«Физика: 7-сыныпқа арналған жұмыс дәптері»

Әмірбек Айжарқын Әлмияқызы

«Ақмола облысы білім басқармасының

Жарқайың ауданы бойынша білім бөлімі

Державин қаласының Ақпан Үкібаев атындағы

жалпы орта білім беретін мектебі» КММ

«Физика: 7-сыныпқа арналған жұмыс дәптері»

Оқу-әдістемелік құрал

Әмірбек Айжарқын Әлмияқызы

А. Үкібаев атындағы жалпы орта білім

беретін мектебінің физика пәні мұғалімі

Державин қаласы 2021

Мазмұны

Кіріспе ...............................................................................................................3

I тарау

Физика табиғат туралы ғылым........................................................................4-9

II тарау

Механикалық қозғалыс...................................................................................10-13

III тарау

Денелердің өзара әрекеттесуі...........................................................................14-21

IV тарау

Қысым ...............................................................................................................22-28

V тарау

Жұмыс. Қуат. Энергия......................................................................................29-35

VI тарау

Ғарыш және Жер................................................................................................36-39

Түсінік хат

Ұсынылып отырған оқу құралының тапсырмалары мен мазмұны жалпы білім беретін мектептің бағдарламасына сәйкес құрастырылған. Бұл жұмыс дәптерінің көмегімен жаңа буын оқулығының мазмұнын оқушылар өз бетімен меңгере алады.

Оқу-әдістемелік құрал жаңартылған бағдарламаға көшкен 7-сыныпқа сабақ жүргізетін физика пәні мұғалімдеріне бөлімдер бойынша жаңа сабақты түсіндіруден кейін сабақты әрі қарай ұйымдастыру және өткізу үшін көмекші құрал ретінде құрастырылған. Бөлімдер бойынша есептер мен жаттығулар, тест тапсырмалары, пысықтау сұрақтары және шығармашылық тапсырмалар берілген. Сонымен қатар әр бөлімнің соңында тарау бойынша қазақ, орыс және ағылшынша тілдеріндегі физика терминдері мен сөз тіркестері жазылған. Тапсырмалар физика сабағында оқушылардың сыни ойлау қабілеттерін дамытуға бағытталған. Аталған әдістемелік құрал оқушылардың білім деңгейін бөлім бойынша, тоқсан бойынша жоспарланған оқу мақсаттарына жету деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.

Әдістемелік құралды кез келген мұғалім өз сабақтарында жаңа сабақты бекіту, пысықтау мақсаттарында және үй тапсырмасы ретінде де оқушыларға

қолдана алады.

Ұсынылып отырған оқу құралы 7-сыныпта физика пәнінен алған теориялық білімді одан әрі дамытып, практикалық дағдыны қалыптастыруға арналған.

Ұсынылып отырылған жинақтың негізгі мақсаты- оқушыларды есеп шығара білуге машықтандырып, тест сұрақтары арқылы тарау бойынша білімдерін тиянақтауға, логикалық сұрақтар тарау соңына қарай Пиза тапсырмалары да оқушылардың адам қоғамда түрлі өмірлік мәселелерге байланысты дұрыс шешімдер қабылдау үшін жоғары кәсіптілік пен интеллектуалдық әрекеттерді қалыптастыру мақсатында жас ерекшеліктеріне сай шығармашылық тапсырмалармен сыни ойлануға үйрету.

I тарау.

Физика – табиғат туралы ғылым.

1. Тaбиғат дегеніміз не?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Тaбиғат пен адамның бірлігін білдіретін нaқыл сөздер мен мақал-мәтелдерді жаз:____________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Суретте көрсeтілген құбылыстaрдың атын жаз:

1. Физиканың мaқсаты – _________________________________________________

_______________________________________________________________________

1. Кестeде денелердің мысалдары келтірілген. Оң жақтағы графаға осы денелердің қандай заттардан тұратынын жазыңдар.

Дене	Зат
Терезе
Шыны стақан
Ағаш қасық
Темір пышaқ
Қаламсап
Қарындаш

1. Төменде аталған заттар мен денелерден: қар, қызғалдақ, ұшақ, су, стақан, темір, мәрмәр, қағаз, заттарын бір бағанға, денелерін екінші бағанға жеке көшіріп жаз.

Заттар	Денелер

1. Төменде көрсетілген техникалардың атын және олардың не үшін қолданылатынын жаз:

______________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Найзағайдың пайда болуы туралы қандай екі болжам болды?

   1. _____________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.______________________________________________________________________ Табиғатты зерттеудің қандай әдістері бар?

________________________________________________________________________

9. Физикалық щамалардың өлшем бірліктерін ХБЖ - не келтіріп, сәйкестігін көрсетіңіз

Дене массасы 200г	20	с
Автомобиль жылдамдығы 72 км/сағ	200	кг
Оқушының жүрген уақыты 20 мин	200	м/с
Сұйық көлемі 2000000 см3	2	м3
Оқушының жүрген жолы 0,15 км	1200	м

1 0. Суретте көрсетілген мензуркадағы сұйықтың көлемі қандай?.

________________________________________________________

1. Суретте көрсетілген өлшеуіш құралдар қалай аталады, олар не үшін қолданылады? Бөлік құнын анықта.

______________ _______________ _____________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

12. Ұзындық өлшемдерін метрге айналдыр:

3 км=_______м

3 см=_______м

3 дм=_______м

3 мм=_______м

13. Сәйкес көлем бірліктерін жаз:

2 м³ = ______см³ 27 м³ = _______ см³

2 дм³ = _____см³ 0,5 дм³ = ______см³

2 см³ = _____мм³ 35 см³ = ______ мм³

14. Мына сандарды ықшамдап жаз:

220000000000 км = _______________ м

0,00000000006 м = ________________м

15. Бөлме температурасында мына заттар: су, қант, ауа, қалайы, спирт, темір, оттегі, сүт, азот, сутегі қандай күйде болады? Жауабын кестеге жаз.

