Линзалар. Жары?ты? ша?ылуы мен сынуын сєуле ба?ытын µзгерту ‰шін пайдаланады. Лупа, микроскоп, фотоаппарат жєне т.б. ?±ралдар мен ?ондыр?ыларды пайдалану осы?ан негізделген. Осыларды? кµпшілігіні? басты бµлігі линза болып саналады.
Линза (лат. lens — чечевица) деп мµлдір (кµбінесе шыны екі сфералы? бетпен шектелген денені айтады.
Ортасы шетінен ?алы? болатын дµ?ес линза жєне ортасы шетінен жі?ішке болатын ойыс линза болып ажыратылады. Осы линзаларды? ?имасы 89, а (дµ?ес линза) жєне 89, б (ойыс линза)-суреттерде кµрсетілген. Осы суреттерде линзаларды? шартты белгілері кескінделген.
Сфералы? беттерді? С1 жєне С2орталы?тары ар?ылы µтетін т‰зу сызы? линзаны? бас оптикалы? ?сі деп аталады. Осы ?стегі О н‰ктесін линзаны? оптика центрі деп атайды.
Дµ?ес жєне ойыс линзаларда?ы сєулелер жолы єр т‰рлі. Дµ?ес шыны линзалар ауада параллель жары? шо?тарын бір н‰ктеде т‰йістіреді, сол себепті оларды жина?ыш (90, а-суретті ќара) деп атайды. Ойыс шыны линзалар б±л жа?дайда жары? шо?ын шашыратады, сол себепті оларды шашырат?ыш (90, б-сурет) деп атайды.
Жина?ыш линзада линзадан сын?аннан кейін жары? сєулесіні? µзі ?иылысатын, ал шашырат?ыш линзада кері ба?ытта оны? созындылары ?иылысатын F (90-сурет) н‰ктесі линзаны? бас фокусы деп аталады. Жина?ыш линзада фокус на?ты, ал шашырат?ыш линзада жал?ан болады.
Кез келген линзаны? єр жа?ында екі бас фокусы болады. Линзаны? екі жа?ына бірдей орта болса, она осы фокустар линзадан бірдей ?ашы?ты?та орналасады.
Линзаны? оптикалы? центрінен оны? бас фокусына дейінгі ?ашы?ты? линзаны? фокус орталы?ы деп аталып, фокус белгіленген єріппен белгіленеді: F-линзаны? фокус орталы?ы.
Линзаны? фокус орталы?ы оны? бетіні? ?исы?ты?ына байланысты болады. Беті дµ?естеу линза жары?ты бетіні? дµ?естігі нашар линза?а ?ара?анда к‰шті сындырады, жєне сол себепті фокус аралы?ы ?ыс?а болады.
Жина?ыш линзаны? фокус аралы?ын аны?тау ‰шін о?ан к‰н сєулесін ба?ыттау ?ажет. Линза артында?ы экранда К‰нні? ай?ын кескінін алып линзадан экран?а дейінгі ?ашы?ты?ты µлшеу керек. К‰н µте ?ашы?та орналас?анды?тан линза?а келіп т‰сетін сєулелер параллель шо? болады, онда кескін линзаны? дєл фокусында орналасады.
Фокус аралы?ына кері физикалы? шама D єрпімен белгіленеді жєне де линзаны? оптикалы? к‰ші деп аталады: D =1/? Фокус аралы?ы не?±рлым аз болса, онда оптикалы? к‰ші со?±рлым кµп болады, онда ол жары?ты к‰шті сындырады. Оптикалы? к‰шті? СИ ж‰йесіндегі бірлігі метрді? минус бір (м –1) дєрежесі болады. Бас?аша б±л бірлік диоптри (дптр) деп аталады. 1 дптр — б±л фокус аралы?ы 1 м болатын линзаны? оптикалы? к‰ші. Жина?ыш жєне шашырат?ыш линзаларды? оптикалы? к‰штері та?баларымен ажыратылады. Жина?ыш линзалы? фокусы на?ты, сол себепті оны? фокус аралы?ы мен оптикалы? к‰ші о? деп есептелінеді (F > 0, D > 0). Шашырат?ыш линзаны? фокусы жал?ан, сонды?тан оны? фокус аралы?ы мен оптикалы? к‰ші теріс болып есептелінеді (F < 0, D < 0).
Кµптеген оптикалы? ?±ралдар бірнеше линзадан т±рады. Бірнеше жа?ын орналас?ан линзалардан т±ратын ж‰йені? оптикалы? к‰ші осы ж‰йедегі барлы? линзаларды? оптикалы? к‰штеріні? ?осындысына те? болады. Егер оптикалы? к‰ші D1 жєне D2 екі линза болса, онда оларды? жалпы оптикалы? к‰ші мына?ан те?: D = D1 + D2 М±ндай жа?дайда тек оптикалы? к‰штер ?осылады. Фокус аралы?ын ?осу?а болмайды, µйткені бірнеше линзаны? фокус аралы?ы оларды? фокус аралы?тарыны? ?осындысына те? болмайды.
1. Су астында?ы с??гуір вертикаль мен к?нге дейінгі ба?ыт арасында?ы б?рыш 400 болатынын аны?тады. Судан шы??анда олай емес екенін бай?ады. Шын м?нінде к?н ?алай орналас?ан-горизонттан т?мен бе, ?лде жо?ары ма?
4. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру (жұмыс орны, отырыстары, сыртқы түрлері);
5. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
ІІ. ДК. Үй тапсырмасын тексеру, қайталау.
А) теориялық білімдерін тексеру.
Ә) практикалық тапсырмаларын тексеру.
Б) есептерін тексеру.
