1.Есепшотты жапонды?тар ?алай ата?ан?
1.Серобян
2.суан-пан
3.абак
4.счеты
2.Есепшотты батыс еуропалы?тар ?алай ата?ан?
1.серобян
2.суан-пан
3.абак
4.счеты
3.Есепшотты ?ытайлы?тар ?алай ата?ан?
1.серобян
2.суан-пан
3.абак
4.счеты
Ата?ты а?ылшын математигі, инженері Чарльз Бэббидж 1812 жылы кестелерді машиналы? есептеу т?сілдері жайында ойлана бастайды. Оны? к?здегені математикалы? есептеулерді автоматтандыруды? жолын іздеу болатын. 1786 жылы к?пм?шелерді кестелеулеуге арнал?ан машинаны санды? талдауда ке?інен таныс айырма т?сілі бойынша жасау идеясын ?сынды. 1862 жылы аналитикалы? машинаны? б?лігі Королевство ж?не Лондон м?ражайларында демонстрацияланды. Ч. Бэббидж машинаны? ??рамды б?ліктерін т?мендегідей сипаттап к?рсетті: 1) сандарды са?тау?а ?ажет «?ойма» (?азіргі кездегі оны «есте са?тау ??рыл?ылары»); 2) арифметикалы? амалдарды орындау?а арнал?ан «арифметикалы? ??рыл?ы» (?азіргі «процессор»); 3) операцияларды? орындалу т?ртібін бас?аратын ??рыл?ы (?азіргі «бас?ару ??рыл?ылары»); 4) м?ліметтерді енгізу ж?не шы?ару ??рыл?ылары. Бэббиджді? айырмалы? (Д. Ларднер жазбаларында) немесе аналитикалы? машинасы (Л. Менабреа жазбаларында) толы?ымен ??растырылмады. Дегенмен, Ч. Бэббиджді? ??рылымды? идеясы ?з м?нін жой?ан жо?, элементтік база ?згергенімен, идея м??гілік болып келеді. Августа Ада Лавлейс ?зіні? ?ыс?а ??мырында ал?аш?ы ба?дарламалаушы ретінде танымал болды. ?йткені, ол Бэббиджді? машинасына арнал?ан ба?дарламаны машиналы? кодпен, я?ни, перфолента т?рінде жазды. А?Ш ?скери бас?армасыны? с?ранысына байланысты электронды? есептеуіш машиналарына (алда?ы жазбаларда ЭЕМ) арнал?ан ба?дарламаны д?ниеге ?келді. Августа Ада Лавлейс ата?ты Джон Байронны? ?ызы, жасынан математикалы? ?абілетімен, физика?а ?ызы?ушылы?ымен таныл?ан. 1890 жылы американды? Герман Холлерит халы? сана?ын ж?ргізудегі ?кесіні? ж?мысын же?ілдету ма?сатымен статистикалы? табулятор деп аталатын машинаны жасады. Б?л машина ?лемге ке? таралды, сонды?тан оны жасайтын мекеме жылдан жыл?а ?лкейіп, 1924 жылдан IBM фирмасына айналды. Б?л механикалы? техниканы? негізінде ж?зеге асырыл?ан м?мкіндіктер есептеу ?иынды?тарынан ??т?арды. Б?дан жарты ?асыр ?тпей механикалы? машиналармен ?атар электромеханикалы? релені пайдаланатын автоматты есептейтін ??ралдар пайда бола бастады. XX ?асырды? 30-жылдарында бастал?ан релелік машинаны ??растыру ісі басталып, американды? математик, физик Говарда Айкенні? жетекшілігімен IBM (International Business Machines) фирмасында 1944 жылы Бэббидж идеясын ж?зеге асыратын «Марк-1» (?зынды?ы 17 м, салма?ы 5 тонна, 75 000 электронды шам, 3000 механикалы? реле, к?бейту – 3 секунд, б?лу – 12 секунд) машинасын іске ?осумен ая?талды. Алайда, релелік машиналарды к?п уа?ыт ?тпей ?німділігі мен сенімділігі жо?ары электронды? машиналар алмастырды. М?ндай есептеуіш техникасы саласында?ы т??керісті? А?Ш, Германия, ?лыбритания, КСРО елдерінде бір мезгілде ж?руі физикада электронды? шамдарды? пайда болуымен байланысты. Б?л уа?ытта электронды? шамдар радиотехникада а?паратты ??