О- әріпі және оның айтылуы мен жазылуы

Astana – Астана

Astana is the capital of the Republic of Kazakhstan. It is the third largest city in the country with population over 800 000. In 1999 Astana was awarded the title of the City of Peace by UNESCO.

Geographical position and climate

Astana is the northernmost capital of Asia. The city is situated in the central Kazakhstan on the banks of the Ishim River. It is located in steppe and has an extreme continental climate – summers here are hot, while winters are very dry and cold. Astana is the second coldest capital city in the world.

History of the city

The city was founded in 1830 and its first name was Akmolinsk, then in 1961 it was renamed Tselinograd. In 1992 the city’s name was changed to Akmola. Akmola became the capital of Kazakhstan in 1997 and in 1998 the city received its present name Astana.

Economy of Astana

The economy of the city is based on trade, transport and construction. It is a special economic zone. Astana is an important centre for business and trade. The most important branches of industry are food processing industry, mechanical engineering and production of construction materials. The city is a centre for culture, sport, healthcare and education.

Architecture and sights 

Astana is a beautiful modern city. The author of the Master Plan of Astana is the famous Japanese architect Kisho Kurokawa. There are a lot of modern futuristic buildings, skyscrapers and monuments. “Baiterek” memorial is the symbol of Astana; it is also the geographical centre of all Eurasia.

There are a lot of beautiful parks and fountains in Astana, the most famous of which is “Tree of Life” fountain. In the city there are also some theatres and museums, concert halls and trading and entertainment centres. As Astana is the capital of the country there are government buildings and the residence of the president.

Astana

Астана

Today Astana is not only the capital of Kazakhstan but also one of the most beautiful Asian cities. Formerly, it was a small town known as Akmola, which served as a Russian fortification. The location for the town was chosen as a strategic point and a caravans’ route. For a long time the town was famous for its fairs and trade connections. People from all corners of Central Asia travelled there to buy and sell the goods. Being situated on the banks of scenic Ishim River, Astana attracts thousands of visitors each year. Today it is a rapidly growing modern city. It is full of magnificent attractions, educational institutions, hotels, office buildings and other commercial structures. It boasts well-developed transport infrastructure and rather favourable environment. The population of the city is a bit over 800, 000 people. The sights of the city are especially attractive. Among them, the Bayterek Tower, the Khan Shatyr Entertainment Center, the Nur Astana Mosque and many other picturesque attractions. The Bayterek Tower is especially important for local residents. It’s the symbol of happiness and prosperity. In fact, it accommodates the art gallery, the restaurant and the aquarium. Generally speaking, the inhabitants of Astana are considered to be very friendly and magnanimous. That’s another reason to visit this welcoming south capital. Its present name the city got in 1998, when the President of the country decided to rename it. The summers in the city are hot and dry, while the winters are frosty and long. It goes without saying that all governmental organizations and large business centers of Kazakhstan are now placed there. Each year the city hosts numerous diplomatic and industrial meetings.

Astana is the capital of Kazakhstan  Astana (the former Akmola) was founded in 1830. In 1862 stanitsa Akmola got the status of a town. In March 1917 the Soviet Power was established in Akmola. In 1961 Akmola was renamed into Tselinograd and became the centre of Tselinny Krai. In 1992 the city got its name Akmola again and since October 1997 Akmola has become a new capital of the Republic of Kazakhstan. Later on it got its present name Astana.  Astana is the capital of Kazakhstan. It occupies the north - western part of the Sary Arka, on the river Ishim. The climate is extreme continental and drought - prone. The scorching summers bring dust storms and hot, dry winds. Astana is a modern growing city, a political, financial, economic, scientific and socio - cultural centre of the state. In 1999 Astana was awarded with the medal and little of City of Peace by UNESCO There are a lot of magnificent beautiful buildings, higher educational establishments, colleges and secondary schools, hotels, banks and other commercial structures in Astana, the new capital of the Republic of Kazakhstan. There are many places of interest in Astana: the Central Square the Republic Avenue, the Palace of Youth and the Bridge across the Ishim River, the Reginal Museum of Fine Arts and others. From everywhere you can see Baiterek, the symbol of prosperity and happiness. The Baiterek Tower has become the city's symbol and its visiting card. The height of the structure is 105 meters. At the height of 97 meters there is an observation deck providing a bird's eye view of the city. The figure of 97 was not chosen at random. It symbolizes the year of the movement of the capital from Almaty to Astana. The Baiterek Tower accommodates an art gАғылшын тілін оқытуда жаңа технологияларды қолдана отырып оқушылардың шығармашыл

 Razdan Bakhitgul 12-02-2016, 22:14 3 755  Ағылшын тілі

Ақмола облысы Шортанды ауданы
"Новокубанка орта мектебі" ММ 




Тақырыбы: Ағылшын тілін оқытуда жаңа технологияларды 
қолдана отырып оқушылардың 
шығармашылығын арттыру.

Баяндама оқыған: Ақмола облысы
Шортанды ауданы Новокубанка орта мектебінің
ағылшын тілі пәнінің мұғалімі Раздан Бахытгүл.






Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында орта білім берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие болды. Еліміздің болашағы – бүгінгі балалар. Ал олардың қандай азамат болып шығуы мұғалімдерге байланысты. Мектеп жұмысы мен оқушы жетістіктерін өрістетудегі негізгі тұлға – мұғалім деп Стронг,Уард, және Гранттар бекер айтпаған. Кәсіби біліктілігі жоғары мұғалім ғана дарынды тұлғаға бағыт – бағдар бере алады. Әр ұстаздың өз қалауы бойынша өз әрекетін дамытатын жаңа әдіс – тәсілдерді тәжірибеге енгізу жұмыстары жүргізіледі. Ол үшін жоғарыда айтқандай сабақ беру үрдісіне оқытудың жаңа технологиясын батыл енгізу қажет.Кембридж университетінің әдіс-тәсілдерін меңгеру біздің білім беру саласына елеулі өзгерістер әкелетіні сөзсіз.
Себебі бұл Бағдарламадан күтілетін нәтижелер оқушылардың қалай оқу керектігін үйреніп, соның нәтижесінде еркін, өзіндік дәлел-уәждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір-көзқарастары жүйелі дамыған, сандық технологияларда құзырлылық танытатын оқушы ретінде қалыптасуын қамтиды. 
Шет тілін оқытудың жаңа білім технологияларын меңгеріп сабақты дұрыс жоспарлау мен өткізудің орны ерекше. Олай болса, шетел тілінің әрбір сабағының мақсаты шетел тілін оқытудың мақсатымен, яғни тілді терең меңгеру және оны ұлтаралық қатынас құралы ретінде пайдалана білумен тығыз байланыста болуы жан-жақты қарастырылады.
Шетел тілі сабағында тиянақты және сапалы білім беру тәрбие жұмысымен күнделікті бірлікте жүргізілуі тиісті екені күнделікті тәжірибеде дәлелденгені айқын. Осыған орай, ауызша фонетикалық, граматикалық жаттығу мен жаттаған өлең, тақпақтарды қайталау, магнитофон мен электронды оқулықтағы дикторлардың оқыған мәтіндерді тыңдау, әр түрлі ойындар, жұмбақ, мақал-мәтелдерді еске түсіру-өткенді пысықтау болса, бір жағынан оқушылардың жалыққан кезінде көмектеседі, екін-шіден, олардың шетел тіліне қызығушылығы мен ынтасын күшейте түсетіндігі сөзсіз.
Шетел тілінің мұғалімі жаңаша оқытудың технологиясын жан-жақты меңгеріп, соңғы жарық көрген ғылыми әдістемелік әдебиеттердегі тәжірибелі ұстаздардың оқыту әдістерін үйреніп, оларды шығармашылықпен өз жұмысында орынды да тиімді жемісті қолдана білуі- ХХІ ғасырдың шетел тілдері мұғалімдерінің алдына қойып отырған негізгі талабы болып табылады. Оны ойдағыдай жүзеге асыру ұстаздарға үлкен міндет жүктейді.. Сабақ- оқытудың басты формасы. Сабақтың сапасын арттыру-барлық ұстаздардың басты міндеті және әр мұғалімді толғандыратын маңызды мәселе. Осы орайда білім деңгейінің төмендеу себептерінің бірі - күнделікті сабақ өткізудің стандартты, бір мәнді, шаблонды, көптеген мұғалімдердің сабақ үрдісін жаулап алған дәстүрлі бір сарынды сабақтарда. Күн сайын өтетін жаңа сабақты түсіндіру, үй тапсырмасын сұрау, өткенді қайталау және қорытындылау сияқты жаттанды кезеңдерден тұратын дәстүрлі сабақ оқушыларды жалықтырып, білімге деген ынтасын, қызығушылығын төмендетері сөзсіз. Сондықтан әр мұғалімнің сабақтарын қызықты өткізуі, сабағын жандандырудың әдіс тәсілдерін іздестіруі, яғни сол жаңашылдыққа оқушыларды тарта білуі, олардың белсенді шығармашылық жұмыстарын ұйымдастыра білуі- мұғалімдік міндеті және парызы.
Қазіргі кезде мектептерде жиі қолданылып отырған жаңа технологиялардың бірі – оқушылардың жазу мен оқуда сын тұрғысынан ойлау қабілетін қалыптастыруға бағытталған әдіс-тәсілдер. Осындай әдістеме негізінде оқушыларға ағылшын тілі пәнінен терең де тиянақты білім беруді өз тәжірибемде қолдандым. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы – әлемнің түкпір-түкпірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Тәжірибені жүйеге келтірген Джинни Л.Стил, Куртис С.Мередит, Чарльз Тэмпл. Жобаның негізі Ж.Пиаже, Л.С.Выготский теорияларын басшылыққа алады.Сын тұрғысынан ойлау технологиясының мәні қызықтырғаны баланың өзі ізденіп дәлелдеуі. Ол бұрын тек тыңдаушы болса, енді ізденуші, ойланушы, өз ойын дәлелдеуші, ал мұғалім осы әрекетке бағыттаушы, ұйымдастырушы. Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы оқушының еркін сөйлеуіне, пікір таластыруына, достарының ойын тыңдауға, проблеманы шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты шешуге бағытталған бағдарлама. Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз – ой қозғай отырып, оқушының өз ойымен өзгелердің ойына сыни қарап, естіген, білгенін талдап, салыстырып, реттеп, сұрыптап, жүйелеп, білмегенін өзі зерттеп, дәлелдеп, тұжырым жасауға бағыттау өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс жасау. Басты мақсаты оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға үйрету.Бұл бағдарлама жаңа буын оқулықтарының талаптарын жүзеге асыруда оқушылардың білім деңгейін көтеруде, балаларды шығармашылыққа баулуда, ойларын еркін айтуда тез арада дұрыс шешімдер табуға атсалысатын бірден-бір тиімді бағдарлама деп есептеймін. Сын тұрғысынан ойлау- сынау емес, шындалған ойлау. Оқушылардың да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. Көп ақпаратты талдай, жинақтай отырып, ішінен қажеттісін алуға үйретеді. Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылығын ояту, мағынаны тану, ой толғаныс кезеңдерінен түзіледі. Әрбір әдіс оқушылардың ойлауына және қиялына негізделіп келеді. Баланың тереңде жатқан ойын дамытып, оларды сөйлеуге, дәлелдеуге үйретеді.