ІІІ.ДК Білімді жан-жақты тексеру./ ІV. ДК. Жаңа материалды қабылдауға әзірлік, мақсат қою.
Қандай кұбылыс жарықтың сынуы деп аталады?
Қандай бұрыш түсу бұрышы деп аталады?
Қандай бұрыш сыну бұрышы деп аталады?
Суретін салып көрсет.
Жарықтың сыну заңы қалай тұжырымдалады?
V. ДК.Жаңа материалды меңгерту:
Линзалар. Жарықтың шағылуы мен сынуын сєуле бағытын µзгерту ‰шін пайдаланады. Лупа, микроскоп, фотоаппарат жєне т.б. қ±ралдар мен қондырғыларды пайдалану осыған негізделген. Осылардың кµпшілігінің басты бµлігі линза болып саналады.
Линза (лат. lens — чечевица) деп мµлдір (кµбінесе шыны екі сфералық бетпен шектелген денені айтады.
Ортасы шетінен қалың болатын дµңес линза жєне ортасы шетінен жіңішке болатын ойыс линза болып ажыратылады. Осы линзалардың қимасы 89, а (дµңес линза) жєне 89, б (ойыс линза)-суреттерде кµрсетілген. Осы суреттерде линзалардың шартты белгілері кескінделген.
Сфералық беттердің С1 жєне С2орталықтары арқылы µтетін т‰зу сызық линзаның бас оптикалық өсі деп аталады. Осы өстегі О н‰ктесін линзаның оптика центрі деп атайды.
Дµңес жєне ойыс линзалардағы сєулелер жолы єр т‰рлі. Дµңес шыны линзалар ауада параллель жарық шоқтарын бір н‰ктеде т‰йістіреді, сол себепті оларды жинағыш (90, а-суретті ќара) деп атайды. Ойыс шыны линзалар б±л жағдайда жарық шоғын шашыратады, сол себепті оларды шашыратқыш (90, б-сурет) деп атайды.
Жинағыш линзада линзадан сынғаннан кейін жарық сєулесінің µзі қиылысатын, ал шашыратқыш линзада кері бағытта оның созындылары қиылысатын F (90-сурет) н‰ктесі линзаның бас фокусы деп аталады. Жинағыш линзада фокус нақты, ал шашыратқыш линзада жалған болады.
Кез келген линзаның єр жағында екі бас фокусы болады. Линзаның екі жағына бірдей орта болса, она осы фокустар линзадан бірдей қашықтықта орналасады.
Линзаның оптикалық центрінен оның бас фокусына дейінгі қашықтық линзаның фокус орталығы деп аталып, фокус белгіленген єріппен белгіленеді: F-линзаның фокус орталығы.
Линзаның фокус орталығы оның бетінің қисықтығына байланысты болады. Беті дµңестеу линза жарықты бетінің дµңестігі нашар линзаға қарағанда к‰шті сындырады, жєне сол себепті фокус аралығы қысқа болады.
Жинағыш линзаның фокус аралығын анықтау ‰шін оған к‰н сєулесін бағыттау қажет. Линза артындағы экранда К‰ннің айқын кескінін алып линзадан экранға дейінгі қашықтықты µлшеу керек. К‰н µте қашықта орналасқандықтан линзаға келіп т‰сетін сєулелер параллель шоқ болады, онда кескін линзаның дєл фокусында орналасады.
Фокус аралығына кері физикалық шама D єрпімен белгіленеді жєне де линзаның оптикалық к‰ші деп аталады: D =1/Ғ Фокус аралығы неғ±рлым аз болса, онда оптикалық к‰ші соғ±рлым кµп болады, онда ол жарықты к‰шті сындырады. Оптикалық к‰штің СИ ж‰йесіндегі бірлігі метрдің минус бір (м –1) дєрежесі болады. Басқаша б±л бірлік диоптри (дптр) деп аталады. 1 дптр — б±л фокус аралығы 1 м болатын линзаның оптикалық к‰ші. Жинағыш жєне шашыратқыш линзалардың оптикалық к‰штері таңбаларымен ажыратылады. Жинағыш линзалық фокусы нақты, сол себепті оның фокус аралығы мен оптикалық к‰ші оң деп есептелінеді (F 0, D 0). Шашыратқыш линзаның фокусы жалған, сондықтан оның фокус аралығы мен оптикалық к‰ші теріс болып есептелінеді (F 0, D
Кµптеген оптикалық қ±ралдар бірнеше линзадан т±рады. Бірнеше жақын орналасқан линзалардан т±ратын ж‰йенің оптикалық к‰ші осы ж‰йедегі барлық линзалардың оптикалық к‰штерінің қосындысына тең болады . Егер оптикалық к‰ші D1 жєне D2 екі линза болса, онда олардың жалпы оптикалық к‰ші мынаған тең: D = D1 + D2М±ндай жағдайда тек оптикалық к‰штер қосылады. Фокус аралығын қосуға болмайды, µйткені бірнеше линзаның фокус аралығы олардың фокус аралықтарының қосындысына тең болмайды.
VІ. ДК. Оқытылып отырған оқу материалын қабылдаудағы оқушы түсінігін тексеру.
§70-72 дайындық сұрақтарын талдау.
VІІ. ДК. Оқытылып отырған оқу материалын бекіту немесе дағдыландыру жұмыстарын жүргізу.
1. Су астындағы сүңгуір вертикаль мен күнге дейінгі бағыт арасындағы бұрыш 400 болатынын анықтады. Судан шыққанда олай емес екенін байқады. Шын мәнінде күн қалай орналасқан-горизонттан төмен бе, әлде жоғары ма?
VIІI.ДК. Бағалау. Үй тапсырмасын беру: §70-72 31-жаттығу
