Бейметалдар?а жалпы сипаттама

Бейметалдардың

жалпы сипаттамасы

Сабақтың міндеті:

1. Бейметалдардың периодтық жүйедегі орны

және химиялық қасиеттері және олардың

қосылыстарының Қазақстанның аймақтарында таралуы

туралы білімдерін бекіту.

2. Бейметалдардың алу әдістері туралы білімдерін тереңдету.

3. Оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру

Бағалау жүйесі

«5»

«4»

21 ұпай-42 ұпай “5”

«3»

13-20ұпай “4”

2ұпай-12 ұпай “3”

12ұпай

10ұпай

8 ұпай

6ұпай

Бағалау

4ұпай

Пайымдау

Талдау

2ұпай

Пайда

лану

Түсіну

Білімдік

Д.И. МЕНДЕЛЕЕВТІҢ ХИМИЯЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІҢ ПЕРИОДТЫ ЖҮЙЕСІ

Бейметалдардың периодтық кестеде орналасуы

I

1

II

2

H

III

3

4

IV

B

V

5

VI

6

C

N

VII

Si

VIII

O

P

As

F

He

S

Se

CI

Ne

I

Ar

Te

Kr

Br

At

Xe

Rn

Бейметалдардың маңызды қосылыстары

Ca 3 R 2 фосфиді

R 2O5 Қышқыл

дық оксидтері

Ag 3 RO 4

Сапалық реакциясы

R

RH 3

Гидридтері

Na 3 RO4

Тұздары

H 3RO4

Қышқылдары

Бейметалдардың физикалық қасиеті

Газдар

O 2 ,N 2 , CL 2 , H 2 , F 2 He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn,

сұйық

Br 2

қатты заттар

S, P, C

2 ұ

Білімділік Тест тапсырмалары

1. Мына элементтердің арасынан S-элементтерді көрсетіңіздер.

Д) H

А) Si

Б) P

С) C

2. Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесінде қанша бейметалл орналасқан?

Д) 35

С) 56

Б) 22

А) 87

3. Мына бейметалдардың арасындағы сұйық затты табыңыздар?

Д) S

А) Ar

Б) CI

С) Br

4. Мына қосылыстардың қайсысында азот + 4 тотығу дәрежесін көрсетеді?

Д)NaNO 3

А) HNO 3

Б)NO 2

С)NO

5. Мына қосылыстардың арасынан қатты затты көрсетіңіз?

А) C

Д) N

Б) Xe

С) F

Бейметалдардың химиялық қасиеттері, алыну жолдары .

4 ұ

Т Ү С І Н У.

I-топ

N2 + 3H2 2NH3

1. N2 + H2

3Ca + 2P Са 3 Р 2

2. Ca + P

Zn + 2HCI ZnCI 2+ Н 2

3. Zn + HCI

II-топ

С + O2 СO 2

1. С + O2

Zn + S ZnS

2. Zn + S

3. MnO 2 + HCI

MnO 2 +4HCI MnCI 2 +CI 2 +2H 2 O

6 ұ

Қызықты сандар

П

А

Й

Д

А

Л

А

Н

У

29

0

Ауаның ауаның орташа мольдік массасы

Бейметалдардың жай заттардың тотығу дәрежесі

22,4

1 моль газдың алатын көлемі 22,4 литрға тең .

6,02.10 -23

Авогадро тұрақтысы

22

109

Д.И. Менделеевтің периодтық жүйесіндегі бейметалдардың саны.

Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесіндегі элементтер саны

Мына айналымдарды жүзеге асыру

8 ұ

Талдау

Күрделі есеп шығару

I-есеп

1.Массасы 1кг кремний алу үшін құрамында 10% бөгде қоспалары бар қанша кварц құм қажет? Реакцияның шығымы 80%

П

А

2. Массасы 3,68г алюминий мен мыстың құймасын тұз қышқылының

артық мөлшерімен өңдегенде 1,77л (қ.ж)сутек алынады . Құймадағы металдың массалық үлесін есептеңдер.

Й

Ы

М

Д

А

У

10 ұ

Дұрыс жауабы

Жоба қорғау

12 ұ

Б

А

Ғ

А

Л

А

У

Бейметалдар

N P S Si Cl

O

J

Биологиялық маңызы

Р - адам организмдегі мөлшері бойынша(0,95%) макроэлементке жатады. Фосфор-органоген-элемент және зат алмасуда маңызды рол атқарады. Ол жануар қаңқасының құрамына-кальций ортофосфаты, гидроксилапатит, тіс құрамына- гидроксилапатит, фторапатит ретінде кіреді.

