Сабақ жоспары: Қысым

Сабақтың тақырыбы: Қысым.

 Сыныбы:7 – сынып

 Сабақтың тақырыбы:Қысым. Қысымның қатты денелер, сұйықтар және газдар арқылы берілуі.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:Қысым, қысымның қатты денелер, сұйықтар және газдар арқылы берілуі туралы толық мағлұмат беру.

Дамытушылық:Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру, есептер шығарту арқылы ойлау қабілетін дамыту.

Тәрбиелік:Оқушыларды ұқыптылыққа, шапшаңдылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:Аралас сабақ

Әдіс – тәсілі:Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы.

I.Ұйымдастыру:Оқушылармен амандасу, сабақтың тақырыбын және мақсатын жеткізу.

II.Үй тапсырмасы:1. Деформация дегеніміз не? Деформацияның неше түрі бар?

2. Серпімділік күші қай кезде пайда болады?

3. Гук заңы қалай тұжырымдалады?

4. Күшті өлшейтін құрал қалай аталады?

5. Денеге бір мезгілде әрекет ететін бірнеше күштің әрекетіндей әрекет жасайтын күш қалай аталады?

6. Бір дене екінші дененің бетімен қозғалған кезде пайда болатын күш.

7. Үйкелісті азайтудың мүмкін жолдарының бірі.

III.Жаңа сабақты түсіндіру:

Біз күнделікті тұрмыста пышақ, қайшы, ине сияқты алуан түрлі құралдарды пайдаланамыз. Алайда олардың әсері осы күш түскен беттің ауданына тәуелді болатынын байқай бермейміз.

Мысалы, матаны ұшы доғал инеге қарағанда, үшкір инемен тесу оңай; өткір пышаққа қарағанда өтпейтін пышақпен кесу қиын, сол себепті құралдардың кесетін жерінің ауданын кішірейтіп, өткірлеу үшін әр уақытта да олардың жүзін мұқият қайрауға тырысады.

Мынадай тәжірибені қарастырайық. Жіңішке төрт аяғы бар үстелшені төңкеріп, ыдыстағы құмның үстіне қояды да, оны массасы 5 кг кір таспен бастырады. Бұл жағдайда үстел құмға батпайды.

Ал, үстелшенің бетін жоғары қаратып, үстіне сондай кір тас қойғанда, оның аяғы құмға батып кетеді.

Сол сияқты адамның қармен жүруі қиын, өйткені ол қадам басқан сайын қарға омбылайды. Ал аяғына шаңғы байлаған адам қар үстімен жеңіл жүре алады. Мұның себебі не? Шаңғымен де, шаңғысыз да адам қарды өзінің салмағына тең бірдей күшпен басады. Бірақ ол күштің бұл екі жағдайдағы әрекеті бірдей емес. Өйткені шаңғы бетінің ауданы адамның табанының ауданынан жиырма еседей үлкен. Сондықтан ол шаңғымен тұрғанда қар бетінің әрбір шаршы сантиметр ауданын шыңғысыз тұрғандағыдан гөрі жиырма еседей аз күшпен басады.

Белгілі бір бетке түсетін күш әрекетінің нәтижесін сипаттайтын шаманы қысым деп атайды.

Қысым бетке перпендикуляр бағытта әрекет ететін күштің осы беттің ауданына қатынасымен анықталады:

p=F/S, мұндағы

р - қысым,

Ғ - бетке перпендикуляр бағытта әрекет ететін күш немесе қысым күші;

S - күш түсетін беттің ауданы.

ХБЖ - да қысым Паскальмен өлшенеді..

гПа=100 Па=10²Па

кПа=1000 Па=10³Па

МПа=100000 Па=10⁶Па

Қатты денелердің, сұйықтардың және газдардың барлық қасиеттері олардың құрылысына байланысты болады. Сондықтан біз ең әуелі оларды құрайтын молекулалардың қалай орналасқанын, қалай қозғалатынын және бірімен – бірі қалай әрекеттесетінін, қатты денелердің, сұйықтар мен газдардың негізгі қасиеттерін еске түсірейік.

