9-сынып Химия
Та?ырыбы: Фосфор. Периодты? ж?йедегі орны, атом ??рылысы
Ма?саты: о?ушыларды ? негізгі топшаны? ма?ызды бейметалы – фосфорды? элемент ж?не жай зат ретіндегі ?асиеттері туралы ма?л?мат беру
Білімділік: Фосфор, оны? периодты? ж?йедегі орнына сипаттама беру, ашылу тарихымен таныстыру, физикалы?, химиялы? ?асиеттері, ?олданылуы жайлы айту.
Дамытушылы?:О?ушыларды ба?ыт-ба?дар бере отырып,?з бетінше ж?мыс ж?ргізе білуге ?йрету, с?здік ?орын молайту.
Т?рбиелік:
О?ушылар?а салауаттылы? т?рбие беру, фосфорды? адам а?засы ?шін ма?ызын айту.
К?рнекілігі:
Д.И.Менделеевті? периодты? ж?йесі.
Саба?ты? т?рі:
конференция,?орытынды саба?
Саба?ты? ?дісі:
с?ра?-жауап, ізденіс
П?наралы? байланыс:
медицина, биология, химия,физика
Саба?ты? барысы:
?йымдастыру кезе?і: С?лемдесу, о?ушыларды т?гендеу, назарларын саба??а аудару.
?й тапсырмасын с?рау
І де?гей
1) Фосфор ?айда ?олданылады?
ІІ де?гей
1)Фосфор (?) оксидінен фосфор ?ыш?ылын алу те?деуін жазып бер.
ІІІ де?гей
1) А.Е.Ферсман фосфор туралы не деген?
Конференция?а ?атысушылар:
Химик, физик, биолог, д?рігер
Химик:
Фосфор ?шінші период, ? топты? негізгі топшасыны? элементі, реттік н?мірі 15. Оны? ядросында 15протон, 16нейтрон бар. Электрондарды? жалпы саны да 15-ке те?. Электронды? ??рылысы: Р 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3
Фосфор ?осылыстарында ІІІ, ? – валенттілік к?рсетеді, тоты?у д?режелері -3,0,+3,+5.
Алынуы: Са3(РО4)2 + SіО2 + 5С → 3СаSіО3 + 5СО↑ + 2Р
Фосфор жай ж?не к?рделі заттармен ?рекеттеседі.
Оттегімен оксид т?зеді: 4Р+5О2 – 2Р2О5
Галогендермен галогенидтер береді: 2Р+3СІ2 – 2РСІ3
К?кіртпен сульфид т?зеді: 2Р+3S – Р2S3
Металмен фосфид т?зеді: 3Са + 5Р –Са3Р2
Фосфор-ты?айт?ыш, д?рі-д?рмек, улы химикаттар, сірі?ке дайындау ?шін ?олданылады. Сірі?кені 1831жылы 19жасар Шарл Сориа ал?аш ойлап тап?ан. Біра? ол сірі?кеге патент ала алмады, себебі ол ?ымбат болатын. 1832жылы неміс м??алімі Камерер сірі?кеге патент алып, оны ?ндіре бастады. Біра? оны? сірі?кесі а? фосфордан жасал?анды?тан ?те ?ауіпті болды. ?ауіпсіз сірі?кені 1848жылы швед химигі Бетгер алды. Б?л ?зімізді? к?дімгі сірі?кеміз, ол ?ызыл фосфордан жасалады.
Фосфорды? ?олданылуы
Жауабы:
Ты?айт?ыш алу Сірі?ке жасау Улы химикаттар алу Д?рі-д?рмек жасау
Физик:
Фосфорды? ?ш аллотропиялы? т?р ?згерісі бар: а?, ?ызыл, ?ара (Р4).
А? фосфор -?те белсенді, улы зат, т?нде жары?ырап с?уле шы?арады. Суда ерімейді, сонды?тан оны су астында са?тайды.
Ауасыз ортада ?ыздыр?анда а? фосфор ?ызыл фосфор?а айналады, ал жо?ар?ы ?ысымда ?ара фосфор?а айналады.
?ызыл фосфор –т?сі ?о?ыр-?ызыл, улы емес, суда нашар ериді, ?шпайды, 2500С-де от алады.
?ара фосфор-2000С ?те жо?ары ?ысымда ?ыздыр?анда т?зіледі. Т?сі графитке ??сас, ?ол?а майдай сезіледі. Активтігі нашар,жартылай ?ткізгіш, улы емес, 5000С-де от алады.
ФОСФОРДЫ? АЛЛОТРОПИЯЛЫ? Т?Р ?ЗГЕРІСІ
Жауабы:
А? фосфор ?ара фосфор ?ызыл фосфор
Биолог:
Фосфор адам ж?не бас?а тірі а?залар тіршілігі ?шін ?ажет элемент. Кальций ортофосфаты ?а??а?а беріктік ?асиет береді. Ол б?лшы?ет, ж?йке, кемік ?лпаларыны? ??рамына кіреді. Ол туралы ата?ты геохимик, а?адемик А.Е.Ферсман «фосфор-тіршілік пен а?ыл-ой элементі» деген болатын. Себебі, миды? ?ызмет, б?лшы?етті? ?имылы фосфор ?осылыстарыны? химиялы? ?згерістеріне байланысты. Фосфор ет ?лпасында 56грамм кездеседі. Адам с?йегінде 600грамм фосфор бар.Адам мен жануарлар фосфорды ?сімдіктен алады.