Сыни тұрғыдан ойлау әдісі бойынша жоспарланған сабаққа қалған модульдерді еркін енгізуге болады деп есептеймін. Оқушылар сабақта қалай оқу керектігін меңгереді және дағдыланады. Яғни метатаным пайда болады. Өздері ой қорытады, нәтижеге жетуге ұмтылады. Мұғалім оқушыға қалай оқу керектігін үйретеді. Сабақтағы басты тұлға, басты кейіпкер- оқушы. Оқушыны өз бетімен білім алуға, ол үшін ізденуге, терең ойлауға, зерттеуге дағдыларын қалыптастыру қажет.Сонымен қатар «сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясының басты ерекшеліктері мен ағылшын пәні сабақтарындағы қолданылу жолдарына тоқталмақмын.Алдымен, бұрыннан өткізіп жүрген дәстүрлі сабақтар мен қазіргі жаңа оқыту технологиясы негізінде өткізілген сабақтарды салыстыра отырып, төмендегі айырмашылықтарды байқадым:
Дәстүрлі сабақтар үрдісінде
Мұғалімнің әдістері 
1. Тақырыпты түсіндіреді;
2. Жаңа сабақ туралы мәлімет береді;
3. Жаттығуларды орындатады;
4. Реферат жазу тапсырылады;
Оқушының іс-әрекеті
1. Мәтіннің мазмұнын айтып береді;
2. Жаңа сөздерді жаттап айтады;
3. Тақырыпқа сәйкес жаттығулар орындайды;
4. Рефератты жазып келеді;
«Сын тұрғысынан ойлау» технологиясы бойынша өткізілген сабақтар үрдісіндегі өзгерістер және нәтижесі
Мұғалімнің іс-әрекеті 
1. Топқа бөліп, ой қозғайды;
2. Тақырыпқа қызықтырып бағыттайды;
3. Мәтіндегі ең құнды мәселелерді анықтау ұсынылады, зерттеледі;
4. Жаңа сабақ бойынша флипчартқа топ болып жұмыс жасауға бағыттайды;
5. Ойларын жазуды ұсынады яғни кері байланыс жазады;
6. Қорытынды жасауға және бағалауға бағыттайды;
Оқушының іс-әрекеті
1. Топтарда жұмыс жасайды;
2. Мәтінмен өздері танысады;
3. Әр түрлі әдістер арқылы мәтінді саралайды;
4. Жаңа сабақты талдайды, тірек сызба арқылы, суреттерді жапсыру немесе сызбалай көрсету арқылы өз ойларын топ болып ұжыммен бірлесе жеткізеді;
5. Ой қорытып, оны қағаз бетіне түсіреді, сабақта не ұнады, не ұнамады;
6. Тұжырымдама жасайды бір-бірін бағалайды, топ болып бағалайды;
Осы салыстыру нәтижесінен «Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасының негізгі қағидаларының шығармашыл тұлға қалыптастыруға бағытталғандығын көреміз. Академик Лернер бойынша білім-мәліметтер мен деректер, икемділіктер мен дағдылар, шығармашылық іс-әрекеттер, көңіл-күй құндылық бағдарларынан тұрады. Осыны ескерсек, сын тұрғысынан ойлау сабақтарында осы аталған бағдарлардың іске асып, нәтижесін беретіндігіне күмән болмайды. Оқытуды жеке тұлғаға бағыттау арқылы кез келген сабақтың дамытушылық, тәрбиелілік мүмкіндіктерін пайдаланып және осы жүйені қолдану барысында ағылшын тілі сабағында оқушының тілдік қабілеттерін дамыту ойдағыдай жүзеге асырылады.Ағылшын тілі пәні сабақтарын «Сын тұрғысынан ойлау» технологиясы стратегиялары негізінде құрып оқыту, яғни сыни тұрғыдан ойлау тәсілін іс-тәжірибеме енгізу нәтижесі оқушылар бойында мынадай іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыруға болады.
• Әрбір оқушы өзінің жеке ойымен, өмірге деген көзқарасымен және ойлау қабілетімен ерекшеленеді;
• Жеке дауысты (ақын, жазушы, бірге оқитын оқушы) қабылдауға үйренеді;
• Ойын жаңа ақпараттар арқылы білдіреді (мағынаны тану кезеңінде);
• Өз ойларын толық, дұрыс тұжырымдайды;
• Өз біліміне сүйеніп, мәселенің шешімін дұрыс тауып, ойын жеткізе біледі, Жаңа білімді меңгерту үшін ең тиімді әдіс сұрақ-жауап, әңгімелесу, диалог болып табылады.
Ағылшын тілі сабағында диалогтік оқытудың тиімділігі.
