?аза?станны? физикалы? географиясы. 8-сынып
Саба?ты? та?ырыбы Сарыар?а
Саба?ты? ма?саты:
Білімділік — Солт?стік ?аза? жазы?ыны? ?аза?стан?а енетін б?лігіні? географиялы? орны, тектоникалы? ??рылымы, геологиялы? ??рылысы, жер бедеріні?, климатыны? ?алыптасуы, ішкі суы, фаунасы, таби?ат зонасы туралы білім беру.
Дамытушылы? - ?аза?стан таби?аты туралы білімдерін ке?ейтуді к?здей отырып, о?ушыны? д?ниетанымды? ?абілетін дамыту;
Т?рбиелік - Отанын с?юге, адамгершілікке, таби?ат байлы?тарын ?тымды пайдалану?а т?рбиелеу
Саба?ты? к?рнекілігі: ?аза?станны? физикалы? картасы, пайдалы ?азба ?лгілері, атлас. М.Ма?атаевты? «Алтай-Атырау» поэмасы, кескін карта, грфикалы? тест, а?ын жазушылар портреттері, кеппе ш?птер.
П?н аралы? байланыс: ?дебиет, тарих, халы?ты? педагогика, сурет-сызу.
Саба?ты? барысы: І. ?йымдастыру
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру
?ткен материалдарды еске т?сіруге арнал?ан с?ра?тар
- Т?ран жазы?ыны? географиялы? орны?
- Т?ран ойпытыны? негізгі т??ыры ?ай кезе?де ?алыптас?ан?
- Т?ран жазы?ына ?андай айма? кіреді?
- Ма??ыстау аласа таулы ?лкесіні? е? биік н?ктесі, оны? биіктігі?
- Тор?ай ?стіртіні? орталы? б?лігінде ке? ойысты неге Тор?ай ?олаты деп атайды?
- Т?ран жазы?ыны? пайдалы ?азбалары?
- Неге ?ыста ауа температурасы кейде -30 -40 С жетеді?
- Ірі ?зендерді атап, картадан к?рсет.
- ?андай таби?ат зоналар т?н?
-
ІІІ. Жа?а саба?ты т?сіндіру
ЖОСПАР
- Географиялы? орны
- Жнр бедері мен геологиялы? ??рылысы
- Пайдалы ?азбалары
- Климаты
- ?зендері мен к?лдері
-
6.
М. Ма?атаевты? «Алтай-Атырау» поэмасыны? ?зінді о?у ар?ылы жа?а саба??а ену.
Армысы?, Атырауым боза? далам,
Каспий мен Жайы?тан к?з алма?ан
?мытты?ба сонау бір кездері?ді
??лан жорытса ??мы?ды кезе алма?ан
Б?л ?ай ??ір? (Шы?ыс Европа жазы?ы)
О, Жетісу! Санды? тау, сандал белім
Шо?ты?ы ?сіп, жал бітіп, жанданды елім
Байлы?ты айтып несіне ма?танамын
Бала?, ?ойнын несіне а?тарамын.
Жетісуді? байлы?ын білмек болса?
Бір уыс топыра?ын ал ?ара?ым.
То?тар емес толастап б?гесінде
Сырды? елі ?арышты? кемесіндей
Жатыр шал?ып Аралым а? айдыным
Ырыс ??й?ан ?аза?ты? тегешіндей.
Б?л ?зінді ?ай ?лкеге сипаттал?ан? (Т?ран жазы?ы)
Жап-жалпа? жауырынды жатыр дала
А?ын дала алапат батыр дала
А?мола мен ?останай арасында
Д?н ?скен та?ыр?а да тотыр?а да
Ерекше –ау жаралыпсы? заты? дала!
Ох, неткен айдынды ??ір, алып ??ір
Асты?ты омырауына салып ??ір.
Б?л ?ай ??ір? (Солт?стік ?аза? жазы?ы)
-Міне балалар, ?аза?стан Республикасыны? солт?стігіндегі жазы?ты, асты?ты ал?ап та Солт?стік ?аза? жазы?ында орналас?ан. Осы Солт?стік ?аза? жазы?ыны? географиялы? орны, тектоникалы? ??рылымы, ?сімдіктер, жануарлар д?ниесі туралы білетін боламыз.
Солт?стік ?аза? жазы?ыны? физикалы?-географиялы? орны. Б?л жазы? ?аза?стан жерінде Орал тауларынан Алтай?а дейін ені 200-250 км алапты алып жатыр. (?аза?станны? физикалы? картасы бойынша т?сіндіріледі. О?ушылар картадан к?рсетеді, о?улы?та?ы,картада?ы тектоникалы?, геологиялы? карталар ар?ылы геологиялы? картасы о?ылады.)