деу ж?не са?тау ?шін жаппай ?олданылды. Ал?аш?ы ЭЕМ А?Ш-та 1945-1946 жылдары ENIAC деген атаумен (ол «Electronic Numerical Integrator and Calculator» с?здеріні? бастап?ы ?ріптерінен ??рал?ан, аудармасы «электронды-санды? интегратор мен есептеуіш») аталып, іске ?осылды. Ол 30-жылдары бастал?ан Джордж Атанасовты? ж?мысын жал?астыр?ан Джон Моучли мен Преспер Эккерт басшылы?ымен ??растырылды. Б?л машина ?зынды?ы 26 м, салма?ы 35 тонна, ?осу – 1/5000 сек, б?лу – 1/300 сек, онды? санау ж?йесі 10-разрядты сандар, басты ?иынды?ы – ба?дарламаларды енгізу, 40 та?тадан т?рды, онда 18000 электронды? шам, 1500 реле бол?ан. Оны? электр энергиясын т?тыну ?уаты 150 кВт ??рады, ал б?л кішігірім зауытты ?амтамасыз етуге жарамды болатын. Электронды? есептеуіш техникасын ??растырумен ?лыбританияда математик, алгоритмдер теориясы мен кодтау теориясына ?лкен ?лес ?ос?ан Аллана Тьюринг айналысты. 1936 жылы А. Тьюрингті? алгоритмдік ?мбебап есептеу ??рыл?ысы бойынша теориялы? ж?мысы ж?ртшылы??а жарияланса, 1944 жылы «Колосс» машинасы іске ?осылды. Бірнеше елде ?атар ЭЕМ-ы д?ниеге келгенімен, барлы? ??растырушыларды машина жадында ба?дарламаны? са?талмауы мен ол ба?дарламаларды сырт?ы ??рыл?ыларды? к?мегімен теруді? ?иынды?ы тол?андырды. Электронды? есептеуіш техникасыны? теориясы мен практикасын жасауды? ал?аш?ы кезе?інде американды? математик Джон фон Нейманны? ?ос?ан ?лесі зор. Ол ЭЕМ-ні? классикалы? архитектурасына айнал?ан «фон Нейман ?а?идаларын» ?сынды. Компьютерді? архитектурасы Джон фон Нейман ?сын?ан ?а?идаларды басшылы??а алып ??рыл?ан ж?не б?л ?а?идалар ?лі к?нге дейін ?з к?шін жой?ан жо?. • Екілік кодтау ?а?идасы: ЭЕМ-дегі барлы? м?лімет екілік санау ?дісімен кодталады. • Ба?дарламалы? бас?ару ?а?идасы: ба?дарлама автоматты • т?рде бірінен кейін бірі орындалатын командалар жиынты?ынан т?рады ж?не б?л командаларды процессор алдын ала белгіленген н?с?ау бойынша орындайды. • Біртекті жад ?а?идасы: есептеуге ?ажетті деректер мен ба?дарлама жадты? бір жерінде са?таулы т?рады. • Адрестеу ?а?идасы: компьютерді? жады ?р?айсысы н?мірленген ?яшы?тардан т?рады, процессор кез келген мезетте кез келген ?яшы?пен байланыса алады. Ол ЭЕМ-ні? классикалы? архитектурасына айнал?ан «фон Нейман ?а?идалары» деп аталды. Басты ?а?идаларды? бірі ба?дарламаларды? машина жадына енгізіліп, са?талуы болып табылады. М?ндай ба?дарлама машина жадында са?талатын ал?аш?ы ЭЕМ - EDSAC 1949 жылы ?лыбританияда жасалды. КСРО-да КЭСМ (кіші электронды? санау машинасы) 1951 жылы Сергей Александрович Лебедевті? басшылы?ымен жасалды. ?ор?аныс, ?арышты? зерттеулерде, ?ылыми-техникалы? зерттеулерде ерекше орынды 60-жылдары жасал?ан 6-моделдегі ?ЭСМ( ?лкен электронды? санау машинасы) ?за? уа?ыт падаланылды. Б?дан бас?а «Минск», «Урал», М-20, «Мир», т.б. ЭЕМ сериялары И. С. Брук мен М. А. Карцев, Б. И. Рамеев, В. М. Глушков, Ю. А. Базилевский ж?не бас?а информатиктерді? жетекшілігімен жасалды. 1958 жылы американды? Джек Килби интегралды? схеманы ??растырды. Ол ?азіргі компьютерлерде де пайдаланылады.
