек бар бойынша жектелуі.

3. Құрамында сутек атом сандарыбойынша жектелуі.

4. Қышқылдарды қандай заттардан алуға болады.

5. Қышқылдар қандай заттармен әрекеттеседі.

Үйге тапсырма. § 47. № 7, 8, 9 ,10есеп.

Бағалау.