-Солт?стік ?аза? жазы?ыны? жер бедері полеогенні? те?із ж?не неогенні? континенттік ш?гінді жыныстарынан т?рады. Кайнозой эрасында те?із тартылып, ?азіргі жер бедері ?алыптас?ан. Жер беті тегіс, ?зендері сирек, сонды?тан к?п тілімденген, т?йы? ?азан ш???ырлар кездеседі
Есілді? жазы? орманды-Есіл ?зеніні? 2 жа?ын бойлай Солт?стік ?аза?стан облысыны? жерінде орналас?ан к?лді жазы?. Жері сазды ж?не ?зен ш?гіндісі, палеоген жыныстары бас?ан к?лдер к?п, топыра?ы ?ара, ормандары ?айы? мен теректен т?рады. Тобыл-Оба?анны? жазы? даласы-б?л да к?лді жазы?. Жазы? саздардан т?зілген, бетін нешген, глиоцен жыныстары жап?ан. Т?щы к?л аз, т?зды к?л к?п, ?ара топыра?ты. Т?щы к?лдері-??см?рын.
Есіл-Ертіс даласы. Есілді?-?амысты орманды даласы мен Сарыар?аны?, Павлодар облысыны? к?лді жазы?ы ортасында жатыр. Неоген саз балшы?ы, оны? бетін полеоген ??мдары мен балшы?тары бас?ан. Батысында к?л к?п, к?бі т?щы, ?лкені-Ша?алалыте?із. Ертіс –??лынды жазы?ы-Павлодар облысыны? к??гірт ?ара топыра?ты ауданын ?амтиды. Ертіс ?зені жа?алауы бірнеше террасадан т?рады. Ертісті? сол жа?асы мен солт?стік батысында к?л ж?не к?л табандары к?п.?лкені-Жалаулы, Ш?рексор, Сілетіте?із.
Солт?стік ?аза? жазы?ыны? пайдалы ?азбалары (?ле? о?у)
Соколов-Сарыбай, ?ашар кен орындарында темір рудасы ?ндіріледі. Рудныйда байыту комбинаты бар. ?йет, Лисаков кен орындарында никель мен к?мірді? мол ?оры бар. Хромит, кобальт кені барлан?ан. ??рылыс материалдары да мол.
Солт?стік ?аза? жазы?ыны? климаты.
Континентті, Орта Азияны? ысты? ауасы еркін енеді, жауын-шашын м?лшері 350 мм
К?біне жаз айларында т?седі. Шілдені? орташа температурасы +18 +20 С, ?а?тарды? орташа температурасы -17 -19 С. ?ар ?алы? т?седі, 30-50см.
Солт?стік ?аза? жазы?ыны? ?зен –к?лдері
Ірі ?зені: Ертіс, Есіл, Тобыл. Есіл ?зені бойында бас ?аламыз Астана ?аласы орналас?ан. Ша?ын ?зендері: ?й, То?ыза?, ?йет, Оба?ан, Сілеті, ?ле?ті, т.б.
К?лдері: ??см?рын, Ша?алалыте?із, Сілетіте?із, Теке ж?не т.б. Суы ащы, ?са? к?л к?п.
Солт?стік ?аза? жазы?ыны? таби?ат зоналары. Орманды дала ж?не дала зоналары кіреді. (гербарийден ?сімдіктер д?ниесін к?рсету ж?не ?аза?станда?ы жануарлар мен ?сімдіктер ?лемі кітабынан жануарларды? суретін к?рсету)
?оры? деген не? ?аза?станда неше ?оры? бар?
Таби?аты ?сем, а? жануар?а бай. ?лкені? таби?и ландшафтысын са?тау ма?сатында т?рлі ?оры? пен ?лтты? парктер ?йымдастырыл?ан. Соны? бірі-Наурызым ?оры?ы. 1929 жылы ?йымдастырыл?ан. ?останай облысы Наурызым ауданында.
Солт?стік ?аза? жазы?ыны? шаруашылы? ма?ызы. Солт?стік ?аза? жазы?ы республиканы? егіншілік айма?тарына жатады. Орманды даладан бас?а жерінде ыл?ал аз. Жылды? ыл?ал тапшылы?ы, топыра?ты? жел ?серінен ??р?ауы, ша?ды борандар жел эрозиясын ту?ызуда. Ауданны? жер байлы?ын са?тау ?шін белгілі шара ?олдану ?ажет.
І?. Жа?а саба?ты ?орытындылау
?ала? хал?ыны? ?лтты? ойын ?лгілерін негізге алып, білім сайысына т?семіз.
1. Сыры?а шы?у- «?ркімні? ?зі шы?ар биігі бар» Телевизор ар?ылы тест с?ра?тарына жауап
беру.
2. Алтын ?аба? ату- «?нер а?ып т?р?ан б?ла?, білім жанып т?р?ан шыра? » Сурет с?ра?тар
3. Кескін картамен ж?мыс.
А) Кескін карта?а Солт?стік ?аза? жазы?ын орналастыру
?) Ірі ?зендерін т?сіру
4. Ар?ан тартыс- «Асу бермес ас?ар жо? »
5. Венн диаграмасы
?. Ба?алау
?І.?йге тапсырма беру. §42. Солт?стік ?аза? жазы?ы.