Алақаныңды жоғары қаратып, сол қолыңды үстелге қой. Кітапты алақаныңа қырымен қойып, оны оң қолыңмен төмен қысып бас.

Сол қолың қысымның артуын сезе ме? Енді кітапты алақанға емес, үстелге қой. Бір қолыңмен кітапты үстінен ақырын бас, екінші қолыңды кітаптың қырына тигізіп ұстап тұр. Осы кезде қол қосымша қысымды сезе ме?

Міне, осы тәжірибені жасай отырып, кітаптың өзіне түсірілген қысымды бір бағытта ғана тарататынына көз жеткізуге болады.

Ал енді сұйықтар мен газдарда қысымның берілуі басқаша болады. Сұйықтар мен газдар қысымды, қатты дене сияқты бір бағытта ғана емес, жан – жаққа бірдей таратады.

Паскаль шары деп аталатын құралмен тәжірибе жасап көрейік. Ол бір жазықтық бойында орналасқан саңылаулары бар шардан және поршеньді цилиндрден тұрады. Егер шарға су немесе түтін толтырып, поршеньді бассақ, шардың саңылауларынан су немесе түтін барлық бағытқа бірдей ұзындықта шапшып немесе будақтап шығатынын байқаймыз. Бұдан қысымның барлық бағытқа таралып қана қоймай, оның мәнінің де бірдей болатыны көрінеді. Бұл сұйықтар мен газдардың өзіне түсірілген қысымды барлық бағытқа бірдей жеткізетінінің дәлелі.

Көптеген бақылауларға сүйене отырып, француз ғалымы Блез Паскаль сұйықтар мен газдардың қысымды барлық жаққа бірдей жеткізетінін дәлелдеді.

Сұйыққа немесе газға түсірілген қысым осы сұйықтың немесе газдың әрбір нүктесіне өзгеріссіз беріледі. Бұл қағида Паскаль заңы деп аталады.

IV.Есептер шығару:

№1

200см² ауданға түсірілген күш 100Н – мен әсер ететін болса, қысым қандай болар еді?

№2

Вагонның барлық доңғалақтарының рельспен жанасқан ауданы 0, 001м². Бұл вагонның массасы 30т болса, ол жерге қандай қысым түсіреді?

№3

Қар үстінде тұрған шаңғышының салмағы 78Н. Оның әр шаңғысының ұзындығы 1, 95м, ал ені 6 см. Шаңғышының қар бетіне түсірген қысымын табыңдар.

№4

Массасы 6 т жер тегістегіш машина тіреуінің ауданы қандай болған, егер оның топыраққа түсіретін қысымы 3кПа болса.

V.Тест тапсырмалары:

1. Төменде келтірілген бірліктердің қайсысы ХБ жүйесіндегі қысымның өлшем бірлігі болып табылады?

             А. Н                В. Па              С. м/с           

2. Қысым - бұл ... .

            А. Беттің бет ауданына қатынасы

            В. Бетке перпендикуляр бағытта әсер ететін күштің осы беттің ауданына қатынасы

            С. Бетке перпендикуляр бағытта әсер ететін күш

 3. Қысымның дұрыс формуласы қайсысы?

            А. p=F/S  В. F=p*S  С. S=F/p

 4. 80 м² ауданға әрекет ететін күш 400 Н. Осы күштің әрекетінен болатын қысымды анықтаңдар:

            А. 20 Н/см²           В. 5 Н/см²           С. 5 Н/м²          

5. Массасы 60 000кг танктың Жерге түсіретін қысымын анықта,оның шынжыр табанының ауданы 1,5 м².

            A. 4•10⁴ Па.        В. 4•10⁵ Па.        С. 4•10⁸ Па.       

6. Аудан кіші болса қысым қандай болады?

            А. аз           В. көп            С. ауданның қысымға қатынасы жоқ   

7. Бетке 45 кН күш түсіріп 2 кПа қысым алсақ, ауданы қандай болған?

            А. 20 м²   В. 90 м²   С.22,5 м²

VI.Үйге тапсырма:§ 33 – 34, 15 – жаттығу.

VII.Бағалау.