Қатты	Сұйық	Газ тәрізді

16. Ашық ыдыс көлемінің жартысын газбен толтыруға бола ма?

________________________________________________________________________

1. Мына сандарды ықшамдап жаз:

220000000000 км = _______________ м

0,00000000006 м = ________________м

1. Келесі сөздерді кестеге сәйкесінше толтыр:

Қасық, темір, көлем, телескоп, уақыт, термометр, найзағайдың жарқырауы, Күн, шыны, теледидар, мыс, сызғыш, судың қатуы, жылдамдық.

Дене	Зат	Шама	Құбылыс	Өлшеуіш құрал

Пиза тапсырмалары

Назгүл алма және лимон шырынымен эксперимент жасамақ болды. Ол алманы екіге бөліп, кесілген жағымен жайпақ ыдысқа салды. Алманың бір бөлігіне лимон шырынын сығып тамызды. Бірaз уақыттан кейін лимон шырынымен «қорғалған» бөлігінің ақ қалпында қалғанын, ал алманың «таза» бөлігі қарайғанын байқады.

Сұрақ Алманың «таза» бөлігі неліктен қарайды?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Тест

1. Қайсысы физикалық дене?

А) Автомобиль

В) Ауа

С) Килограмм

Д) Қайнау

1. Қайсысы зат болып табылады?

А) Ай

В) Жарық

С) Мыс

Д) Грамм

1. Дыбыс құбылысына сәйкес құбылысты тап?

А)Шардың қозғалысы

В)Қоңыраудың сыңғыры

С) Таңның атуы

Д) Қардың еруі

1. «Физика» атауы нені білдіреді?

А) Табиғат

В) Адам

С) Қоғам және техника

Д) Космос

5. Материя дегеніміз -

А) Тастар

В) Ағаштар

С) Өсімдіктер

Д) Табиғаттағы кез-келген зат

Шығармашылық тапсырма:

Күнделікті өмірде тапсырмаға байланысты өзің байқаған құбылыстар жайлы шағын эссе жазу.

Тарау бойынша ағылшынша терминдер:

Қазақ тілінде	Орыс тілінде	Ағылшынша
физика	физика	physics
табиғат құбылыстары	природа	nature
дене, зат	физическая субстанция	physical evidence
материя	материя	matter
физикалық шамалар	физические величины	physical quantities
бақылау	наблюдение	observion
эксперимент	эксперимент	experiment
теориялық талдау	теорический анализ	theoretical analysis
болжам	гипотеза	hypothesis
физикалық теория	физическая величина	physical theory
өлшеу	измерение	measurement
скаляр, модуль	скаляр, модуль	Sctalar, module
вектор	вектор	vector
сандарды стандартты жазу	стандартная запись чисел	standard record numbers

II тарау

Механикалық қозғалыс.

1. Механикалық қозғалыс дегеніміз – ____________________________________
   ________________________________________________________________________
   ________________________________________________________________________

2. Cанақ жүйесі дегеніміз –_____________________________________________
   ___________________________________________________________________

3. Төменде келтірілген мысалдардың қайсысында зерттелетін денені материялық нүкте деп алуға болады?

   1. Ракетаның көтерілу биіктігін анықтағанда;

   2. Мензурканы пайдаланып, кішкене болат шардың көлемін анықтағанда.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Траектория дегеніміз – ______________________________________________
   ________________________________________________________________________

2. Мына қозғалыстар түзу сызықты ма, әлде қисық сызықта ма?

1. Стадион жолымен 4000 м жүгіріп келген спортшы;

2. Лифт кабинасы;______________________________

3. Желсіз ауадағы жаңбыр тамшысы; ______________

4. Жазу кезіндегі қарындаш.______________________

1. Сөйлемдерді аяқтаңдар:

Жол дегеніміз – _________________________________________________________
________________________________________________________________________

Орын ауыстыру дегеніміз -________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Біз таксиге не үшін төлейміз: жолы үшін бе, әлде орын ауыстыру үшін бе? Ұшаққа ше?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Доп 5 м биіктіктен еденге түсіп, одан ыршып 2 м биіктікке көтерілгенде, оны ұстап алды. Доптың жолын және орын ауыстыруын тап:_______________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Материялық нүкте дегеніміз - __________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Әр түрлі қозғалыстар арасындағы айырмашылықты сипаттау үшін ___________

________________________________ деп аталатын физикалық шама қолданылады.

1. Жылдамдық мына формуламен анықталады:

________________________________________

________________________________________________________________________

1. Мына шамалардың өлшем бірліктері қандай?

[υ] = ____________

[S] = ____________

[t] = _____________

1. Жүрдек пойыз 120 км жолды 3 сағат аялдамай жүріп өтті. Пойыздың жүрісін бірқалыпы қозғалды деуге бола ма?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. 16500 м/с жылдамдығын км/сағ және м/мин өлшемдерінде жаз:

16500 м/с=____________ км/сағ

16500 м/с=____________ м/мин

1. а) м/с айналдыр:

54 км/сағ =

72 км/сағ=

216 км/сағ=

в) км/сағ айналдыр:

18 м/с=

30 м/с=

45 м/с=

1. Велосипедші 5000 метр жердегі елдімекенге 0,5 сағатта жетіп барды. Осы уақытта қанша жылдамдықпен жүрген?

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

17. Автобус 54 км /сағ жылдамдықпен қозғалып келеді. Оның бастапқы орны х₀= -2 м.

a) Автобустың қозғалыс теңдеуін жазыңыз _______________________

b) кестені толтырыңыз

t
х

с) Автобустың координатасының уақытқа тәуелділік графигін тұрғызыңыз

18. Суретте дененің орын ауыстыруының уақытқа тәуелділік графигі берілген. Графикпен танысып, кестені толтырыңыз

Жол бөліктері	ОА	АВ	ВС	СD
Жүріп өткен жол бөлігіне кеткен уақыт, Δt, с
Жүрілген жолдың ұзындығы , ΔS, м
Дененің жүріп өткен жол бөлігіндегі жылдамдығы , υ, м/с

b) Дененің барлық жолдағы (графикте OD аралығы) орташа жылдамдығын анықтаңыз ___________________________________м/с

Пиза тапсырмалары

ҚҰРЫЛЫҚ АУМАҒЫ

Төменде Антарктида картасы бейнеленген:

Сұрақ: ҚҰРЫЛЫҚ АУМАҒЫ

Картаның масштабын пайдалана отырып, Антарктиданың аумағын шамамен анықтаңыз.

