Климаттың адам өмірі мен шаруашылық әрекетіне тигізетін әсері.

География пәнінен ашық сабақ

Сынып: 8

Сабақтың тақырыбы :Климаттың адам өмірі мен шаруашылық әрекетіне тигізетін әсері Сабақтың мақсаты : Климаттың адам өмірі мен шаруашылық әрекеттеріне тигізетін әсері туралы түсінік қалыптастыру . Алған білімдерін өмірде қолдана алуына көмектесу. Картамен жұмыс істеу шеберлігін арттыру . Өз бетімен оқуын ұйымдастыру.

Сабақтың көрнекілігі : видеоролик , Қазақстанның картасы , суреттер .

Сабақтың барысы :

1 Ұйымдастыру кезеңі (2 мин)

А) Сабаққа оқушылардың қатысуын тексеру .

Ә) Көңіл – күйлерін анықтау .

II Үй тапсырмасын тексеру. ( 5 мин)

1) Қазақстан аумағында ауа температурасының таралуына қандай факторлар әсер етеді?

2) Қазақстан аумағында орташа жылдық температураның таралуы, оның себептері.

3) Суық және ең жылы айлардағы ауа температурасының таралу заңдылығын қалай анықтауға болады?

III Жаңа сабақ

Тақырыпты меңгеру келесі жоспар бойынша жүргізіледі: (10 мин)

1. Қазақстан аумағында жауын-шашынның таралу ерекшеліктері. Жауын-шашынның жыл маусымдарына байланысты таралуы.

2. Қар жамылғысы.

3. Климаттың адам баласының шаруашылық әрекетіне әсерлері.

4. Қазақстандағы атмосфералық құбылыстар.

Оқушылардың оқу іс-әрекеттері:

1. Мыналарды анықтап, жазып алады: Қазақстанда жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері 130-1600 мм. Оның ең аз мөлшері Арал-Балқаш маңында 100-130 мм, ең көп мөлшері Батыс Алтайда 1600 мм.

Мыналарды біліп есте сақтайды: республиканың жазық және аласа таулы бөлігінде ж-ш солтүстіктен оңтүстікке қарай және батыстан шығысқа қарай кемиді. Ж-ш солтүстікте орта есеппен 400 мм, орталығында 275 мм, оңтүстікте 130 мм, батыстағы Оралда 374 мм, шығыста Жайсан қазаншұңқырында 200 мм. Биік тауларда 800-1000 мм және одан да көп түседі.

2. Мыналарды анықтап жазып алады: Қазақстанның солтүстігінде жылдық ж-ш-ның  70-80%-ы жылдың жылы мезгілінде түседі, 20-30%-ы қыста түседі. Қазақстанның оңтүстігінде  жылдық ж-ш-ның 50-40%-ы жылдың жылы мезгілінде түседі, 50-60%-ы қыста түседі

Мынаны еске сақтап қалады: Құрғақ жаңбыр – жаңбыр тамшылры жер бетіне жетпей ауада буға айналып кетеді.

3. Мыналарды анықтап жазып алады: Қар жамылғысының қалыңдығы орта есеппен солтүстікте 20-30 см, ол 125-165 күн жатады, ал оңтүстікте 10-15 см, ол 40-60 күн ерімей жатады.

Мыналарды еске сақтайды: алғашқы қардың түсуінің ең ерте кезі солтүстікте қыркүйектің аяғы – қазанның басы, оңтүстікте қазан айының аяғы.  Шөл зонасында алғашқы қар желтоқсанның аяғында түседі. Таулы аудандарда қардың қалыңдығы мен жату ұзақтығы биіктікке байланысты болады.

5. Мыналарды анықтап еске сақтайды: Республиканың солтүстік және орталық аудандарындағы климат егін шаруашылығымен айналысуға мүмкіндік береді. Жалпы Қазақстанда қолайсыз атмосфералық құбылыстарына қуаңшылық, аңызақ, үсік, көтайғақ, шаңды дауылдар жатады.

6. Мыналарды жазып алады: Аңызақ желді күндердің ұзақытығы табиғат зоналарына байланысты болады: дала зонасында жылына 5-10 күн, шөлейт зонасында – 40 күн, Қызылқұмда – 100 күн.

Сергету сәті (2 мин) Кім жылдам жұмбақ шешеді?

1. Қанаты жоқ – ұшады, Аяғы жоқ – қашады. (Жел)

2. Айдаһар аузын ашса, арс етеді. Гауһары жерге түссе, жарқ етеді. ( найзағай)

3. Көктен түседі, Жер ішеді.      (Жаңбыр)

4. Таңмен көзін ашады, Әлемге нұрын шашады. (Күн)

1 «Менің мұны білгенім жөн» (10 мин)

1. Климаттың адам баласының шаруашылық әрекетіне әсерлері.

