Линзалар. Жұқа линзаның формуласы.

Бурибасова Гулжамал Аманжановна

Физика пәнінің мұғалімі

Ақтөбе қаласы . №40 орта мектебі

11 класс . Физика.

Сабақтың тақырыбы: Линзалар. Жұқа линзаның формуласы.

Сабақтың мақсаты :

Білімділік: Оқушыларға ҰБТ-те кездесетін линзаларға , жұқа линзаларға арналған есептерде кездесетін қиыншылықтарды түсіндіру, линзалардағы кескін салуды үйрету. Жұқа линзаның формуласын талдау.

Дамытушылық :Оқушыларды жаңа сабақты өтуде , сол тақырыпқа есептер шығаруда ойлауға , логикалық талдау жасауға бағыт бағдар беру, білім білік дағдыларын қалыптастыру.

Тәрбиелік :Оқушыларды жауапкершілікке,нақтылыққа, шапшаңдыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі :Жаңа білімді меңгерту.

Сабақтың көрнекілігі :Плакат, Электрондық оқулық,интерактивтік тақта, линзалар жиынтығы, жинағыш және шашыратқыш линзаны көрсететін демонстрациялық құрал, таратпа материал.

Әдіс - тәсілдері : баяндау, тесттік есептер шығару, ақпараттық технологияны пайдалану.

Сабақтың барысы :

І. Ұйымдастыру кезеңі :

Оқушыларды түгендеу , амандасу, назарларын сабаққа аудару, топқа бөлу.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

1.Теориялық сұрақтар.

2.Сен формуланы білесің бе ?

3.Суреттік есептер.

Теориялық сұрақтар

І топ: Жарықтың түзусызықты таралу заңы

ІІ топ: Жарықтың шағылу заңы

ІІІ топ : Жарықтың сыну заңы

І топ: Ферма принципі

ІІ топ: Қандай айна жазық айна деп аталады ?

ІІІ топ: Сфералық айна дегеніміз не ?

Сен формуланы білесің бе ?

І топ :Жарықтың сыну заңының формуласы

ІІ топ :Жазық айнаның формуласы

ІІІ топ:Сфералық айнаның формуласы

Суреттік есептер

1. Сәуленің шағылу бұрышы неге тең ?

2. Түскен және шағылған сәулелердің арасындағы бұрыш неге тең?

3. Шағылған сәуле мен айна жазықтығының арасындағы бұрыш неге тең?

ІІІ. Жаңа сабақ.

Линза деп - екі жағы сфералық беттермен шектелген мөлдір денені айтамыз.Олар жинағыш және шашыратқыш болып екіге бөлінеді.Жинағыш линза өзі арқылы өткен жарықты бір нүктеге жинайды, ал шашыратқыш линза өзі арқылы өткен жарықты шашыратады. (демонстрация көрсету) .Жинағыш линзаның ортасы шетіне қарағанда қалың, ал шашыратқыш линзаның шеті қалың , ортасы жұқа болып келеді.

Линза түрлері:Қосдөңес, жазық дөңес, ойыс дөңес, қос ойыс, жазық ойыс, дөңес ойыс.

Линзаны сипаттайтын негізгі ұғымдар :1) линзаның бас оптикалық осі 2) линзаның оптикалық центрі 3) линзаның бас фокусы 4) линза фокусында бас оптикалық оське перпендикуляр фокальдық жазықтық.

Тұрмыста жұқа линзалар қолданылады.Ыңғайлы болу үшін жинағыш линзаны«↕» белгісімен ал шашыратқыш жұқа линзаны «│»белгісімен белгілеу енгізілген.Жұқа линзаның формуласы : =;

Жинағыш линза нақты кескін берсе , 𝖽, f 0, F0 болса, жұқа линзаның формуласы: =;Жинағыш линза жорамал кескін берсе , 𝖽, f 0 болса, жұқа линзаның формуласы : =;Шашыратқыш линзаәруақытта жорамал кескін береді, яғни 𝖽, f 0, F =;

Линзаның негізгі сипаттамаларына оның фокустық қашықтығы мен фокустық қашықтығына кері шама - линзаның оптикалық күші жатады.

F- фокустық қашықтық , бірлігі - м. D- оптикалық күш , бірлігі - диоптрия( қысқаша дптр)

D=1/F ; F=1/D;

Линзаларда кескіндерді тұрғызу. Линзалардағы кескіндерді тұрғызу үшін негізгі үш сәулені пайдаланады.

Бас оптикалық оське параллель сәулелер линзадан сынғаннан кейін оның фокусы арқылы өтеді.

Линзаның оптикалық центрі арқылы өтетін сәуле сынбайды.

Линзаның бас фокусы арқылы өтетін сәуле линзадан сынғаннан кейін бас оптикалық оське параллель кетеді.Жинағыш линза нәрсенің нақты кескінін де, жорамал кескінінде беруі мүмкін. Сынған сәулелердің қиылысуы нақты кескінді, ал сәулелердің созындыларының қиылысуы жорамал кескінді береді.Линза нәрсенің үлкейген немесе кішірейген кескінін береді.Линзаның сызықтық ұлғайтуы деп кескіннің сызықтық шамасының нәрсенің сызықтық шамасына қатынасын айтады. Г=

Линзада кескін алу.

І топ: Нәрсені линзадан 𝖽=2F қашықтыққа орналастыр ( жеке жұмыс )

ІІ топ:Нәрсені линзадан 2F𝖽F қашықтыққа орналастыр ( жұптық жұмыс)

ІІІ топ:Нәрсені линзадан3F𝖽 2Fқашықтықта орналастыр ( топтық жұмыс)

Есептер шығару

(ҰБТ-та кездесетін есептер)

І топ: Линзадан 15см қашықтықтағы нәрсенің шын кескіні линзадан 30см қашықтықта болса, дөңес линзаның оптикалық күші мен фокустық арақашықтығын табыңдар.Линзаның үлкейтуін анықтаңдар.

ІІ топ:Линзаның фокус аралығы 20см. Денеден линзаға дейінгі қашықтық 40см.Кескін қайда болады?

ІІІ топ: Жинағыш линзаның көмегімен жарқырайтын нүктенің кескіні алынған.Егер 𝖽=0,5м , f=1м болса, линзаның фокус аралығы қандай болады ?

Кітаппен жұмыс

24 - жаттығу. 187 бет.

№24.10

Нәрсені жинағыш линзаның алдына одан 20см жерге бас оптикалық осьтің бойына қойғанда оның шын кескіні 4F қашықтықта алынады(F - линзаның фокус аралығы). Линзаның оптикалық күшін табыңдар.

№24.11

Нәрсені жинағыш линзаның алдына одан 1,5F қашықтықта бас оптикалық осьтің бойына қойғанда линзадан 21см қашықтықта кескін алынады.Линзаның фокус аралығын табыңдар.

№24.13.

Жинағыш линзадан 125см жерде оның бас оптикалық осіне перпендикуляр орналасқан нәрсе экранда биіктігі 25мм кескін береді.Линзаның фокус аралығы 0,25м болса, дененің биіктігі қандай?

ІV. Сабақты бекіту сұрақтары:

Нәрсе биіктігі мен кескін биіктігі қандай жағдайда тең болады ?

Қлкейтілген кескінді қай кезде ала аламыз?

Нәрсені қандай қашықтыққа қойғанда кішірейтілген кескін алынады ?

Қандай жағдайда экрандағы кескін жоғалады ?

𝖽 , f - шамаларын түсіндір.

V. Үйге тапсырма: §4.11. 24- жаттығу.№ 24.12. 24.14.

VІ. Бағалау.