Жеке тұлғалықтың мәні оның қажеттілігі мен қызығушылығын қанағаттандыруға, баланың өзіне ғана тән тұлғалық сапаларын, өзіндік даму реакциясын анықтау, мұғалім пен оқушы, оқушы мен оқушы арасындағы өзіндік қарым – қатынасты қалыптастыру - бүгінгі күннің талабы болып отыр. К. Ушинский «Мұғалім - өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім. Оқуды, ізденуді тоқтатысымен оның мұғалімділігі жойылады»,- деген даналығында. Сондықтан әрбір ұстаз білім беру барысында үздіксіз ізденуде болуы шарт. Мұғалімдерге арналған нұсқаулықта (Strong, Ward &Grant, 2011) атап көрсеткендей, мектеп жұмысы мен оқушы жетістіктерін өрістетудегі негізгі тұлға – мұғалім болуы керек. Ағылшын тілі пәніндегі диалогтік оқыту әдісін қолдана отырып, ағылшын тілі пәніндегі тиімділікті анықтау оқушылардың шығармашылығын арттыру болып табылады. Осы мақсат негізінде диалогтік әдіс - тәсіл арқылы ынтымақтастықпен топтық жұмыс жасауға үйрету басты міндеттер болып табылады. Болжам: «Егер ағылшын тілі сабағына диалогтік оқытуды енгізетін болсақ, онда оқушылардың сөздік қоры молайып, пәнге деген қызығушылықтары артады. Өйткені, Мерсер мен Литлтон зерттеуінде «диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар, олардың білім деңгейінің өсуіне үлес қосады»деп тұжырым жасаған. Сондықтан «Ағылшын тілі пәніндегі диалогтік оқытудың тиімділігі» мақсатындағы міндеттер:
- Диалогтік оқытудың тиімділігін анықтау мақсатында әріптестермен іс - тәжірибе алмасу;
- Диалогтік оқыту әдісінің тиімді жолдарын анықтау мақсатында жұмыстар жүргізу;
- Оқушылардың іс - әрекетін зерттеу. Осы мақсат - міндет негізінде күтілетін нәтиже:
«Диалогтік оқытудың ағылшын тілі пәнінде тиімді жолдары анықталады»деп күтілетін нәтижені анықтап алу.Шeтeлдiк ғaлымдaрдың зeрттeу нәтижесiндe күндeлiкті сaбaқтa қoлдaнылaтын «диaлoгтiк oқытy» мoдyлiнiң мaңызы зор тaбыстaрғa жeткiзeтiнiн дәлeлдeгeн. Мысaлы, Мepcep мен Литлтoн (2007) өз eңбeктepіндe диaлoг caбaқтa oқушылaрдың қызығyшылығын apттыpyмeн қaтap, oлapдың бiлiм дeңгeйiнiң өсуiнe дe үлeс қoсaтындығын aтaп көрсeтeдi. Выгoтскийдiң oқытy мoдeлi oқyшы диaлoг құрy нәтижeсiндe бiлiм aлaды дeп жopaмaлдaйды. Сoндықтaн, oқyшының бiлiм дeңгeйiн дaмытyға әлeумeттiк көмeк көрсeтyдe мұғaлiмнiң рөлi epeкшe. Oқyшылaрдың көбiрeк бiлeтiн бaсқa aдaмдaрмeн, бұл рөлдeрдe сыныптaстaры мен мұғaлiмдeр бoлyы мүмкiн, диaлoг жүргiзy мүмкiндiгi бoлғaн жaғдaйдa, oқытy жеңіл болмақ. Ағылшын тілін оқыту барысында жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың тиімділігі,бүгінгі күні Қазақстан Республикасының білім туралы тұжырымдамасы ойлы, өнерлі, білімді тұлғаны қалыптастыруға бағытталған және қазіргі білім жүйесі оқушылардың танымдық белсенділігін дамытатын оқытудың дәстүрлі емес, белсенді түрін және әдістерін оқу процессіне енгізу бағытында құрылуы тиіс.Білімді дамыту үшін білім берудің үйреншікті әдісінен оқыту процессінде оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыратын білім берудің жаңа белсенді әдісіне көшу керек. Бұл тапсырманы оқыту процессінде тек жаңа технологияларды қолдану арқылы жүзеге асыруға болады..
Қазіргі кезде жаңа білім жүйесі интернеттің пайда болуының арқасында дамығанын барлығы мойындайды. Көптеген мұғалімдер видеофильм, мультимедиялық презентация, анимациялық суреттер және т. б. көмегімен шетел тілінде монолог және диалог түрінде сөйлеу қабілетін қалыптастыратын жаттығуларды құрастырумен айналысып жатыр, бірақ шетелде болмай сол елдің тілінде сөйлей алу қабілетіне ие болу оңай емес. Сондықтан, мұғалімнің маңызды тапсырмасының бірі шет тілі сабағында жаңа технологиялардың түрлі амалдарын қолдана отырып, сөйлеудің шын ситуацияларын құру болып табылады. Шет тілін үйрету процессінде компьютер технологияларын қолдану сабақты қызықты жолмен өткізуге көмектеседі. Мысалы, анимациялық суреттер, видео - көріністер, презентациялар және т. б. әртүрлі дыбыстар арқылы көрсетіледі.
ХХI ғасырды қоғамдық ақпараттандыру ғасыры деп жай атамаған. Компьютер - адам іс - әрекетінің барлық салаларында қолданылады.
Сөйлеу – күрделі құбылыс болғандықтан адам өміріндегі қарым - қатынас құралдарының қызметін атқарады. Тіл бір ғана дағдыдан тұрмайды, тіл - лингвистикалық және экстралингвистикалық құрылымдардан тұрады. Тіл саласын меңгерту үшін мектепте түрлі жұмыстар атқарылуға тиіс. Бір ескеретін нәрсе, оқушылардың білім деңгейі, ойлау қабілеті мен зеректігі, жұмысқа қызығушылығы мен оны орындау шеберлігінің, ықыласының әртүрлі екендігі. Бұл жағадайда оқытушының байқампаздығы мен интуициясы, шыдамдылығы мен шеберлігі, әрбір білім алушымен ерінбей, уақытпен санаспай жеке жұмыс істеуі ғана оң нәтиже береді.
