"Электролиттер мен бейэлектролиттер"

3- саба?. Электролиттер мен бейэлектролиттер

Саба?ты? ма?саты: «электролиттер» ж?не «бейэлектролиттер» ??ымын ?алыптастыру, ерітінділерді? электр ?ткізгіштігі затты? кристалды? ??рылымына ж?не химиялы? байланыс т?ріне т?уелді екендігін к?рсету.

Реактивтер ж?не ??рал жабды?тар: к?кірт ?ыш?ылыны?, натрий гидроксидіні?, натрий хлоридіні? ж?не ?антты? ерітінділері; мыс, темір, алюминий сымдары; ?атты к?йдегі натрий гидроксиді ж?не хлориді, спирт, бензол, глицерин; ерітінділерді? электр ?ткізгіштігін тексеретін ??рал; «Ерітінділерді? электр ?ткізгіштігі», «Кристалды? топ типтері», «Т?здарды? ?ыш?ылдарды? ж?не негіздерді? ерігіштігі» кестелері.

Саба?ты? барысы. I Жа?а саба?ты ?абылдау?а дайынды?. Саба?ты? та?ырыбын ж?не міндетін хабарла?аннан кейін берілген с?ра?тар т??ірегінде ??гіме ж?ргізіледі.

?здері?е белгілі химиялы? байланыс т?рлері туралы айты?дар.
Мына ?осылыстарда?ы химиялы? байланыс т?рін аны?та?дар: а) NaCI, KI (ионды? байланыс); ?) Na2SO4, CuSO4, NaOH, Ва(OH)2 (ионды? ж?не коваленттік полюсті байланыс); б) HCL, H2SO4, HNO3, H2O (коваленттік к?шті полюсті байланыс); в) C2H6O, C6H12O6, C6H6 (коваленттік ?лсіз полюсті байланыс).
?андай б?лшектерді иондар деп атайды? Мына ?осылыстарды? ??рамына ?андай иондар кіреді? NaCL, Na2SO4, CuSO4, NaOH, Ba(OH)2.
Берілген ионды? ?осылыстарды? ион зарядын к?рсеті?дер (тапсырма жылжымалы та?та?а немесе кодопленка?а алдын ала жазылып ?ойылады):

NaCL, Na2SO4, NaOH, Ba(OH)2, CuSO4, Al2(SO4)3.

?андай ?осылыстар иоды? байланыс т?зеді? Оларды? жалпы физикалы? ?асиеттері ?андай? (О?ушылар, ?сіресе заттарды? ?аттылы?, баяу бал?ы?ышты? ?асиеттерін к?рсетуі керек.)

??гіме н?тижелерін ж?йелеп, ?орытындыла?ан со?, ?рі ?арай п?н аралы? сипатта?ы т?мендегідей с?ра?тарды талда?ан ж?н.

Электр то?ыны? таби?аты ж?нінде не білесіздер?
Металдарды? электр ?ткізгіштігіні? себебі неде?
?ткізгіштер деген не?

II. Жа?а саба?ты о?ып ?йрену. О?ушылар физика курсынан осы м?ліметтерді ?айтала?ан со?, д?птерлеріне мынадай ?орытынды жазады: Электр то?ы дегеніміз – зарядтал?ан б?лшектерді? ( электрон немесе иондарды?) ба?ыттал?ан ?оз?алысы.

Б?дан кейін м??алім о?ушылармен бірлесіп, электр ?ткізгіштікті сынау?а арнал?ан ??ралды? ??рылымын талдайды.

Содан со? мыс, темір, алюминий сымдараны? электр ?ткізгіштігі к?рсетіледі. Берілген т?здарды? (NaCL ж?не CuSO4), сілтілерді? (NaOH ж?не Ba(OH)2), ерітінділеріні? электр?ткізгіштігін к?рнекі т?рде к?рсету т?мендегідей ?орытынды жасау?а м?міндік береді: жо?арыда?ы ерітінділер электр то?ын ?ткізеді, ал ??р?а? NaCL, CuSO4, Ba(OH)2, NaOH электр то?ын ?ткізбейді (т?жірибе жасап к?рсетеміз).

Заттарды? аты

Электр то?ын ?ткізе ме?