Фосфор адам ж?не бас?а тірі а?залар тіршілігі ?шін ?ажет элемент. Кальций ортофосфаты ?а??а?а беріктік ?асиет береді. Ол б?лшы?ет, ж?йке, кемік ?лпаларыны? ??рамына кіреді. Ол туралы ата?ты геохимик, а?адемик А.Е.Ферсман «фосфор-тіршілік пен а?ыл-ой элементі» деген болатын. Себебі, миды? ?ызмет, б?лшы?етті? ?имылы фосфор ?осылыстарыны? химиялы? ?згерістеріне байланысты. Фосфор ет ?лпасында 56грамм кездеседі. Адам с?йегінде 600грамм фосфор бар.Адам мен жануарлар фосфорды ?сімдіктен алады.
Д?рігер:
Фосфор жануар мен адам с?йегінде, б?лшы?етте, ми ?лпаларында болатыны аны?талды. Фосфор адамны? жадын жа?сартады, оны біз наннан, ас б?рша?тан, балы?тан, ірімшіктен аламыз. Массасы 70кг адамны? денесінде шамамен 800г фосфор болады. Сонды?ан балы? пен с?т та?амдарын ас м?зіріне к?нделікті кіргізіп отыру керек.
Фосфор кездеседі
Жауабы:
Нанда С?тте Ірімшікте Асб?рша?та Балы?та
Семантикалы? карта
Фосфор
Са3(РО4)2
Н3РО4
Ag3PO4
Р2О5
HPO3
K2HPO4
NН4Н2РО4
Р2О3
Т?здары
?ыш?ыл дары
Оксид-
тері
Ж А У А Б Ы:
Семантикалы? карта
Фосфор
Са3(РО4)2
Н3РО4
Ag3PO4
Р2О5
HPO3
K2HPO4
NН4Н2РО4
Р2О3
Т?здары
+
+
+
+
?ыш?ыл дары
+
+
Оксид-
тері
+
+
Химиялы? диктант
1. Фосфорды..жылы... ашты.
2. Фосфор ?осылыстарда..... тоты?у д?режелерін к?рсетеді.
3. Фосфор ядросында.. протон,..нейтрон болады.
4. Фосорды? металдармен ?осылысы..... деп аталады.
5. Фосфор элементі жай зат ретінде бірнеше аллотропия т?зеді:.....,..... ж?не..... .
6. Фосфорды? жер ?ыртысында?ы массалы? ?лесі..%
7. Фосфор.............
............кездеседі.
8. Ауасыз ортада ?ыздыр?анда а? фосфор..... айналады, ал жо?ар?ы
?ысымда.... айналады.
Химиялы? диктант Жауабы:
1. Фосфорды 1669 жылы Бранд ашты.
2. Фосфор ?осылыстарда -3, 0, +3, +5 тоты?у д?режелерін к?рсетеді.
3. Фосфор ядросында 15 протон, 16 нейтрон болады.
4. Фосорды? металдармен ?осылысы фосфидтер деп аталады.
5. Фосфор элементі жай зат ретінде бірнеше аллотропия т?зеді: а? фосфор, ?ызыл фосфор ж?не ?ара фосфор.
6. Фосфорды? жер ?ыртысында?ы массалы? ?лесі 0,12%
7. Фосфор нанда, с?т та?амдарында, ірімшікте, балы?та, асб?рша?та кездеседі.
8. Ауасыз ортада ?ыздыр?анда а? фосфор ?ызыл фосфор?а айналады, ал жо?ар?ы
?ысымда ?ара фосфор?а айналады.
Тренинг
“Сенесі? бе, сенбейсі? бе?”
Сенесі? бе, сенбейсі? бе, фосфорды? та?басы “ПЭ”
Сенесі? бе, сенбейсі? бе, “Фосфор” с?зі “Жары? шы?арушы” ??ымын білдіреді.
Сенесі? бе, сенбейсі? бе, а? фосфордан сірі?ке жасайды.
Сенесі? бе, сенбейсі? бе, фосфорды? 5 аллотропиялы? т?р ?згерісі бар.
Жауабы:
“Сенесі? бе, сенбейсі? бе?”
Сенесі? бе, сенбейсі? бе, фосфорды? та?басы “ПЭ” “И?”
Сенесі? бе, сенбейсі? бе, “Фосфор” с?зі “Жары? шы?арушы” ??ымын білдіреді. “И?”
Сенесі? бе, сенбейсі? бе, а? фосфордан сірі?ке жасайды. “Жо?”