Адам баласының тіршілігі үшін жарық пен жылудың , ауаның қажет екендігі бізге белгілі. Адам баласы климат қорларын маңызды емдеу факторлары ретінде қолдануына болады. Қазақстанның көп жеріндегі климат адамдардың денсаулығына тиімді.Климаттың ауыл шаруашылығына тигізеттін әсері де мол. Бірақ адамның шаруашылық әрекеттерінде климатқа тигізер әсері ерекше. Әр түрлі отындарды жағу нәтижесінде атмосферада көмірқышқыл газының мөлшері шамадан тыс көбеюде. Ал атмосфераның жер бетіне таяу қабатында орташа температура 1 – 2 градусқа артуда.

Қандай қолайсыз, зиянды, қауыртты атмосфералық құбылыстарды білесіңдер?

2. Фотослайд (3 мин)

Мұғалім мәліметтерді келтіреді, ал оқушылар олардың қаншалықты шындық екенің анықтайды.

Сұрақ қою:

• Қандай жағдайда олар пайда болады? Неліктен аталған құбылыстар қолайсыз, қауыртты? Кестені толтыр (5 мин) (Шаңды дауыл, үсік, көктайғақ, аңызақ)

Құрғақшылық аңызақ

үсік қолайсыз атмосфералық құбылыс

шаңды дауыл көктайғақ

«Тауып көр» ойыны (5 мин)

1. Бұл табиғат құбылысы көп жағдайда аязды ауа райынан кейін сіркіреме жауын жауғанда қалыптасады.

Көмек: әдетте көктемде және күзде ауа райы салқындап, жер беті 0 С-қа дейін суынып, мөлдір және көгілдір жұп-жұқа мұзбен жабылады. (Көктайғақ)

1. Көктемнің аяқ кезінде, күздің басында, кейде теріскей жақта жазды күндері арктикалық ауа массасының енуіне байланысты болатын құбылыс. (Үсік)

Көмек: Ауаның температурасы қысқа мерзімді 0 С –тан төмендеп, топырақ беті тоңазып кетеді.

1. Бұл құбылыс желдің жылдамдылығына және топырақ жамылғысының сипатына тығыз байланысты.

Көмек: Ауа құрғақ кезде, борпылдақ топырақты алапта соғатын қатты жел. (Шанды дауыл)

1. Бұл табиғат құбылыстарына қарсы күресу үшін қар тоқтату, орман алқаптарын отырғызу, жер суару және арнайы агротехникалық шаралар қолданылады (Құрғақтылық пен аңызақ)

Көмек: Бұл ауаның пайда болуы күшті қызған және тропиктік ауа массасының басым болған кезімен байланысты

    ІV. Бекіту (2 мин)

 Сәйкестігін тап. (Әр дұрыс жауап 1 ұпаймен саналады)Барлығы 6 ұпай

1)Егін шаруашылығымен айналысуға мүмкіндік беретін аудандар

1)Шаңды дауыл

2) Атмосфералық құбылыстар

2)Балқаш көлінің оңтүстігіндегі шаңды дауыл

3) Қазақстанда жылдың жылы мезгілінде байқалатын құбылыс

4) Аңызақ желдің ең ұзақ соғатын жері

5)55 – 60 күн

3)Қуаңшылық, аңызақ

6)Үсік

4)Қауырт атмосфералық құбылыс

5)Солтүстік және орталық

6)Қызылқұмда

Дұрыс жауаптар: 1-5, 2-3, 3-1, 4-6, 5-2, 6-4.

Қорытынды. Тест тапсырмасын орындайды.Тексереді. (6 мин)

1.Оңтүстікте жаз айларында құмның беті қанша градусқа дейін қызады?

А)40-50С б) 60-70 с) 30-40 д)35-45

2.Қазақстан жерінде соңғы 20 жыл ішінде қанша рет қуаңшылық болды?
а) 6 рет б)8 рет с) 5рет д) 4 рет

3.Қазақстанда жылдың жылы мезгілінде байқалатын ерекше атмосфералық құбылыстың бірі:

А) шаңды дауыл б) көктайғақ с) үсік д)аңызақ

4.Дала зонасында жылына аңызақ жел қанша күн болады?

А)20-30 күн б)10-15 күн с)5-10 күн д)15-20 күн

5.Шөлейт зонасында аңызақ желдің ұзақтығы қанша күн?

А)30 күн б) 40 күн с)50 күн д) 60 күн

6.Балқаш көлінің оңтүстігінде шаңды дауыл қанша күнге созылады?

А)35-40 күн б)40-45 күн с)20-30 күн д)55-60 күн

7.Республиканың батыс жазықтарында,орталығында және оңтүстік- шығысында көктайғақтың қалыңдығы:

А)30 мм б)20 мм с)15 мм д)22 мм

8.Қаратау жотасы , Қырғыз,Іле Алатауларының жел жақ беткейлерінде көктайғақтың қалыңдығы:

А)22 мм б)15 мм с)20 мм д) 25мм

Дұрыс жауаптар: 1-б; 2 –д; 3- а; 4- с; 5 – б; 6 –д; 7- с; 8- а.

• Бағалау парағын толтыру (2 мин)

• Үй тапсырмасы § 25, 96-98 бет оқу