Дистилденген су

Кристалды натрий хлориді

Натрий хлоридіні?, т.б. ерітінділері

?ткізбейді

?рі ?арай м??алім электролиттерді? электр ?ткізгіштігін зерттеген швед химигі С. Аррениус екенін, ол электролиттік диссоциация теориясы деп атауды ?сын?анын айтады.

Б?дан кейін о?ушыларды? белсенді ?атысуымен:

??рамы мен ?асиеттеріні? ?рт?рлілігіне ?арамастан, т?здар мен негіздерді? ерітінділері ж?не кристалдары электр?ткізгіштігін сына?анда неліктен бірдей н?тиже к?рсетеді?- деген с?ра??а жауап береді.

Зерттеген заттарда?ы орта? ?асиет – екеуі де ионды? ?осылыстар?а жатады, я?ни оларда ионды? байланыс ж?не ионды? кристалды? тор бар. Біра? кристалдарында иондар бір-бірін ?атты ?стап т?рады да, еркін ?оз?алу?а м?мкіндіктері болмайды (сонды?тан электр то?ын ?ткізбейді), ал оларды еріткенде ионды? байланыс ?зіледі де, бос иондар пайда болады. Сонды?тан оларды? ерітінділері электр то?ын ?ткізеді.

Б?л болжамны? д?рысты?ын д?лелдеу ?шін о?ушылар?а «Т?здарды?, негіздерді? ж?не ?ыш?ылдарды? суда ерігіштігі» кестесін пайдаланып, ерітінділері электр то?ын ?ткізетін т?здар мен негіздерден 2-3 мысал келтіреді.

?рі ?арай ?ыш?ыл ерітінділеріні? электр?ткізгіштігін тексеруді ?сынамыз (Н2SO4 немесе НCL), электр шамы жанады, демек, оларды? ерітінділері электр то?ын ?ткізеді, б?л ерітіндіде иондарды? т?зілгенін д?лелдейді. М??алім су молекуласыны? ?серінен сутек пен ?ыш?ыл ?алды?ы арасында коваленттік полюсті байланыс ?лсірейтінін т?сіндіреді.Cутекті? электроны толы?тай ?ыш?ыл ?алды?ына ?теді де, коваленттік полюсті байланыс ионды? байланыс?а ауысады, осыдан зат иондар?а ыдырайды. М??алім ?тілген материалды ж?йелеп, мынадай ?рытынды жасайды: ерітінділері мен бал?ымалары электр то?ын ?ткізетін заттар электролиттер (т?здар, негіздер, ?ыш?ылдар) деп аталады.

Электролиттер электр?ткізгіштігімен аны?талады. Б?дан со? м??алім мынадай проблемалы? с?ра? ?ояды: Барлы? суда еритін заттарды электролиттер деп атау?а бола ма? М??алім эксперимент н?тижесі бойынша ?орытынды жасауды ?сынады. Суда: ?ант, глюкоза немесе этанолды ерітіп, электродты саламыз, электр шамы жанбайды. Б?ны С12Н22О11 ж?не С6Н12О6 ??рылысы негізінде т?сіндіреміз. Б?л ?осылыстарда?ы коваленттік байланысты? полюстігі аз, сонды?тан молекулалар арасында?ы байланыс (молекулалы? кристалды? тор) берік емес, ал керісінше молекулаішілік байланысты? беріктігі б?л заттар суда ерігенде, оларды жеке бейтарап молекулалар?а ?ана ыдыратады. ?рі ?арай та?ы да ?осымша глицерин мен бензолды? электр?ткізгіштігін тексеріп, мынадай ?орытынды жасау?а болады: ерітінділері электр то?ын ?ткізбейтін заттарды бейэлектролиттер деп атайды (спирт, ?ант, глюкоза, глицерин, бензол, т.б.).

Білімді ?орытындылап, бекіту.

Саба?ты? ?орытындысында о?ушыларды? ал?ан м?ліметтерін бекіту ма?сатында мынадай тірексызбаны жаздыру керек.

Тірексызбаны жал?астыры?дар ж?не мына берілген заттарды электролиттерге, бейэлектролиттерге б?ліп жазы?дар: калий гидроксидіні? сулы ерітіндісі, дистилденген су, глюкоза, кальций хлоридіні? кристалы, ?ант ерітіндісі, натрий гидроксидіні? ерітінідсі.