Құрлықтың аумағын қандай тәсілмен анықтағаныңызды түсіндіріп, өз есептеуіңізді келтіріңіз.

(Жауабын беру мақсатында картаны пайдаласаңыз болады. Мысалы, картада сызбалар сызуға).

Тест

1. Дененің орын ауыстыруы дегеніміз не?

А) Бастапқы орнын соңғы орнымен қосатын кесінді

В) Қандай да бір уақыт аралығында дене жүзіп өткен траекторияның ұзындығы

С) Қозғалыстағы дененің бастапқы орнын оның келесі орнымен қосатын бағытталған кесінді

Д)Кез – келген дененің жүріп өткен жолы

2. Бірқалыпты емес қозғалыс дегеніміз не?

А) Дененің әртүрлі орын өзгертуі

В) Дене тең уақыт аралығында бірдей жол жүрсе

С) Бір – бірімен салыстырғанда бұрынғы орнын өзгертсе

Д) Дене тең уақыт аралығында әртүрлі жол жүріп өтсе

3. Жылдамдықтың SI жүйесіндегі бірлігі

А) км/с

В) км/сағ

С) м/с

Д) км 

4. Ұшақ 400 км/сағ жылдамдықпен ұшып барады. 2 сағ. ішінде ол қандай аралықта өтеді? 

А) 800 км

В)200 км

С)80 км 

Д) 8000км

5. Механикалық қозғалыс дегеніміз не?

А) Уақыт өтуіне қарай дене бөлшектерінің орнының өзгеруі

В) Дененің бір орнынан екінші орынға орын ауыстыруы

С) Дененің немесе дене бөлшектерінің уақыттың өтуіне қарай бір – бірімен салыстырғандағы орнын өзгертуі

Д)Дененің кеңістікте орын ауыстыруы 

Шығармашылық тапсырма:

Үйіңнен мектепке дейінгі жүретін жолыңның суретін бейнеле.

Тарау бойынша ағылшынша терминдер:

Қазақ тілінде	Орыс тілінде	Ағылшынша
механикалық қозғалыс	механическое движение	mechaеnical movement
санақ жүйесі	система отчета	reference system
материялық нүкте	материальная точка	material point
қозғалыс траекториясы	трактория движения	mechanical trajectory
орын ауыстыру	перемщние	Movement
жылдамдық	скорость	speed
жол	путь	path
бірқалыпты қозғалыс	равномерное движние	Uniform motion
бірқалыпты емес қозғалыс	неравномерное движние	Irregular motion

ІІІ тарау

Денелердің өзара әрекеттсуі.

1. Екі арбаша әрекеттескенде олардың жылдамдығы 25 см/с-тан 66 см/с-ке өзгерді. Үлкен арбашаның массасы 0,6 кг. Кіші арбашаның массасы неге тең?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Денеге еш нәрсе әсер етпесе, қалай қозғалар еді?

3. Шөмелеуші преспен жиналған шөп теңінің массасы 35 кг және мөлшері 80х30х45см. Осы тапталған шөптің тығыздығын табыңдар.

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

4. Массасы 250 г жез кірдің көлемін анықтаңдар. Жауабын мензуркамен тексеріңдер.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

5. Масса дегеніміз - _____________________________________________________

________________________________________________________________________

6. Массалардың төменде берілген мәндерін кг арқылы өрнекте:

0,00000008 г = ______________ кг

7,9 т = _____________________ кг

0,9 ц = _____________________кг

3850 г = ____________________кг

0,695 т = ___________________ кг

1. ц = _____________________ кг

7. Салмақсыздық жағдайында иінді таразыны пайдаланып, екі дененің қайсысының массасы артық екенін анықтау мүмкін бе?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Су мұзға немесе буға айналғанда су молекулаларының массасы өзгере ме? Жауабыңды түсіндір:_____________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Заттың тығыздығы дегеніміз –__________________________________________

________________________________________________________________________

1. Заттың тығыздығы мына формуламен анықталады: ρ=__________

2. Мына шамалардың өлшем бірліктерін жаз:

[m]=_______

[V]=­­­­­­_______

[ρ]=________

1. Сәйкес тығыздық бірліктерін жаз:

4 г/см³ = ______________ кг/м³

4000 т/м³=_____________ кг/м³

0,09 кг/мм³= ____________кг/м³

78 ц/дм³=_______________кг/м³

1. Бірдей шелектердің біріне ауыз су, екіншісіне теңіз суы толтырылған. Бұлардың массалары бірдей бола ма? ______________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Ыдысқа толтыра су құйылған. Қандай жағдайда ыдыстан су көбірек төгіледі: ыдысқа массасы 1 кг қалайыны батырғанда ма, әлде қорғасынды батырғанда ма? ________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Көлемі 1 л өсімдік майының массасы 920 г. Майдың тығыздығын тап:________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. 150 Н Күштің әсерінен серіппе 10см-ге созылды. Серіппе қатаңдығын табыңдар?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Қатаңдықтары 300 Н/с және 200 Н/м серіппеге жұмсалатын күшті салыстыр?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

18. Гук заңын білу біздің өміріміз үшін маңызы неде?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Күш дегеніміз – ______________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Суреттегі қысқыш пен тығынның жылдамдығы қандай әсердің салдарынан өзгеріп тұр?

_______________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

1. Күштің өлшем бірлігі қандай?

[F]=________

1. Суреттегі шардың қозғалу себебі неде?

