Штативке серіппе іліп оған жүкті ілемін.Оқушыларға сұрақ қоямын.
Не байқадыңдар?
Серіппе алғашқы күйін өзгертті, яғни созылды.Оған күш әрекет ететіндігін байқадық.
Сонымен бүгінгі өтетін тақырыбымыз
Деформация.Гук заңы.
Дене пішінінің немесе өлшемдерінің өзгеруін деформация (латынша деформация –бүліну, бұзылу)деп атайды.
Күштің әрекеті тоқтағаннан кейін , дене өзінің бастапқы пішіні мен өлшемін өзгертетін болса, мұндай деформация пластикалық деп аталады.
Күштің әрекеті тоқтағаннан кейін дененің бастапқы пішіні мен өлшемі қайтадан қалпына келетін болса, мұндай деформация серпімді деп аталады
Күнделікті өмірде пайдаланылатын көптеген нысандарды( Мыс: тұрғын үйлерді , үстелді, еденді ыдысты) көбінесе қатты әрі берік материалдардан жасайды. Ондай материалдардың деформациясын жай көзбен байқап, сезіну мүмкін емес.
Деформацияның екінші түріне ,яғни серпімді дененің ұзаруы мен оған түсірілген күштің арасындағы байланысты қарастырамыз.
Серпімді дененің ұзаруы мен оған түсірілген күштің арасындағы байланысты 1660 жылы ағылшын физигі Роберт Гук (1635- 1703 ) анықтаған болатын.Кейінірек бұл анықталған байланыс бізге Гук заңы деген атпен белгілі болды.Серпімді днформацияның шамасы (созылуы немесе сығылуы)түсірілген күшке тура пропорционал, яғни:
Ғ=кх
Ғ –түсірілген сыртқы күш, х=ℓ-ℓ0 – дененің созылуы немесе сығылуы шамасы ℓ0- дененің бастапқы ұзындығы, ℓ- деформацияланған дененің ұзындығы , к- қатаңдық деп аталатын пропорционалдық коэффициент.
SI жүйесінде қатаңдық ньютонның метрге қатынасымен (Н/м )өрнектеледі.
К –қатаңдық дене материалына және оның өлшемі мен пішіне байланысты болатынын көрсетеді.
Әр түрлі материалдардың серпімділік қасиеттері де түрліше болады. Гук заңын кез келген материалға қолдануға болмайды.Ол тек серпімді денелер үшін және деформация шамасы аз болған жағдайда ғана орындалады.
Оқулықтан есеп шығарту:
13- жаттығу
№1
Резеңке таспаның қатаңдығы 7,2 ·104Н/м .Егер таспаға 10кН күш әсер ететін болса, онда ол қандай шамаға созылады?
Бер: Б.Х.Ж. Шешуі:
к=7,2 ·104Н/м Ғ=кх
Ғ=10кН= 104 Н х=Ғ/к
Т/к х-?
№2
Болат серіппе 245 Н күш әрекетінен 35 мм-ге ұзарады. Серіппенің қатаңдығын анықтаңдар.
Бер: БХЖ Шешуі:
Ғ= 245 Н Ғ=кх
х=35мм = 35·10-3 м к=Ғ/х
Т/к к-?
Үлестірмелермен жұмыс (есептер шығару)
Бекіту.
Деформация дегеніміз не?
Деформация нешеге бөлінеді?
Пластикалық деформация дегеніміз не?
Серпімді деформация дегеніміз не?
Деформациялаушы күшке қарсы күш қалай аталады?
Түсірілген күштің шамасы белгілі бір шектен асқанда не болады?
Физикалық диктант
1. Серпімді дененің ұзаруы мен оған түсірілген күштің арасындағы байланысты ағылшын физигі Роберт Гук қай жылы анықтаған?