Химия ?ажайыптары ?лемінде

Республика Казахстан Восточно-Казахстанская область.

г.Семей средняя школа №3

Ахметкулова Куралай Рымкуловна

Пәнаралық байланыста өткізілетін танымдық білім жарыстар оқушылардың теориялық білімдерін практикамен ұштастырып, химияның күнделікті тұрмыстағы қолданыс өрісінен хабардар етеді. Сайысқа дайындалу барысында оқушылар көптеген қызықты материалдар жинақтап, білім қорларын кеңейте түседі.

Химия ғажайыптары әлемінде ( тәрбиелік шара)

Мақсаты : Оқушыларға химия ғылымының құпиясы мен қызығы мол екенін жеткізе отырып, ойын элементтерін арқылы, қосымша материалдардан мағүлмат беру, өздігінен ізденуге, топтасып жұмыс істеуге , ұйымшылдыққа баулу, тапқырлыққа үйрету.

Көрнекіліктер : Интерактивті тақта .

NaOH, H₂SO₄ индикатор лакмус қағазы ф-ф метилоранж 10 дана элементтер. Тор H₂O формуласы , родон қышқыл калий, хлорлы (ІІІ) темір ерітіндісі, ас содасы, қант.

Жоспар:

1. Кіріспе :Құрметті ұстаздар, оқушылар кош келдіңіздер.

2.Таныстыру: екі топ отырады, екі топтың атын анықтау үшін көрініс.

Көрініс : Аррениус, Усанович екі ғалым кіреді.

- Аррениус: міне ғажап,бір жерге тап болдық

- Усанович: мына қонған ауылдар, кімнің ауылы болды екен !

- Аррениус : бір құпиясы бары анық, қалай анықтаймыз ?

- Усанович: бір жолын таптым; қоржыннан құралды шығарып,қазір

тәжірибе жүргісем бе деймін : H₂SO₄ ерітіндісіне лакмус қағазын салады. Сонда қағаз қызыл түске боялады . Демек мынау қышқылдар ауылы болды ғой (9^б)

- Аррениус :жарадыңыз.Енді екінші ауылды мен анықтап көрейін :

NaOH,+ лакмус = көк түске боялады. Бұл негіздер ауылы екен (9^а)

- Усанович: Біз «Химия ғажайыптары! еліне келіппіз. Армысыздар оқушылар .

Жүргізуші : Қош келдіңіздер құрметті ғалымдар. Химия елін табуға

қиынға соқты ма ?

-Әзер таптық (Ғалымдарды арнайы орындарына жайғастырады.)

Жүргізуші : Біздің бүгінгі сайысқа «Қышқылдар» , «Негіздер» ауылы қатысады.

І бөлім :Сұрақ – жауап (ұпай )

«Қышқылдар» ауылына:

1. Теңіз орамжапырағы- ламинарияның құрамына кіретін, адам үшін маңызды элемент (иод)

2. Бұл заттың 0,9% ерітіндісі физиологиялық ерітінді деп аталады, адам ағзасы көп қан жоғалтқанда қан тамырына құйылады (натрий хлориді)

3. Адам ағзасының 60-65% құрайтын сұйық зат (су)

4. Темекі құрамына кіретін улы зат (никотин)

5. Қант қызылшасы мен картоп түсіміне ерекше әсері бар тыңайтқыш элемент (калий)

6. Қарын сөлінің құрамындағы қышқыл (Тұз қышқылы)

7. Өсімдік жапырақтарына түс беретін элемент (магний)

8. Гемоглобин молекуласының құрамына қай элемент кіреді (темір)

Негіздер ауылына :

1.Металл атомы мен қышқыл қалдығынан тұратын заттар (тұздар)

2. Бір химиялық элементтің бірнеше жай зат түрінде болу құбылысы (аллотропия)

3. Химияның қаны деп аталатын қышқыл (күкірт қышқылы)

4. Калий қандай металл (сілтілік)

5. Ізбестасты қыздырғанда бөлінетін газ ( көмірқышқыл газы)

6. Қандай көк қағазды лезде қызартуға болады (көк лакмус қағазын кез келген қышқылға батыру арқылы)

7. Қалыпты жағдайда сұйық күйде болатын бейметалл (бром)

8. Азот қышқылының тұздарын қалай атайды (нитраттар

ІІ – бөлім : Экспериментатор: тәжірибе көрсету. Қызықты тәжірибе түсіндіру.

1- Қышқылдар : « Барлық гүлдер гүлденсінші»

Қазір сендердің көз алдарыңызда мына гүлдер шығады ,күн көзіндей сендердің жүректеріңді жылытады .

Орындаушы : Фенолфталин сіңірілген қағаздан жасалған гүлдер тұрады, ас содасы ертіндісі толтырылған пульверизатордан гүлге шашады, көз алдымызда барлық гүлдер таңқурай түсіне ауысады .

Оқушы сөзі : фенолфталин индикаторы ас содасы әсерінен таңқурай түске боялады.

2- негіздер : «Сиқырлы жылан»

Ақ қағаздың бетіне H₂SO₄ – ң ертіндісімен жазу жазыңыз. Қағаз кепкен кезде жазу ғайып болады. Содан соң 15-18 см ара қашықтықта жанарғы шамының жалынына ұста.