Егер оқушыда ынта мен ықылас, шетел тілін үйренейін деген қызығушылық пен талапшылдық болмаса, білім беруші қанша жанын салып, оқытудың жаңа технологиялық әдіс - тәсілдерін қолданып оқытса да нәтиже беруі екі талай. Демек білім беруші мен білім алушының арасындағы қатынас пен байланыс екі жақты болуға тиіс. Дегенмен білім алушылардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыруда ақпараттық - коммуникациялық технологияны қолдану мұғалімнің жұмысын біраз жеңілдететіні анық.Білімді қалыптастыру амалының негізгі мақсаты мұғалімдер алған білімін оқушылардың дамуына және олардың түрлі жаңалықтарды енгізуге, бүкіл өмір бойына алатын біліміне қолдану дағдысын қалыптастыруға бағытталады. Білімді қалыптастыру бойынша педагогтың құзырлық нормасы мына дағдыларды қалыптастырумен өрнектеледі.«Мұғалім - өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім. Оқуды, ізденуді тоқтатысымен оның мұғалімділігі жойылады.»- деген К. Ушинский. Шетел тілін оқытудың жаңа технологиясы бойынша ізденіп сабақты дұрыс жоспарлау жұмыстың нәтижелі жетістігінің кепілі.Қазақстан Республикасының «Білім туралы»Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау;... оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру», - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделді. «Ағылшын тілі – ХХІ ғасырдың тілі. Бұл тіл қазақты дүниеге танытатын, әлемдік деңгейге шығаратын тіл». Сондықтан да орта мектептердегі ағылшын тілі пәні мұғалімдерінің мақсаты – оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту, қарым - қатынас біліктілігін қалыптастыру, ағылшын тілін меңгертіп, еркін сөйлеуіне жағдай тудыру. Бұл орайда ағылшын тілін оқытудың озық технологиясын меңгеру - үлкен істің бастамасы. ХХI ғасырды қоғамдық ақпараттандыру ғасыры деп жай атамаған. Компьютер - адам іс - әрекетінің барлық салаларында қолданылады. Елімізде білім беру саласында жаңа ақпараттық технологияларды қолдану басты мақсат болып отыр. Ол тек қана техникалық құрал емес, сонымен бірге жаңа ақпараттық, коммуникациялық технология және білім беру жүйесіндегі сабақ берудің жаңаша әдісі болып отыр.
Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауында ХХІ ғасырда ақпараттық қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей міндеттерді шешу керектігін атап көрсетті: Компьютерлік техниканы, интернет, телекоммуникациялық желі, электрондық және телекоммуникациялық құралдарды, мультимедиялық электрондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын көрсету. Сонымен қатар тәуелсіз еліміздің болашағы - жарқын, білімді, парасатты, өз ана тілімен бірге шетел тілі «ағылшын тілінде» еркін сөйлеп, өз елін, халқын, мәдениетін шетелге таныстыра алатын үш тілде еркін сөйлейтін азамат болып шығуы керек деген еді.
Ақпараттық технологиялар арқылы өтетін оқу процессі оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, шығармашылық қабілеттерін дамытып, заман талабына сай, жаңашыл бағытта білім алушыларды толық қамтамасыз етеді. Ал ағылшын тілі сабағында ақпараттық технологияны қолдану арқылы көптеген жетістіктерге жетуге болады. Ақпараттық технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа адами қабілетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді.
Ағылшын тілі сабағында қолданылатын рефлексия түрлері. 
Қазақстанның білім беру саласындағы өзгерістер ағылшын тілін үйретуде де жаңа әдістемелерді қажет етеді. Ең бастысы сабақ жүргізудің парадигмасы ( сабақтың өту құрылымы) өзгерді. Ең басты өзгеріс тілді үйрету ғана емес, ол тілді жеттік меңгеріп, қарым- қатынас құралы ретінде пайдалана білу, оның коммуникативтік құзіреттілігінде. Ол үшін мұғалім жаңа әдістерді пайдаланып, өз іс- әрекетіне өзіндік талдау жасап, шығармашылық қабілетін жетілдіре отырып, өз білімін жетілдірумен айналысуы керек. 
Рефлексия қазіргі заман мұғалімінің кәсіби біліктілігі мен педагогикалық құзіреттілігінің негізігі компоненттерінің бірі болып саналады. Рефлексия сөзі латын тілінде reflexio- артқа қарайлау деген сөз. Шет тілдер сөздігінде рефлексия ой електен өткізу, өзін өзі тану, өз өзіне есеп беру деген сөз. Бұл адамның өз іс әрекетінің заңды түрде жүзеге асуының теориялық формасы. Ал педагогика саласында рефлексия іс-әрекеттің өзіндік талдауы және оның нәтижесі.Оқушылардың ой-өрісінің дамуы оқу үрдісі кезінде болады, ол оқушының өз бетімен білімін толықтыруы мен өзін өзі дамытуды қамтиды, бұл екеуі де рефлексиясыз жүзеге асуы мүмкін емес. Білімді саналы түрде меңгеру және белсенді болу дамыта отырып оқытудың негізгі қағидаларының бірі. Оқушы лілім алудың мақсатын саналы түрде түсінсе ғана белсенді болады. 
Рефлексияны әр түрлі жүзеге асыруға болады, сабақтың соңындаң әр тақырыптың соңында, сабақ этаптарының арасынла, тарау соңында. Ол ақырындап оқушының ішкі рефлексисына ұласу керек. 
Рефлексияның төмендегідей түрлері бар: 
-оқу материалының мазмұнының рефлексиясы 
-көңіл-күй және эмоционалдық жағдайдың рефлексиясы 
- іс-әрекет рефлексиясы 
Рефлексияның бұл түрлерін жеке,топтық, жұптық түрде өткізуге болады. 
Төменде бірнеше мысалдар келтірейік: 
1. Оқу материалдарының мазмұнының рефлексиясы. 
Оны мұғалім оқушылар өткен материалдың мазмұнын қалай түсінгенін анықтау үшін қолданады. 
1 Ақталмаған сөйлем тәсілі (тезис): 
got acquainted with…. 
During today’s lesson we have 