1. Деформация дегеніміз не және оның түрлері қандай?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Серпінділік күші мына формуламен анықталады:

F=_____________

1. С уретте көрсетілген деформация түрлерін анықтаңыз.

1 .____________ 2. ___________________ 3._________________

4.________________ 5.___________________ 6. __________________

1. С уретте қандай прибор салынған? Ол не үшін қолданылады. Оның бөлік құны нешеге тең?

____________________________________________________

____________________________________________________

1. Суретте динамометрдің қай түрі кескінделген?

Ол не үшін және қайда пайдаланылады?

_ _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Тең әрекетті күш дегеніміз – ___________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Денеге бір түзудің бойымен бір бағытта үш күш әрекет етеді: F₁=35 H; F₂=65 H; F₃=20 H. Олардың тең әрекетті күші неге тең?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Парашютшіге қандай күштер әсер етеді? Ол неліктен жерге құламайды?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Неліктен денелер жерге құлайды?

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Ауырлық күшіне мысалдар келтір.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Дененің массасы 0,250 г. Оған әсер ететін ауырлық күшін анықта.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Шелектегі судың массасы үш есе азайғанда, оның салмағы өзгере ме? Қалай өзгерді?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Көлемі 196,5 л керосиннің салмағы қанша?

Б ерілгені: ХБЖ Шешуі:

V=

ρ =800 кг/м³

Р – ? Жауабы: ____________

1. Бөлмеге ілінген шам төбеге 75 Н күшпен әсер етеді. Шамның массасы қандай?

Б ерілгені: формуласы: шешуі:

F=

m-?

Жауабы: ____________

1. Дененің массасын қандай құралмен өлшейді?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Дененің салмағын қандай құралмен өлшейді?

________________________________________________________________________

1. Салмақсыздық қандай жағдайда байқалады?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Массасы 3 кг ағаш білеушені қатаңдығы 150 Н/м серіппенің көмегімен ағаш тақтайдың бетімен бірқалыпты сүйреп келеді. Үйкеліс коэффициенті 0,3-ке тең. Серіппенің ұзаруы қандай?

Б ерілгені: формуласы Шешуі:

1. Үйкелістің пайдасы:___________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Үйкелістің зияны:_____________________________________________________
   ________________________________________________________________________

________________________________________________________________________
Велосипедтің доңғалағы не себепті бедерлі болып келеді?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Картопты пайдаланып, ауыр шкафты қалай орнынан қозғалтуға болады?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Теңәрекетті күш және ауырлық күшін білу біздің өміріміз үшін маңызы неде?

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Логикалық сұрақтар:

1. Көктайғақта неге тротуарға құм себеді?

2. Неге жаңбырдан соң грунт жолы тайғақ болады?

3. Шаңғының астын неге майлайды?

Пиза тапсырмалары

НАНҒА АРНАЛҒАН ҚАМЫР

Аспазшы нан пісіру үшін қамыр даярлағанда оған ұн, су, тұз және ашытқыны араластырады. Одан кейін қамырды бір ыдысқа салып бірнеше сағатқа ашытуға қояды. Ашу барысында қамырда химиялық процесстер жүреді: ашытқы (дара жасушалы саңырауқұлақ) ұнның құрамындағы крахмал мен қантты көмірқышқыл газ бен спиртке айналдырады.

Сұрақ 1: НАНҒА АРНАЛҒАН ҚАМЫР

Ашыту нәтижесінде қамыр көтеріледі. Қамыр неліктен көтеріледі?

A Өйткені қамырда пайда болған спирт газға айналған күйге ауысады

B Өйткені қамырда дара жасушалы саңырауқұлақтар көбейеді

C Өйткені қамырда көмірқышқыл газы пайда болады

D Өйткені ашу барысында қамырдағы су буға айналады

Тест

1. Қатаңдық коэффициенті 100 Н/м серіппені 0,01 м-ге созатын күш

A) 100 Н.

B) 50 Н.

C) 1 Н.

D) 5 Н.

E) 10 Н.

2. F=3 Н күштің әсерінен 6 см-ге ұзарған серіппенің қатаңдығы

A) 10 Н/м.

B) 1 Н/м.

C) 0,5 Н/м.

D) 5 Н/м.

E) 50 Н/м.

3. Қатаңдығы 300 Н/м серіппе 50 мм-ге созылды. Осындай деформацияға ұшыратқан жүктің массасы (g = 10 )

A) 0,5 кг.

B) 0,2 кг.

C) 1,5 кг.

D) 2 кг.

E) 4 кг.

4. Горизонталь жолда бір қалыпты қозғалған тепловоздың тартылыс күшін анықта, үйкеліс коэффициенті 0,003. Тепловоздың рельске түсіретін қысым күші 25·10⁶ Н.

A) 75 кН.

B) 7,5 Н.

C) 7,5 кН.

D) 75 Н.

E) 750 Н.

5. Массасы 0,1 кг білеушені динамометрдің көмегімен столдың горизонталь бетінде бір қалыпты тартамыз. Динамометрдің көрсетуі 0,4 Н. Сырғанаудың үйкеліс коэффициенті (g = 10 м/с²)

A) 0,25.

B) 0,4.

C) 0,2.

D) 2,5.

E) 0,5.

6. Дене массасының көлемге қатынасы

A) Ауырлық күш.

B) Қысым.

C) Салмақ.

D) Тығыздық.

E) Ұзындық .

7. Бірдей қалыңдықтағы бес пластинаның тығыздықтары бірдей (сурет). Ең үлкен массалы пластинка

A) 1.

B) 2.

C) 3.

D) 4.

E) 5.

8. Арқан тарту жарысына 4 адам қатысады. Олардың екеуі F₁=250 Н және F₂=200 Н күштерді түсіріп оң жаққа,қалған екеуі F₃=350 Н және F₄=50 Н күштерді түсіріп, сол жаққа тартады. Тең әсерлі күш және арқанның қозғалу бағыты:

A) 850 Н, оңға.