Біраз уақыт өткеннен кейін қағаз бетінде қара түсті жазу пайда болады.

Түсіндіруші : қағаздың H₂SO₄ - да көмірге айналу нәтижесінде түзіледі.

№2 Күл. «Қанттың жануы» қысқыштың көмегімен бір бөлік қантты жанып тұрған газ плитасына ұстаңыз. Қанттың үстіне шамалы темекі күлін сеуіп, жалынға қайта апарамыз:

Сұрақ: Күл қандай қызмет атқарады ?

Түсіндірме : кейбір заттар өздері реакцияға түспесе де, екінші бір заттың реакцияға түсуін тездетеді. Күл катализатор қызметін атқарады.

№ «Тиімді операция.»

Операция жасау үшін 50% родон қышқыл калий немесе родон қышқыл аммоний тұзының ерітіндісі, пышақ, мақта, бір стақан су болу керек.

Операция жасалатын адамның қолы родон қышқыл калиймен әрлі-берлі сүртіледі, сонан соң хлорлы темір ерітіндісін алып білекті пышақтың сыртымен сызып кескілейді. Осы кезде қып-қызыл қан шыққан секілді болады: родон қышқыл темірдің түсі қызыл болады .

3KCNS + FeCl₃ = Fe(CNS)₃ + 3KCl

ІІІ бөлім 1 Ойын. «Тормен су әкелу»

2 топ оқушыларына металдан немесе жіппен тоқылған тор беріледі. Суды төкпей, жылдам әкелу керек . Қалай әкелуге болады ? Жауабы : торға Н₂О формуласын жазып салады да әкеліп береді. 2 торкөзге ас тұзын толтыру Na = 10дана CI =10дана ,

басқа элемент 10 =дана.

ІҮ – бөлім: Биогендік элементтер

2 топқа бірдей аталған мүшелерінде кездесетіретін элементтерді атаулары қажет:

« Қышқылдар тобына » « Негіздер тобына »

Өкпеде – Li, Na Мида – Na, Mg, K

Қанда - Fe,Na,Li,Ca,K Шашта – AI, As, CI

Қалқанша безде - J, Zn,Br Жүректе - Ca,K

Тiсте - F, Ca,Mg, P Ұйқы безінде - Mg

Гипофизде - Zn ,Br, Mn ,Cr Бауырда – Li, Se, Mo, Zn, Ca,Mn,K,Cu.

Ү бөлім : Капитандар сайысы .

1. Бір қағаз бетінде прибор салынған ,ал екінші қағазға салалардың реакциясын жазылған.

Осы приборға қандай реакция сәйкес келетінін табу керек.

CO₂

А)(CaCO₃+2HCI= CaCI₂+ H₂CO₃

H₂O

Б) 2NaOH +H₂SO₄= Na₂SO₄ +H₂O

В) Zn +2HCI = ZnCI₂+H₂

Г) ZnCI₂+2KOH = Zn (OH)₂ +2 KCI

ІҮ – бөлім : Есеп шығару « Алтын сандық»

Есептер сыры : Тағы келді сыналар шақ айналып ,

Тереңіне білім теңіз байланып

Кім шешеді, сол сайыста ұтып тұр

Есеп шешер кезегі келіп тұр.

Қышқылдар тобына : Массасы 200 г шаймен бірге адам судың қанша молекуласын ішетіндігін табыңдар. Бір шөлмек 0,5 л. Минералды су ішкенде ше ?

Негіздер тобына : Қыз бала тамақ пісіріп жатқанда абайсызда массасы 15 г. бір ас қасық қантты С₁₂Н₂₂ О₁₁ жерге шашып алды Ол қанттың қанша молекуласын шашып алғанын есептеңдер.

Жүргізуші:Әділ қазылар қорытынды шығарғанша көрермендерді де сынап көрсек, бәлкім сендердің араларыңда да химиктер отырған шығар.

Көрермендермен ойын: «Мен кіммін?»

1. Бірінші бөлігім көп емес, екінші бөлігім тілсіз жау деген мағынада, химиялық қай элементпін? (Азот)

2. Бірінші бөлігім «алда бол» деген бұйрық рай, екінші бөлігім сан есім, шипалы газ деп те есептейді. (Озон)

3. Бірінші бөлігім тасқын су, екінші бөлігім мал құлағына салынатын белгі. (Селен)

4. Бірінші бөлігім қабылда деген сөздің мағынасын береді, екінші буыным шараппен улану деген мағынада, ол қандай тұз? (Алмас)

5. Бірінші буыны жалқы есімге қойылатын сұрақтан тұрады, екінші буыны сан есім, қай элемент? Неон)

6. Жазылуым бойынша оқысаңыз элементпін, керісінше оқысаңыз- өткізгішпін. (Мыс-сым)

Әділ қазылар алқасының ұйғарымы бойынша жеңімпаз топ анықталып, дипломдар тапсырылады.

Қорытынды : Аррениус, Усанович мырзалар сый – сияпаттарын береді .

Білім деген биік шың

Бақытқа сені жеткізер

Білім деген ақылшың

Қиындықтан өткізер – деп осымен тәрбиелік шараны аяқтаймыз .