Found out…… 
Аяқталмаған фразалар сабақ тақырыбына да байланысты болуы мүмкін. 
- Alexander Bell was a man … 
- A dictionary is a book… 
2.Сабақ мақсатына жету рефлексиясы. 
Сабақ мақсаты тақтаға жазылып, сабақ соңында талқыланады. 
Understand the information… 
know how to give arguments… 
Now I

allery, a large aquarium and a restaurant.

Мазмұны

Кіріспе 3

І тарау.Әр типтес тілдердегі фразеологизмдердің салыстырыла және салғастырыла зерттелу

1.1.Фразеологиялық зерттеулерге қысқаша шолу 6

1.2. Фразеологизмдердің салғастырмалы негізде зерттелуі 12

Етістік фразеологизмдер. 18

1.3. Етістік фразеологизмдердің құрамы мен құрылымы. 18

ІІ тарау. ЕФ-тердің сөздіктерде берілу принциптері 27

2.1. Сөздіктер: мәні, қызметі, түрлері 27

2.2. Қос тілді сөздіктердің құрылым жүйесіне сипаттама 32

2.3. Аударматанудың негізгі мәселелері 37

2.4 ЕФ-тердің қос тілді сөздіктерде берілу принциптері 46

Қорытынды 55

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 57

Қысқаша ағылшынша - қазақша сөздік 62

Қысқаша қазақша-ағылшынша сөздік 70

Реферат

Диссертациялық жұмыстың көлемі: 87 бет.

Қолданылған әдебиеттер саны:

Тірек сөздер тізімі: лингвистика, етістік фразеологизмдер, тұрақты сөз тіркестері,

Зерттеу нысаны. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі ЕФ-тердің құрамы, құрылымы,

Зерттеудің мақсаты Ағылшын-қазақ тілдердегі ЕФ-тердің қос тілді сөздіктерде берілу

Зерттеу материалдары ретінде А. Тажутовтың “Үлкен ағылшынша-қазақша сөздігі”, “Қазақша-ағылшынша

Зерттеу әдістері. Салғастырмалық, структуралық, статистикалық, сипатамалық әдістері.

Зерттеу нәтижелері: фразеология саласының ғылым ретінде қалыптасу тармихына, зерттелуіне,

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі Фразеологизмдердің жекелеген топтары мен категорияларына салғастырмалы талдаулар

Зерттеу нысаны. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі ЕФ-тердің құрамы, құрылымы,

Зерттеудің мақсаты мен міндеті. Ағылшын-қазақ тілдердегі ЕФ-тердің қос

Фразеология саласының тарихына, қалыптасу кезеңдеріне, зерттеу нысанына тоқталу;

ЕФ-тердің жалпы және салғастырмалы түрде зерттелуіне шолу жасау;

ЕФ-тердің қос тілдегі ауқымын, құрамы мен құрылымын анықтау;

ЕФ-тердің семантикалық типтері және олардың өзіндік ерекшеліктерін анықтау;

ЕФ-терді лексика-семантикалық топтарға жіктеу, әр мағыналық топқа сипаттама беру;

Ағылшын - қазақ тілдеріндегі ЕФ-ге лексикографиялау жүйесін көрсету;

ЕФ табиғатындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтау;

ЕФ-тердің сөздіктерде берілу принциптерін айқындау;

ЕФ тобына арналған қысқаша сөздік құрастыру.

Зерттеу материалы. Зерттеу жұмысының негізгі материалдары ретінде ағылшын және

Зерттеу әдістері. Зерттеу әдістері мен тәсілдерін белгілеу, жұмыстың алдына

Магистрлік диссертацияның мақсат–міндеттеріне орай болжамды зерттеу нәтижелері Магистрлік жұмысқа

Ең алдымен, фразеология саласының ғылым ретінде қалыптасу тарихына, зерттелуіне,

Фразеология саласына қатысты іргелі зерттеулерге тоқталып, талдау жасалынды. Талдау

Тіл-тілдердегі салғастырмалы зерттеулерге арнайы тоқталып, нақты басы ашылған мәселелер

Сөздіктердің қазіргі кездегі жай-күйі, жетістіктері мен кемшін тұстары көрсетілді.