B) 450 Н, оңға.

C) 350 Н, солға.

D) 100 Н, солға.

E) 50 Н, оңға.

Шығармашылық тапсырма:

«Заманауи динамометрлер» тақырыбына хабарлама дайындаңдар.

Тарау бойынша ағылшынша терминдер:

Қазақ тілінде	Орыс тілінде	Ағылшынша
инерция құбылысы	явление инерции	inertia phenomena
өзара әрекеттесу	взаимодйствие	interaction
күш	сила	force
заттың тығыздығы	плотность	density of matter
Гук заңы	Закон Гука	Hooke's Law
серпінділік күш	динамическая сила	dynamic force
деформация	деформация	deformation
ауырлық күші	сила тяжести	gravity forse
дененің салмағы	вес тела	body weight
масса	масса	weight
үйкеліс күші	сила трения	friction force
үйкеліс коэффициенті	коэффициент трения	The coefficient of friction

ІV тарау

Қысым.

1 . Суретте су молекуласының моделі кескінделген. Су молекуласы қандай атомдардан тұратынын жаз:__________________________________________

_____________________________________________________________________

_______________________________________________________

2. Сұйықтардағы диффузия неге газдар диффузиясына қарағанда баяу жүреді?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Неліктен біз гүлдің иісін алыстан сеземіз?

4. «Жалғасын тап»

а) Дене неден құралады _______________________________________________

в) Зат нелерден құралады______________________________________________

с) Атомдар мен молеукулалар құрлысын ата______________________________

5. Қысымды есептеу формуласын жаз.

6. Қысым бірліктері арасындағы байланысты жазыңдар:

4кПа =__________Па 9гПа =____________Па

9мПа =__________Па 0,03Н/см² =____________Па

5МПа =__________Па 22000Па =____________Па

0,7кПа = __________Па 3Н/мм² =____________Па

0,006Па =__________Па 48Н/см² = ___________Па

7. Неліктен шаңғысы жоқ балаға қарағанда шаңғы байлаған бала қар үстімен жеңіл жүреді?

Себебі__________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Қай кезде сіз еденге көп қысым түсіресіз: қозғалмай тұрғанда ма, әлде жүргенде ме?

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Неліктен орындықта қатты да, киіз үйде көрпешеге отырған жұмсақ болып сезіледі?

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Неге шөл далада аттан гөрі түйемен жүрген ыңғайлы?

Себебі:_________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Қолмен іс тіккенде неліктен бармаққа оймақ кигізіледі?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Қасқыр мен киіктің массалары жуық шамамен бірдей. Қасқырдың жерге түсіретін қысымы 16кПа, ал киіктікі 50кПа. Қасқырдың табанының ауданы үлкен бе, әлде киіктің тұяғының ауданы үлкен бе?

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Оқушының массасы шамамен 50кг десек, оның екі аяғының ауданы 200см² мөлшерде болады. Оқушының еденге түсіретін қысымын есептеңдер.

Б ерілгені: Шешуі:

m=

S=

p-?

Жауабы:________________

9. Темір шеге 25 МПа қысым түсіруі үшін оның басына қандай күшпен әсер ету керек? Шеге ұшының ауданы 0,5мм² деп есептеңдер.

Берілгені: Шешуі:

P =

S=

F-?

Жауабы:_______________

1 0. Іс тігу кезінде ине бойына 3Н күш әсер етеді. Иненің денеге түсіретін қысымын есептеңдер. Ине ұшының ауданы 0,01мм² . Қысымды Па-мен өрнектеңдер.

Берілгені: Шешуі:

F=

S=

p-?

Жауабы:_______________

11. Бос орынды толтырыңдар.

Бұл құрал ______________________________деп аталады.

12. Сұйықтар мен газдардағы қысымды зерттеген ғалым:_______________________

________________________________________________________________________

13. Газ көлемін өзгертпей, оның қысымын үлкейтуге бола ма? Болса қалай?

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

1 4. Суреттегі қатені тап.

______________________________________

______________________________________

______________________________________

15. Ауырлық күші әрекет еткен сұйық қысымы мына формуламен анықталады:

М ұндағы, p-________________________________,

g-________________________________,

h-________________________________.

16. Судың батискаф бетіне түсіретін қысымы 10⁸ Па. (теңізді өте үлкен тереңдікте зерттеуге арналған қондырғы) Батискафтың түскен ең үлкен тереңдігін анықта.

Б ерілгені: Шешуі:

P=

h-?

Жауабы:_______________________

17. Қандай ыдыстарды қатынас деп атайды?

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

18. Күнделікті тұрмыстан қатынас ыдыстарға мысал келтіріңдер.

Мысалы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

19. Суретте әртүрлі пішінді қатынас ыдыстар көрсетілген. Неге біртекті сұйық (су, керосин, май, спирт және т.б.) үшін, еркін беттер деңгейі бірдей болатынын түсіндіріңдер.

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

20. Тұрмыстық су құбыры _________________________________________________

________________________________________________________________________

_________________________________________ қажеттіліктерін қанағаттандырады.

21. Өнеркәсіптік су құбыры _______________________________________________

________________________________________________________________________

_________________________________________ қажеттіліктерін қанағаттандырады.

22. Атмосфералық қысымның бар екендігін дәлелдейтін құбылыстар мен мысалдар келтіріңдер:_____________________________________________________________

23. Суретте қандай прибор көрсетілген?

Жауабы: ________________________________________________________________

24. Неге бәйгеге шапқанда бала аттың мойнына жатып шабады?

Себебі: _________________________________________________________________

________________________________________________________________________

25. Қысым айырымын қандай прибормен өлшейді?

Жауабы: ________________________________________________________________

26. Адамның қан айналым жүйесіндегі қысым қандай құралмен өлшенеді?

Жауабы: ________________________________________________________________

27. Архимед күшін есептеу формуласын жаз:

28. Бес темір шар суға батырылған. Қай шарға үлкен Архимед күші әсер етеді?

