Физика сабағында сын тұрғысынан ойлау технологиясын қолдану

«Сын тұрғысынан ойлау технологиясын» физика сабағында қолдану

Үздіксіз іздену - әрбір мұғалімнің негізгі міндеті. Мұғалімнің шеберлігінің көрсеткіші - әдістеме саласындағы ғылыми жаңалықтар мен озық тәжірибені жетік игеру табиғат заңдарын күнделікті өмірмен байланыстыра отырып физика пәнінен танымын арттыру. Алдында отырған әр оқушының өзіндік ынтасы, қасиеті, білімі және қабілеті, яғни күш қуаты әр түрлі болып келеді. Сабақ беретін мұғалімнің де оқушысын баурап алуы әр түрлі және әр мұғалімнің әдіс-тәсілі де әр түрлі, қасиеті де өзгеше. Бала физика пәнінен тек сыныптың ішіндегі абстрак дүние ретінде түсінбеуі керек, яғни бүкіл табиғат планеталар жүйесінен бастап күнделікті тұрмыс-тіршілігіне дейін осы физикалық заңдар мен құбылыстарға бағынатындығын оқушының санасына жеткізу керек. Әр тарауға әр түрлі заңдылықтар мен құбылыстар жауап береді, бірақ бірімен-бірі өте байланысты. Оқу материалдарын түсіндіру кезінде оқушылардың сезіміне, эмоциясына ықпал ету арқылы ынта-ықыласын, қызығушылығын күшейту [22].

Адам дамуының қуатты қозғаушы күші – оның бойындағы табиғат берген қабілеті екені белгілі. Сондықтан да оның бойындағы табиғат берген қабілеті мен дарынының көзін ашу.Яғни кез келген құбылыс пен заңдылықтардың иллюстрациясы ғана емес, білім көзі. Әр түрлі теориялар, қағидалардың дәлелі болады, оқушылардың дағдылары мен білімін дамытады. Мектеп физикасының құрылымы мен білім беру деңгейлері оқушының физиологиялық-психологиялық оқып жетілу кезеңдеріне сәйкес келуі керек. Мектепте физика оқушыларға «неліктен ұнамайды, неліктен қызық емес?» деген сұрақ мені ойландырды. Өткен сабақтарымды есіме түсіріп, өзімді мазасыз күйге үнемі түсіретін нәрселерді ойлай бастадым. Ол кластағы сабақ процесіне аздаған оқушылардың ғана белсенді қатысып, (оқығанды ұнататындар, үнемі дайындалып жүретіндер және өз ойын ашық айтатындар), көпшілігінің үнсіз отыратындығы. Л.Выготский «Мектепте ғылымға бағытталған жұмысқа, ережені жаттауға қабілеті аз адам, өз қызығушылығын оятатын белгілі бір іс-әрекет саласында өте дарынды және қабілетті болуы мүмкін. Егер мұғалім бір нәрсені жақсы меңгертуді ойласа, оның қызықты болуын қамтамасыз етуі керек» - дейді [14].

Осы технологияны өз сабағымда қолданған мұғалім-практик ретінде өз алдыма мынадай мақсаттар қойдым:

-кітапқа сүйіспеншілігін арттыру және дамыту;

-ойлау және шығармашылық қабілеттерін, қиялын, есте сақтау қабілетін дамыту және пікірін қалыптастыру;

-ойын еркін жеткізуін мадақтау;

-бір-бірімен ынтымақтастықты дамытуға көмектесу;

-сауатты жазуға дағдыландыру;

«Менің үйретіп жүргендерім оқушыларға қажет пе? Бұл олардың қалыптасуына, өзіне сенімділікке үйрете ме?» деген сұрақтарды өзіме жиі қойдым. Оқытудың тиімді және тиімсіз жақтарын анықтау және «оқу мен жазу процесін бала үшін актуалдандыру» жұмысын жолға қоюда іс-әрекетінің бұл түрі көп көмектесті.

Бұрын оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынас туралы айтқанда мен өздерінің ойларының өзгелер үшін маңыздылығы мен оның қабылданатындығын оқушыларымның түсіне білулері қажет екенін өздерінің сезінуі, өздерін жетілдіруде жеткен жетістіктерімен қанағаттанып қалуға болмайтындығын түсінгенін, өз жетістіктерін объективті бағалауларынан тұрады.Осы технологиямен жұмыс істей жүріп менің білгенім, өз ойын тек ауызша ғана емес, сонымен бірге жазбаша да жеткізе білетін адам өте жоғары ойлау әрекетіне ие. Бұны сауаттылық деңгейінің санаға, ойлауға әсерін зерттеген ғалымдар дәлелдеген. Оқушылар өздерінің ойларын жаза білулері үшін, ол туралы ой толғаулары олардың ойлау әрекеттерін дамыту үшін физика ауызша пән болса да мен жазуды оқыту әдісі ретінде қолдануым және жазу арқылы оқушыларды оқып жатқан жаңа материалмен жақындастыруға болады. Өз ойын жазу арқылы еркін жеткізе білу сын тұрғысынан ойлаудың бір өлщемі болып табылады [15].