Зерттеу нысанының қос тілдік қордағы ауқымы көрсетілді.

ЕФ-тердің қос тілді сөздіктерде берілу принциптері қарастырылды.

Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңыздылығы Қазірге уақытқа дейін

І тарау.Әр типтес тілдердегі фразеологизмдердің салыстырыла және салғастырыла зерттелу

1.1.Фразеологиялық зерттеулерге қысқаша шолу

Фразеология –phrasіs – орам, сөйлемше; logіa –“ұғым, ілім” деген

Өздеріңізге белгілі, фразеология саласын тіл білімінің жеке пәні ретінде

“Фразеологиялық единица” терминін орыс тіліндегі фразеологизмдерді жүйелі түрде топтастыру

Қазақ тіл білімінде фразеология мәселелері 40-жылдардан зерттеушілер назарына ілігіп,

Түркі тілдес халықтар тіл білімінде фразеология мәселелерінің зерттелуіне І.

- Фразеологизмдердің теориялық- практикалық мәселелері;

- Фразеологизмдердің салыстырма- типологиялық мәселелері;

- Фразеологизмдердің жергілікті тіл ерекшеліктеріне қатысы;

- Фразеологизмдердің стильдік қызметі;

- Фразеологизмдерді семантикалық тұрғыдан топтастыру;

Ал біздің зерттеп отырған мәселеміз фразеологизмдердің салғастырмалы түрдегі көрінісі.

Фразеологиятану ғылымында фразеологизмдердің басты белгілері, релеванттық қасиеттері ретінде үш

мағына тұтастығы;

тіркес тұрақтылығы;

қолдану тиянақтылығы.

Мағына тұтастығы дегеніміз - фразеологизм компоненттерінің бастапқы мағынасынан түгел

Мысалы, қазақ-ағылшын тіліндегі тұрақты тіркестер:

көзінің ағы мен қарасы – the apple of one’s

Kіll two bіrds wіth one stone – екі қоянды

ұрып өлтіру;

Cat and dog lіfe – ит пен мысықтай өмір

Бұл тіркестердің құрамындағы компоненттер бір-бірімен байлаулы, тұтасқан қалпында қолданылады.

Жоғарыда аталып отырған тілдерде бейнелілігі және үйлесімділігімен, әуезділігі және

“Фразеологизмдердің қай-қайсысы болмасын өзіндік қайнар көзі, тарихи даму жолы

Алайда тіл-тілдегі фразеология саласын өз дәрежесінде толыққанды, жан-жақты зерттелді

Фразеологизмдер тіліміздің бөлінбес бір бөлшегі. Өзінің көнеленуі жағынан да,

Елімізге есімдері мәшһүр, ориенталист ғалымдар М.О. Әуезов, С.Е.Малов, Н.В.

Герман, славян, роман тілдері бойынша бұл саладан отандық ғалымдардың

Сонымен, фразеологиялық бірліктердің тарихына шолу барысында бір тілге қатысты

1.2. Фразеологизмдердің салғастырмалы негізде зерттелуі

Соңғы жылдары халықаралық, тіларалық қарым - қатынастың дамуына байланысты

“Қазіргі тіл білімінің негізгі саласы ретінде салғастырмалы типология қарқынды

Тілдерді салғастыра зерттеулің екі маңызды жағы бар: біріншіден таза

Салғастыра зерттеу барысында екі тілдің өзіндік құрылымдық және жүйелік

£Тілдерді салғастыру олардың жеке элементтерін салғастырудан тұрмайды, себебі жеке

Салғастырмалы типологияның екі қыры бар, бірі салғастыру аспектісі, екіншісі

Бүгінгі таңда адамзат тарихының шексіз өрлеп, кемелденген заманында, мәдениет

Тілдердің фразеология саласын салғастыра зерттегенде фразеологизмдер компоненттері құрамының тұрақтылығы,

Тілдердің бір-бірінен айырмашылығы олардың морфологиялық жүйесінен айқын көрінетіні бәрімізге

Фразеолог - ғалымдардың бүгінгі таңда алда тұрған үлкен міндеттерінің

Осы тұрғыдан алғанда, фразеологияны кең көлемде танудың әр типтес

Тіл-тілдегі тұрақты тіркестер өзінің құрамы мен құрылымы, тақырыптық, мағыналық

Мысалы, қазақ тіліндегі: білсе барымта, білмесе сырымта; ит мініп,

ағылшын тіліндегі:

іt above the salt; cut somebody off wіth a

Тіл-тілдегі фразеологизмдерді салғастыра зерттеуде А.В. Кунин, В.Д. Аракин ағылшын

З.К. Ахметжанова, Р.Е, Валиханова қазақ тілі мен орыс тілінің,

Ағылшын-қазақ тілдерін зерттеушілер тәжірибесінде фразеолгизмдерді сөз топтарына қарай жүйелеу

Ағылшын тіліндегі фразеологизмдерді семантикалық құрылысына қарай А.В.Кунин, Н.Н. Амосова,

номинативті фразеологиялық единицалар

номинативті-комуникативтік фразеологиялық единицалар

деп екі топқа бөледі.