Ж ауабын жаз:_____________________________ 1. 2. 3. 4. 5.

_ ________________________________________

_ ________________________________________

_ ________________________________________

29. Массасы 1,5 кг альюминий өзекше керосинге батырлған. Архимед күшінің шамасы неге тең?

Б ерілгені: Шешуі:

m =

F - ?

Жауабы: ________________

30. Ауданы 45 см² цилиндр пішінді 3 л су құйылған ыдыстың түбіне түсіретін судың қысымы ( )

Шешуі:

Жауабы:_____________________

31. Тәжірибе нәтижесін таблицаға жаз:

1. Суы бар ыдысқа ағаш өзекше, металл өзекше, картопты сал. Қай дене суға батады? Қайсысы жүзеді?

Суы бар ыдысқа кішкене бөліктермен ас тұзын сеуіп, оны шыны таяқшамен араластырып отыр. Осы кезде денелерде қандай өзгеріс болады?

Бақылаулар таблицасы.

Дене	Зат тығыздығы	Дене бата ма, әлде жүзе ме?
		Су	Тұз ерітіндісі
Ағаш өзекше	520
Металл өзекше	7800
Картоп	670

а) Егер_______________________________________________________________

____________________________________________________дене сұйыққа батады.

в)Егер __________________________________________________________________

________________________________________дене тепе – теңдік қалпын сақтайды.

с)Егер _____________________________________________________________

____________________________________________ дене сұйық бетіне көтеріледі.

32. Қандай суда жүзу жеңіл - өзенде ме, теңізде ме?

Жауабын түіндір. ________________________________________________________

________________________________________________________________________

33. Сұйық тығыздығын өлшеуге арналған құрал __________________ деп аталады.

34.Сүттің майлылығын анықтау үшін қолданылатын ареометр __________________

____________________деп аталады.

35. Жұғатын сұйықты жұқпайтын сұйықтан қалай ажыратуға болады?

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

36. Қылтүтіктік құбылыстар деп _________________________________________

________________________________________________________________атаймыз.

37. Сұйықтың қылтүтіктік көтерілу биіктігі формуласымен анықталады.

Пысықтау сұрақтары:

1. Әтір иісі бөлмеге не себептен тарайды? Бұл құбылыс нені дәлелдейді?

2. Диффузия деген не?

3. Газдарда, сұйықтарда және қатты денелерде диффузияның жүру жылдамдығы, өтімділік ауқымы бірдей бола ма? Не себептен денелерде жоғары температурада диффузия тез жүреді?

4. Альпинистер жоғары биіктікте тамақ дайындады, уақыты жеткенмен бірақ тамағы піспеді. Не үшін?

5. Қыстыгүні өзердер мен көлдер беті қалың мұз басқан кезде балықтар неге қырылып қалады?

6. Көкөністерді тұздау қандай құбылысқа негізделген?

7. Күнделікті тұрмыста диффузия құбылысы қаншалықты қажет? Күнделікті тұрмыста диффузия құбылысы қаншалықты қажет?

Шығармашылық тапсырма:

Ғалымдар туралы хабарлама дайындаңдар (таңдау бойынша)

Блез Паскаль, Архимед, Э. Торричелли

Пиза тапсырмалары

АУАЛЫ ШАР

Келесі сұрақтарға жауап беру үшін, алдыңғы бетте келтірілген «Ауалы шар» материалын пайдаланыңыз.

Сұрақ 1: АУАЛЫ ШАР

Виджайпат Сингания көліктің басқа екі түрімен байланысты техникалық жасалымдарды пайдаланды. Көліктің қандай түрлерімен?

1. _____________________________

2. _____________________________

Сұрақ 2: АУАЛЫ ШАР

Мәтінде реактивті лайнер не мақсатпен бейнеленген?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Тарау бойынша ағылшынша терминдер:

Қазақ тілінде	Орыс тілінде	Ағылшынша
қысым	давление	pressure
Паскаль заңы	закон Паскаля	Pascal,s law
сұйық бағанының қысымы	давление столба жидкости	hydrostatic head pressure
қатынас ыдыстар	сообщающиеся сосуды	communicating vessels
гидравликалық машиналар	гидравлическая машина	hydraulic machine
Торичелли тәжірибесі, атмосфралық қысым	Опыт Торричелли, атмосферное давление	Torricelli,s experiment, atmospheric pressure
барометр	барометер	barometer
манометр	манометр	manometer
кері итеруші күш	выталкивающая сила	buoyant forse
Архимд заңы	закон Архимеда	Archimedes law

V тарау

Жұмыс. Қуат. Энергия

1. Бос орынды толтырыңдар.

а) Механикалық жұмыс деп_______________________________________________

_______________________________________________________________ атаймыз.

в ) Механикалық жұмыс мына формуламен анықталады:

с) Жұмыстың өлшем бірлігі_____________________________ белгіленеді.

д) Жұмыстың өлшем бірліктері арасындағы қатынасты жаз.

1 кДж=___________ Дж

1 мДж=___________ Дж

0,1 МДж=_________ Дж

2. Массасы 220 кг құлан жүгірмей-ақ 1,5 м биіктікке секіре алады. Ол қандай жұмыс істейді?

Б ерілгені: Шешуі:

m =

h =

A-?

Жауабы:____________________________________

3. Жұмысшы құмы бар арбаны 100 Н күшпен итереді. Арбаны 20 м жерге ауыстырғанда ол қандай жұмыс атқарады?

Б ерілгені: Шешуі:

F=

S=

A-?

Жауабы:___________________________

4. 500 кПа-ға тең будың қысымымен, бу машинасының поршені 0,4 м-ге ығысты. Поршень ауданы 300 см² –қа тең. Будың жұмысын есепте.

Б ерілгені: Шешуі:

p =

l =

S=

A-? Жауабы:___________________________________

5. Сұрақтарға жауап беру арқылы таблицаны толтыр.