?йге тапсырма: §1. 1-,5-,7-,8-,9- жатты?улар. Ж?мыс д?птерінен ж?не есептер мен жатты?улар жина?ынан тапсырмалар.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«"Электролиттер мен бейэлектролиттер"»

3- сабақ. Электролиттер мен бейэлектролиттер

Сабақтың мақсаты: «электролиттер» және «бейэлектролиттер» ұғымын қалыптастыру, ерітінділердің электр өткізгіштігі заттың кристалдық құрылымына және химиялық байланыс түріне тәуелді екендігін көрсету.

Реактивтер және құрал жабдықтар: күкірт қышқылының, натрий гидроксидінің, натрий хлоридінің және қанттың ерітінділері; мыс, темір, алюминий сымдары; қатты күйдегі натрий гидроксиді және хлориді, спирт, бензол, глицерин; ерітінділердің электр өткізгіштігін тексеретін құрал; «Ерітінділердің электр өткізгіштігі», «Кристалдық топ типтері», «Тұздардың қышқылдардың және негіздердің ерігіштігі» кестелері.

Сабақтың барысы. I Жаңа сабақты қабылдауға дайындық. Сабақтың тақырыбын және міндетін хабарлағаннан кейін берілген сұрақтар төңірегінде әңгіме жүргізіледі.

Өздеріңе белгілі химиялық байланыс түрлері туралы айтыңдар.
Мына қосылыстардағы химиялық байланыс түрін анықтаңдар: а) NaCI, KI (иондық байланыс); ә) Na₂SO₄, CuSO₄, NaOH, Ва(OH)₂ (иондық және коваленттік полюсті байланыс); б) HCL, H₂SO₄, HNO₃, H₂O (коваленттік күшті полюсті байланыс); в) C₂H₆O, C₆H₁₂O₆, C₆H₆ (коваленттік әлсіз полюсті байланыс).
Қандай бөлшектерді иондар деп атайды? Мына қосылыстардың құрамына қандай иондар кіреді? NaCL, Na₂SO₄, CuSO₄, NaOH, Ba(OH)₂.
Берілген иондық қосылыстардың ион зарядын көрсетіңдер (тапсырма жылжымалы тақтаға немесе кодопленкаға алдын ала жазылып қойылады):

NaCL, Na₂SO₄, NaOH, Ba(OH)₂, CuSO₄, Al₂(SO₄)₃.

Қандай қосылыстар иодық байланыс түзеді? Олардың жалпы физикалық қасиеттері қандай? (Оқушылар, әсіресе заттардың қаттылық, баяу балқығыштық қасиеттерін көрсетуі керек.)

Әңгіме нәтижелерін жүйелеп, қорытындылаған соң, әрі қарай пән аралық сипаттағы төмендегідей сұрақтарды талдаған жөн.

Электр тоғының табиғаты жөнінде не білесіздер?
Металдардың электр өткізгіштігінің себебі неде?
Өткізгіштер деген не?

II. Жаңа сабақты оқып үйрену. Оқушылар физика курсынан осы мәліметтерді қайталаған соң, дәптерлеріне мынадай қорытынды жазады: Электр тоғы дегеніміз – зарядталған бөлшектердің ( электрон немесе иондардың) бағытталған қозғалысы.

Бұдан кейін мұғалім оқушылармен бірлесіп, электр өткізгіштікті сынауға арналған құралдың құрылымын талдайды.

Содан соң мыс, темір, алюминий сымдараның электр өткізгіштігі көрсетіледі. Берілген тұздардың (NaCL және CuSO₄), сілтілердің (NaOH және Ba(OH)₂), ерітінділерінің электрөткізгіштігін көрнекі түрде көрсету төмендегідей қорытынды жасауға мүміндік береді: жоғарыдағы ерітінділер электр тоғын өткізеді, ал құрғақ NaCL, CuSO₄,Ba(OH)₂, NaOH электр тоғын өткізбейді (тәжірибе жасап көрсетеміз).

Заттардың аты

Электр тоғын өткізе ме?

Дистилденген су

Кристалды натрий хлориді

Натрий хлоридінің, т.б. ерітінділері

Өткізбейді

Әрі қарай мұғалім электролиттердің электр өткізгіштігін зерттеген швед химигі С. Аррениус екенін, ол электролиттік диссоциация теориясы деп атауды ұсынғанын айтады.