Кескін карта?а пайдалы ?азбалары, ?зен к?лдерін т?сіру. Графикалы? тест.
?ІІ. Саба?ты ?ортындылау.
-Таби?ат- Ана?а аялы ала?ан, ж?рек жылуын арнау ?рбірсаналы адамны? парасатты парызы.
Белгілі а?ын М. ?лімбаев:
Ту?ан жерді с?ю — парыз
?асиетін ??у парыз
К?зетінде т?ру парыз-деп саба?ымызды ая?таймыз.
Сау болы?ыздар.
Саба?ты? та?ырыбы. Сарыар?а
Саба?ты? ма?саты: Сарыар?аны? физикалы? географиялы? орны, геологиялы? ??рылысыны? к?рделілігі, органикалы? д?ниесіні? ж?не пайдалы ?азбаларыны? байлы?ын, с?лу таби?и айма? екенін т?сіндіру.
Міндеттері: Мазм?н?а байланысты міндеттері: Сарыар?аны? физикалы? географиялы? орнына, геологиялы? ??рылысына, органикалы? д?ниесіне, пайдалы ?азбаларына сипаттама беру.
Сын т?р?ысынан ойлауды дамыту?а байланысты міндеттері:
?сыныл?ан теориялы? ма?л?маттарды зерттеп, талдау жасайды.
Топты? ж?мыс процесіне байланысты міндеттері: О?ушылар бірін - бірі о?ытуда:
Ж?ппен, топпен т?сініп о?ып талдайды;
Та?ырыпты? т?сініксіз жерлерін ай?ындайды;
Топтастарыны? с?ра?ына жауап береді;
?орытынды шы?арады.
Саба?ты? ?дістері: ассоциация ??ру, ?з ара бірін - бірі о?ыту, ДЖИГСО - 1, ??састы? ж?не даралы?, семантикалы? кесте, к?ркем ?дебиеттерден Сарыар?аны? с?лу таби?атына байланысты ?ле?дерді о?у, суретпен ж?мыс
Саба?ты? к?рнекілігі: ?аза?станны? физикалы? географиялы? картасы, интерактивті та?та, Сарыар?аны? фото суреттерімен к?ркем ?дебиет к?рмесі, кескін карта, Сарыар?а к?йіні? ?нтаспасы
Саба?ты? барысы:
1. ?й тапсырмасын тексеру
Жедел жауап
1. Таби?ат ерекшеліктеріне ?арай ?аза?стан аума?ын неше айма??а б?леді?
2. Каспий ма?ы ойпаты ?ай жазы??а кіреді?
3. Шы?ыс Еуропа ?зендерін ата.
4. ?аза?станны? о?т?стік батысынан шы?ысына дейін алып жат?ан жазы?.
5. Батыс Сібір жазы?ыны? ?ай б?лігі ?аза?стан?а кіреді?
6. Солт?стік ?аза? жазы?ыны? жер бедері.
2. ?ызы?ушылы?ты ояту. О?ушыларды? б?рын?ы ал?ан білімін аны?тау ?шін « ?аза?станны? таби?ат айма?тары» деген с?зге ассоциация, осыдан кейін «Сарыар?а» деген с?зге ассоциация ??растыру
3. Ма?ынаны ажырату. ?зара (бірін - бірі о?ыту)
Сарыар?а м?тінін о?ытып талдау жасайды. М?тінді жеке алып о?иды, пікір алмасады, топпен негізін аны?тайды. м?тінні? бір б?лігін о?ып бол?аннан кейін топтан бір о?ушы о?ы?ан б?лікті ?орытындылап айтады.
?рбір топ?а жеке - жеке тапсырмалар беріледі. М??алім слайд ар?ылы ?ыс?аша ?орытындылап к?рсетеді.
1 - топ?а
ДЖИГСО - 1
Та?ырыпшаларды суреттеп салу (картамен ж?мыс ж?ргізу)
1. Географиялы? орны (атлас картадан тауып, кескін карта?а салады)
2. Жер бедері. Е? биік н?ктесін салу.
3. Пайдалы ?азбалары.
4. ?зендері, к?лдері
2 - топ?а
??састы? ж?не даралы?
Шы?ыс Еуропа мен Т?ран жазы?ыны? ??састы?ын ж?не даралы?ын аны?тау.
3 - топ?а
С?йкестендіру кестесін толтыру
4 - топ?а
Суретпен ж?мыс
Топ о?ушыларына ?лытау таулары, О?жетпес та?ырыбында суреттер беріледі. Сол суретке ?арап ??гіме ??растыру.
?нтаспадан «Сарыар?а» к?йі ты?далады ж?не «Сарыар?а» к?йіні? шы?у тарихы, Сарыар?аны? с?лу таби?атына байланысты шы?арыл?ан а?ын жазушыларды? ?ле?дері о?ылады.
Барлы? топ о?ушыларына тест тапсырмалары беріледі, о?ушылар ба?аланады.
?йге тапсырма: Сарыар?а