№	Сұрақ	Жауабы	Дұрыс жауабы
1	Қуаттың қай анықтамасы дұрыс?	А) Көлем бірлігіндегі бөлшектер саны; Б) Көлем бірлігіндегі зат массасы; В) Жұмыстың орындалу жылдамдығы; Г) Уақыт бірлігінде дененің өткен жолы.
2	Қуатты қай формуламен есептеуге болады?	F=ρgV A=F·S N=A/t N=m/m0
3	Қуаттың негізгі өлшем бірлігі қандай?	H Па Дж Вт

6. Бос орынды толтыр.

а) Қысым деп ___________________________________________________________

________________________________________________________________айтамыз.

в) Қысым формуласымен анықталады:

7. Қуаттың негізгі өлшем бірлігі __________________________________________

8. Қай шама үлкен?

35 Дж және 35 Вт

Жауабы: ______________________________________

700 кг/м³ және 700 Вт

Жауабы: ________________________________________

450 Н және 45 кВт

Жауабы: ________________________________________

9. Массасы 3 т жүк 12 м биіктікке көтерілді. Көтергіш машина двигателінің қуаты

2 кВт. Жүк қандай уақытта көтерілді?

Берілгені: Шешуі:

m =

h =

N=

t-?

Жауабы: ___________________________________________

10. Анықтаманы толтыр.

Энергия деп __________________________________________________________

_______________________________________________________________ айтамыз.

11. Схеманы толтыр:

формуласы

12. Потенциалдық энергия деп _____________________________________________

______________________________________________________________атаймыз.

13. Кинетикалық энергия деп _____________________________________________

________________________________________________________________атаймыз.

14. Садақпен оқ атқан кезде қандай энергиялық түрленулер болады?

Жауабы: ________________________________________________________________

15. 1) Көрсетілген әдістердің қайсысымен дененің потенциалдық энергиясын азайтуға болады? (Дұрыс жауаптың астын сыз)

а) Дене тығыздығын арттыру;

б) Дене массасын азайту;

в) Атмосфералық қысымды азайту;

г) Денені қыздыру.

2) Көрсетілген әдістердің қайсысымен дененің кинетикалық энергиясын арттыруға болады?

а) Дене қыздыру;

б) Ауа ылғалдығын азайту;

в) Дене жылдамдығын арттыру;

г) Денені бояу керек.

16. Деформацияланған серіппенің потенциалдық энергиясының формуласын жаз:

1. Деформацияланған дененің серпімділік күші:

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

18. Екі бірдей металл шар (m₁=m₂) әртүрлі жылдамдықпен еден бетімен қозғалып келеді.Мұндағы v₁=3v₂. Денелердің кинетикалық энергиясы жайлы не айтуға болады?

Б ерілгені: Шешуі:

m₁=m₂

v₁=3v₂

Е_к1, Е_к2-?

Жауабы:___________________________________

19. Күш моменті деп _____________________________________________________

_______________________________________________________________ айтамыз.

20. _____________________________________________________________________

_____________________________________________________ иіндік деп аталады.

21. Күш иіні деп _________________________________________________________

________________________________________________________________айтамыз.

2 2. Күш моменті _____________ белгіленеді, есептеледі.

23. Моменттер ережесін тұжырымда: _______________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

24. Анықтаманы толықтыр.

1. Жай механиздер дегеніміз _______________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1. Жай механизмдерге ___________________________________________________

_______________________________________________________ мысал бола алады.

3. Рычаг дегеніміз _______________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

4. Иінді таразының тепе-теңдік шарты: ______________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

25. Таяқтағы жүктің қай орналасуында оның ауырлық күшінің моменті үлкен болады?

Жауабы: ________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

26. Анықтаманы толтыр:

1) Блок дегеніміз ________________________________________________________

________________________________________________________________________

2) Жылжымалы блок дегеніміз _____________________________________________

________________________________________________________________________

3) Қозғалмайтын блок дегеніміз ____________________________________________

________________________________________________________________________

27. Жылжымалы блок көмегімен жүк 0,9 м биіктікке көтерілді. Жіптің бос ұшы қандай ұзындыққа созылды?

Жауабы: ________________________________________________________________

________________________________________________________________________

2 8. Темір шарлар суреттегідей рычагта орналасқан. Егер шарларды суға салсақ, тепе-теңдік өзгере ме?

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

29. 10 Н күшпен жіпті тартып қандай жүкті көтеруге болады? Блок массасы 250 г.

Берілгені: Шешуі:

m =

F=

M₁-?

Жауабы:_______________________________________

30. Механиканың алтын ережесі: ___________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

31. а) Механизмнің ПӘК-і дегеніміз ___________________________________________

________________________________________________________________________

в) ПӘК-ті есептеу формуласы:

с) ПӘК үнемі ___________________________болады, себебі___________________

________________________________________________________________________

д) ПӘК-ті арттыруға болады, егер __________________________________________

________________________________________________________________________

Пиза тапсырмалары

Арқан тартқан кезде шамалары бойынша бірдей, бірақ бағыттары бойынша қарама-қарсы күштер пайда болады. Неліктен арқанды көбінесе бір жағына тартып алуға болады?

А. Арқан тартқан кезде адамның Жермен өзара әрекеттесу күшін (табанның Жер бетімен үйкеліс күшін) ескеру керек. Сондықтан жерді күштірек қысып басатын, ал бұдан үйкеліс күшін арттыратын адам арқанды өзіне тартып алады.

В. Арқан тартқан кезде адамның салмағын ескеру керек. Сондықтан жерді көп салмағымен қысып басатын жақ арқанды өзіне тартып алады.

С. Арқан тартқан кезде адам санын ескеру керек. Адам саны көп болса сол жақтың күші басым болғандықтан арқанды өзіне тартып алады.