Бұдан кейін оқушылардың белсенді қатысуымен:

құрамы мен қасиеттерінің әртүрлілігіне қарамастан, тұздар мен негіздердің ерітінділері және кристалдары электрөткізгіштігін сынағанда неліктен бірдей нәтиже көрсетеді?- деген сұраққа жауап береді.

Зерттеген заттардағы ортақ қасиет – екеуі де иондық қосылыстарға жатады, яғни оларда иондық байланыс және иондық кристалдық тор бар. Бірақ кристалдарында иондар бір-бірін қатты ұстап тұрады да, еркін қозғалуға мүмкіндіктері болмайды (сондықтан электр тоғын өткізбейді), ал оларды еріткенде иондық байланыс үзіледі де, бос иондар пайда болады. Сондықтан олардың ерітінділері электр тоғын өткізеді.

Бұл болжамның дұрыстығын дәлелдеу үшін оқушыларға «Тұздардың, негіздердің және қышқылдардың суда ерігіштігі» кестесін пайдаланып, ерітінділері электр тоғын өткізетін тұздар мен негіздерден 2-3 мысал келтіреді.

Әрі қарай қышқыл ерітінділерінің электрөткізгіштігін тексеруді ұсынамыз (Н₂SO₄немесе НCL), электр шамы жанады, демек, олардың ерітінділері электр тоғын өткізеді, бұл ерітіндіде иондардың түзілгенін дәлелдейді. Мұғалім су молекуласының әсерінен сутек пен қышқыл қалдығы арасында коваленттік полюсті байланыс әлсірейтінін түсіндіреді.Cутектің электроны толықтай қышқыл қалдығына өтеді де, коваленттік полюсті байланыс иондық байланысқа ауысады, осыдан зат иондарға ыдырайды. Мұғалім өтілген материалды жүйелеп, мынадай қрытынды жасайды: ерітінділері мен балқымалары электр тоғын өткізетін заттар электролиттер (тұздар, негіздер, қышқылдар) деп аталады.

Электролиттер электрөткізгіштігімен анықталады. Бұдан соң мұғалім мынадай проблемалық сұрақ қояды: Барлық суда еритін заттарды электролиттер деп атауға бола ма? Мұғалім эксперимент нәтижесі бойынша қорытынды жасауды ұсынады. Суда: қант, глюкоза немесе этанолды ерітіп, электродты саламыз, электр шамы жанбайды. Бұны С₁₂Н₂₂О₁₁ және С₆Н₁₂О₆ құрылысы негізінде түсіндіреміз. Бұл қосылыстардағы коваленттік байланыстың полюстігі аз, сондықтан молекулалар арасындағы байланыс (молекулалық кристалдық тор) берік емес, ал керісінше молекулаішілік байланыстың беріктігі бұл заттар суда ерігенде, оларды жеке бейтарап молекулаларға ғана ыдыратады. Әрі қарай тағы да қосымша глицерин мен бензолдың электрөткізгіштігін тексеріп, мынадай қорытынды жасауға болады: ерітінділері электр тоғын өткізбейтін заттарды бейэлектролиттер деп атайды (спирт, қант, глюкоза, глицерин, бензол, т.б.).

Білімді қорытындылап, бекіту.

Сабақтың қорытындысында оқушылардың алған мәліметтерін бекіту мақсатында мынадай тірексызбаны жаздыру керек.

Заттар

Ерітінділері электр тоғын өткізбейтін

Ерітінділері электр тоғын өткізетін

Бейэлектролиттер

Электролиттер

Иондық және коваленттік полюсті, полюссіз байланысы бар заттар

Иондық және коваленттік полюсті байланысы бар заттар

Көбіне органикалық заттар (спирт, қант, глицерин, бензол, т.б.)

Тұздар (еритін)

Сілтілер

Қышқылдар (еритін)

Тапсырма.

Тірексызбаны жалғастырыңдар және мына берілген заттарды электролиттерге, бейэлектролиттерге бөліп жазыңдар: калий гидроксидінің сулы ерітіндісі, дистилденген су, глюкоза, кальций хлоридінің кристалы, қант ерітіндісі, натрий гидроксидінің ерітінідсі.

Үйге тапсырма: §1. 1-,5-,7-,8-,9- жаттығулар. Жұмыс дәптерінен және есептер мен жаттығулар жинағынан тапсырмалар.