Сонымен мен «сын тұрғысынан ойлау технологиясын» қолданып төмендегі мәселелерді шешуге тырыстым:

1. оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауларын дамыту, ой – толғанысқа белсенді араласу, алған білімге жауапкершілікті мойынға алу, жеке пікірлерін қалыптастырып, басқаның ойына құрметпен қарау;

2. сабақты білім беру кезінде шешім қабылдауға алып келетін фазалық құрылым бойынша құру [16].

«Оқу мен жазу арқылы сыни ойлауды дамыту» жобасының әдістемесін физика пәнінде қодану тәжірибесі мұндай сабақтардағы оқушылардың үйретілген материалға неғұрлым белсенді қатысатындықтары мен жұмыс түрінің әрбір оқушының сабақта өздерін ыңғайлы сезіндіретіндігі мен айшықталатындығын көрсетті. Осындай бұйрықсыз, шығармашылықты, динамикалық жағдайда материал тез миға кіретін тәрізді. Мұндай сабақтарда әрқашан өзара түсіністік пен қолдаушылық және шығармашылықты ізденімпаздық бірінші орында тұрады.Мұғалімдердің пікірі бойынша, сын тұрғысынан ойлау стратегиялары сабаққа деген қызығушылықты оятады, білім сапасын көтереді, оқушыларды шығармашылық ойлауға үйретеді, дұрыс оқуға, талдауға, өз көзқарасын қалыптаструға дағдыландырады. Сонда білім шыңында да қымбат, сондықтан ол керек, әрі шығармашылықта, сыни тұрғыда практикада қолданылады. Бұрын мұғалімдер сабақтарында сын тұрғысынан ойлаудың бірнеше стратегиясын қолдануға тырысты да, оқушылардың жеке жұмысына да, топпен жасайтын жұмысына да уақыт жетпей қалды, сондықтан оқушылардың кері байланысына аз уақыт бөлінді. Ал енді олар сабаққа дайындалада жан-жақты ойланып, қандай стратегияның тиімді екенін қарайды, сөйтіп стратегияны пайдаланудың мақсатын түсініп, сабақтың мақсатына жетеді.Егер бұрын нашар оқитын оқушылар үндемесе, сыртта, тасада қала берсе, қазір олар үлкен тілекпен, қызығушылықпен сабаққа кірісті. Жақсы дайындалуға тырысты, қосымша әдебиеттер оқиды, жұппен, топпен жұмыстарға қызығып араласады. Сенімсіз, шешілмеген жауаптар, толық, сенімді жауапқа айналады, бұл – бағытталып оқудың нәтижесі.

Оқытудың тиімділігі көтеріледі, мұғалімнің әріптестері арсындағы беделі өседі.Мұғалімнің ынтасы жақсы сөзі, түсінушілікпен қарайтын көзқарасы оқушылардың еркін сөйлеуіне, өз ойын жеткізе білуіне, пікір таласқа қатысуына жауапкершілікке үйретті [ 21].

«Сын тұрғысынан ойлау технологиясы» негізінде өткізілген сабақтың жоспары

Физика пәні басқа пәндерге қарағанда оқушылардың ойлау қызметі мен еске сақтауын көбірек қажет етеді. Сондықтан физика сабағын ұйымдастыру процесінде оқушылардың ойлау қызметін арттыруға, ынталандыруға, ерекше көңіл аудару керек. Алдында отырған оқушының білім деңгейі, білімді меңгеру дағдысы барлығында бірдей болуы мүмкін емес. Мен мемлекеттік педагогикалық практикада физика сабағынан «Электромагниттік өріс» тақырыбын «Сын тұрғысынан ойлау»технологиясының стратегияларын қолдана отырып өткіздім. Бұл сабақта бұл технологияны пайдаланып өткізудегі мақсатым – оқушылардың физикаға деген қызығушылығын арттырып, оның өмірдегі орнын түсінуіне жол ашу және де біріккен, тұтас іс-әрекетті ұйымдастыра отырып, оқушылардың сын тұрғысынан ойлау мен жазу дағдысын қалыптастыру.