Р

Фосфор

Бейметалдардың биологиялық ролі

С- көміртек тірі организмдер үшін ең басты органоген. Бірақ күйе түріндегі

көміртек және оның монооксиді СО адам үшін зиянды. Ұзақ уақыт күйемен

немесе көмір шаңымен жұмыс істегенде қатерлі тері ісігін тудырады.

Көміртек монооксиді СО өте улы. СО-ның уландырғыш әсері, ол қанның

гемоглобиніне жеңіл қосылып, оны оттекті өкпеден ұлпаларға тасымалдауға

қабілетсіз етеді. СО – мен уланғанда антидот ретінде карбоген деп аталатын

3-5%-ті СО2 мен О2 –нің қоспасы қолданылады

Адам организмі 18% көміртектен тұрады. Көмір алмас және қарандаштың өзегі көміртектен тұрады. Көміртек атомдары ұзын тізбектер құрайды. Олар адамның организміндегі күрделі молекулалардың арқауы болып табылады.

N – адам организмінде 3 % азот бар. Адам организмінде қанша азот болса , бір қап тыңайтқышта да дәл сондай азот бар. Азот біздің бұлшық еттеріміздің ең маңызды элементерінің бірі және ол ауаның басты компоненті.

S -Белок құрамына SH-атомымен байланысқан SH-тобы түрінде кіреді. Көптеген құрамында күкірті бар қосылыстар дәрі ретінде қолданылады. Күкірт S цианидпен уланғанда(CN) қолданылады. Күкірттің газтектес қосылыстары H 2 S және SO 2 – улылығы жоғары заттар. Күкіртсутек H 2 S зиянды әсері тыныс алу тізбегіне электрондарда тасымалдауға жауапты цитохромоксидозаның ферментінің қызметін тежейді және

H 2 S-тің организмге түсуі тыныс алу циклін бұзады.

Si - кремний қоспа элемент деп аталады. Оның адам организміндегі мөлшері өте аз 10-3 –тін құрайды. Кремнийдің бауырда, бүйректе, шашта және көздің қарашығында болатыны анықталған.

Кремний

Si

шашта

бауыр

көздің қарашығында

Йодтың биологиялық маңызы.

• Йод-бұл адамдар мен жануарлардың дұрыс дамуына керекті микроэлемент.
• Адам организмі йодты щығармайды,йодты тек сырттан алады
• Тәуліктік қажеттілігі 100-200 мкг.

ЙОД

• Маңызды көздері:
• Йодталған тұз,теңіз өнімдері, топырағында йодтың көлемі жеткілікті райондарда өсірілген жануар және өсімдіктер текті өнімдерде .

• Йодты ең бірінші 1811 жылы француз кәсіпкері Куртуа ашты.
• Жер қыртысында 0,0001% йод бар.
• Йод қосылыстары теңіз суларында, мұнайлы аудандардың бұрғылау суларында ж/е т.б. аймақтарда кездеседі.

• Йодтың жеткіліксіздігінен балалардың ақыл-ой дамуының бөгелісін болдырмайтын жағдайдың басты себебі.
• Йодтың жеткіліксіздігінің алдын-алудың ең жақсы бір түрі-йодталған ас тұзын пайдалану.
• Йодтың адам организіміндегі қызметі қалқанша без гармонын құру

Йод

Бейметалдардың және олардың қосылыстарының Қазақстанда шоғырланған аймақтары

Элемент

Таралуы

Бос күйінде

C

N

Қазақстанның қай аймақтарында кездеседі?

Қосылыс күйінде

алмаз,

P

Ауаның 78%

графит,

Корбанаттар мен гидрокорбанаттар.Мұнай,

таскөмір, газ.

карбин

Селитраларда,нәруызда, нуклеин қышқылында

Қызыл фосфор Р4

Маңғыстау, Екібастұз, Қарағанды.

S

Ақтауда Теміртауда

Фосфорит Ca3(PO4)2 апатит Ca5(PO4)3OH нуклеин қышқылдарында

Вулкан газдарында

Si

Ақтөбе,Қаратау, Шымкент Тараз,Жаңатас

Сульфидтер Fes,Zns Сульфаттар CaSO4*2H2O MgSO4*7H2O

Жер қыртысында

Балқаш,Шығыс Қазақстан. Мұнайдың құрамында Маңғыстау, Қостанай

SiO2 (кварц) силикаттар

Қостанай, Жетіқара.

Б

А

Ғ

А

Л

А

У

П

А

Р

А

Ғ

ы

№

Аты-жөні

1

2

ұпай

3

Б А Ғ А

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

.

Денгейі

өте жаксы

баға

«5»

үпай

Жақсы

30-42

Ауытку

«4»

Төмен

19-29

«3»

«2»

8 - 18

0 - 7

Үйге тапсырма:

168 беттегі

4 жаттығу,

5 – 6 есеп.