Тест

1. «Дж»-мен өлшенетін физикалық шама 

а) күш моменті

в) күш 

с) қысым

д) энергия 

е) орын ауыстыру 

2. Жер бетінен 3м биіктікке көтерілген массасы 2 кг дененің потенциалдық энергиясы: (g=10м/с² ) 
а) 50 Дж

в) 110 Дж 

с) 60 Дж 

д) 0,6 Дж

е) 30 Дж 

3. Потенциалдық энергияның формуласы: 
а) E=qEd 

в) E=   

с) E=  

д) E=  

е) E=mgh 

4. Жұмысты есептейтін формула: 

а) А=Ғs 

в) А= - Ғscos2α 

с) А= -Ғs 

д) А= Ғscosα 

е) А=2Ғs 

5. Қуаттың халықаралық бірліктер жүйесіндегі өлшем бірлігі: 
а) Ом 

в) Джоуль

с) Ватт

д)  Вольт

е) Ньютон 

Шығармашылық тапсырма:

а) қазіргі заманауи таразыларының түрлері және тиімділігі

в) массалар центрін пайдалана отырып, моделде.

Тарау бойынша ағылшынша терминдер:

Қазақ тілінде	Орыс тілінде	Ағылшынша
энергия	энергия	energy
кинетикалық энергия	кинетическая энергия	kinetic energy
потенциалдық энергия	потенциальная энергия	potential energy
механикалық энергияның сақталу заңы	закон сохранения механической энергии	law of conservation of mechanical energy
күш моменті	момент силы	moment of forse
моменттер ережесі	Правило моментов	the rule of moments
«Механиканың алтын ережесі»	«Золотое правило механики»	«Golden rule of mechanics»
пайдалы әрекет коэффициенті	Коэффициент полезного действия	efficiency

VІ тарау

Ғарыш және Жер

1. Ғарыш кеңістігінде болып жатқан құбылыстарды қай ғылым зерттейді?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Төменде аталған ғылымдардың нені зерттейтінін жаз.

Космонавтика	Космогония (ғарыштану)	Космология (ғарышнама)

1. Мына ғалымдар асторномияға қандай еңбек сіңірді?

Әл-Хорезми	Ибн Сина	Ұлықбек	Әл-Фараби

1. Суретте қай планеталар көрсетілген және мәліметтермен толықтыр.

____________________________________

_____________________________________

_____________________________________

1. Птоломейше Әлем жүйесінің құрылысы қандай еді? Ол қандай жүйе деп аталады?________________________________________________________________________________________________________________________________________

1. Астероидтар дегеніміз – _______________________________________________

_______________________________________________________________________

7. Мына планеталар мен жұлдыздарды қазақтар қалай атаған?

Планеталар мен жұлдыздар	Қазақша атаулары
Меркурий
Юпитер
Марс
Сириус

8. Мына планеталардың ішінен Алып планеталарды бір бағанға, Күн маңындағы планеталарды екінші бағанға теріп жаз: Жер, Шолпан, Юпитер, Марс, Плутон, Сатурн, Нептун, Уран, Меркурий.

Алып планеталар	Күн маңындағы планеталар

9. Коперник жасаған жүйе қалай аталады?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

Коперник ілімін жақтаушы ғалымдар:____________________________________
________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. Аспанда ұшып бара жатқан самалеттің траекториясы қандай және материялық нүкте ретінде қарастыруға бола ма?

Пиза тапсырмалары

Күн жүйесі

Күн жүйесі – Күннен, оны айнала қозғалатын 8 үлкен планетадан (Меркурий, Шолпан, Жер, Қызылжұлдыз, Есекқырған, Қоңырқай, Уран және Нептун), планета серіктерінен, мыңдаған кіші планеталардан (астероидтардан), шамамен 1011 кометадан және толып жатқан метеорлық денелерден құралған ғарыштық денелер жүйесі.

Сұрақ 1. Күн жүйесі қозғалысы ілімін кім ашты.

Сұрақ 2. Планеталар қандай топқа бөлінеді?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Сұрақ 3. Қандай планеталар Күнге жақын орналасқан?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Тест

1 . Тұңғыш қазақ ғарышкері-

а) Т. Мұсабаев

в) Т. Әубәкіров

с) Ю. Гагарин

д) Н. Басов

2. Астрономияның негізгі құралын атаңыз?

а) Микроскоп

в) Телескоп

с) Лупа

д) Бинокль

3. Күн жүйесінің құрамында неше планета бар?

а) 5

в) 6

с) 7

д) 9

е) 8

4. Уран мен Шолпанның басқа планеталардан ерекшелігі мынада:

а) Бұлар басқа планеталардан үлкен, өлшемі жағынан

в) Бұлардың өз осінен айналу бағыты өзге планеталардың айналу бағытына қарама-қарсы.

с) Бұлардың массасы мен көлемі бірдей

д) Бұлар күнге жақын орналасқан.

5. Астрономия пәні нені оқытады?

а) аспан денелерінің құрылысын, орнын, қозғалысын

в) өсімдіктердің өсуін, гүлденуін, пайда болуын

с) денелердің жануын, балқуын, қатаюын.

Шығармашылық тапсырма:

а) Астрономияның дамуына үлес қосқан ғалымдардар туралы мәліметтер

в) әлемдегі ең үлкен телескоп

Тарау бойынша ағылшынша терминдер:

Қазақ тілінде	Орыс тілінде	Ағылшынша
күн жүйесі	солнечная система	sunny system
гелиоцентрлік жүйе	гелиоцентрическая система	Heliocentric system
әлемнің геоцентрлік жүйесі	геоцентрическая система мира	Geocentrik system
жыл мезгілдерінің ауысуы	смена периодов года	Changing of periods of year
күн мен түннің ұзақтығы	длительность дня и ночи	Duration of day and night
күнтізбе	календарь	the calendar

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Физика 7-сыныпқа арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2017. – 208 бет.

2. Физика. Есептер мен жаттығулар жинағы. Алматы: Атамұра, 2017. – 112 бет.

3. Физика. Әдістемелік нұсқаулық. 7-сынып. Алматы: Атамұра, 2017. – 144 бет.

4. Физика есептері. І том. Пірмат Ш., Көшеров Ә.,Абдираманова Қ.

45