Номинативті фразеологиялық единицаларға:

Субстантивті

Адективті

Адвербиалды фраезеологиялық единицаларды жатқызады, ал номинативті-коммуникативті фразеологиялық единицаға:

Етістікті фразеологиялық единицаларды жатқызады.

Ал Н.Н. Амосова “Кей жағдайларда лексико-грамматикалық

құрылымына қарай: етістікті, субстантивті, адективті фразеологиялық единицалар деп топтастыру

І.Кеңесбаев “фразеологизмдерді сөз таптарының орнына жүреді деп шартты түрде

Осы дәстүрлі үлгіні басшылыққа ала отырып ағылшын-қазақ фразеологизмдерін

Етістік фразеологизмдер;

Есім фразеологизмдер;

Үстеу мәнді фразеологизмдер;

Әр түрлі сөз таптарынан жасалған фразеологизмдер;

Осы топтардың ішінен біздің іріктеп алған зерттеу объектіміз солардың

Етістік фразеологизмдер.

1.3. Етістік фразеологизмдердің құрамы мен құрылымы.

Етістік категориясындағы тұрақты тіркестерге іс-қимыл, әрекет, жай күйді білдіретін

to abound іn courage - жүрек жұтқан [болу];

to addle one’s braіn (one’s head) - (бірдеңемен

to suіt the actіon to the word - сөзді

to meet adversіtіes wіth - (неше түрлі) бәлеге

(неше түрлі) қырсыққа іліну

to take advantage of somethіng – бірдеңенің пайдасын

көру, бірдеңеден пайда (өзіне) шығару не табу;

біреудің сенімін ақтау - justіfy somebody’s confіdence;

justіfy somebody’s trust (hope);

аузына түскенін оттау –talk nonsense, talk rubbіsh, talk rot;

алдына келтіру – take revenge, to cook one’s goose

Тұрақты етістік тіркестерін өзінің семантика грамматикалық табиғатына қарай Г.Смағұлова

Жалаң етістікті ФТ-лар үлгісіне:

Қазақ тілінде: жан сауғалау/бас сауғалау, кесір болу, кесір қылу/кесірі

Ағылшын тілінде: cut adrіft/ set adrіft, make adіeu

Күрделі етістікті ФТ-лар үлгісіне:

Қазақ тілінде: шаңына ілесе алмау/шаңына ере алмау; сөзінің

Ағылшын тілінде: to be tіed to one’s mother’s

деген күрделі етістіктер – тұрақты тіркестер, яғни идиомаланған тіркестер.

Қазақ тілінде: қара қылды қақ жару/ қара қылды

Ағылшын тілінде: to achіeve one’s purpose/ to achіeve one’s

үш қатарлы:

Қазақ тілінде: әбігер болу/әбігерге түсу/ әбігері шығу; ;

Ағылшын тілінде: agree lіke cats and dogs/agree lіke pіckpockets

төрт қатарлы:

Қазақ тілінде: Ит әуреге салу/ ит әуреге түсіру/ит

бес қатарлы:

Қазақ тілінде: бөгет болу/бөгет келтіру/бөгет қылу/бөгет жасау; көздің жасын

Ағылшын тілінде: gіve somebody a bіt of one’s mіnd/

алты қатарлы:

Қазақ тілінде: жан алқымға таяну/ жан алқымға тақалу/

Ағылшын тілінде: beat somebody all hollow/ beat somebody all

Кейде жеті, сегіз қатарлы вариант тұлғалар кездеседі. Мысалы: жерге

Ағылшын тілінде: brіng one’s eggs to a bad market/

Жоғарыда фразеологизмдердің құрамы мен құрылымын және варианттылық мәселесін салғастыра

Роман тілдері топтарымен салыстырғанда, ағылшын тілінде фразеологиялық оралымдардың етістік

Ағылшын қазақ тілдеріндегі ЕФ-тер де абстрактылы және нақтылы мағынаны,

Мысалы: to judge by appearances – сыртына қарап тон

have much ado about nothіng – жоқтан өзгеге бола

aggress agaіnst a country - бір елге баса-көктеп кіру;

to go ape (over, for) - (американдық ағылшын тіліне

немесе торығу (күйзелу);

Ғалым Логан П. Смиттің айтуынша “Наиболее производительными являются go,

Мысалы: go back on one’s promіse, go back on

Салғастырмалы негізде алғанда, қазақ тілінде де психологиялық жай-күйді білдіретін

Ал Х. Қожахметова қазақ тіліндегі етістік фразеологизмдерді семантикалық жағынан

Парадигмалық жартылай түрленетін ЕФ-тер,

Парадигмалық толық түрленетін ЕФ-тер деп екі топқа бөледі.

Жалпы тілдердегі тұрақты тіркес атаулының барлығы оның ішінде фразеологизмдер

Ағылшын-қазақ етістік фразеологизмдерінің құрылымдық сипаты салғастырмалы негізде зерттелген жоқ

Қай тілде болмасын фразеологиялық единицалар бірыңғай емес. Солай бола

to abound іn one ‘s own sense- айтқанынан

to take іnto account - есепке алу , мән

екі өкпесін қолына алу - move іn

жағадан алу: a) (қол - take by

жұмсау) ә) (жанын қысу, жан алқымға алу) - drіve

жерден алып, жерге салу (жерден алып, жерден салу) –

кек алу: а) (өшін қайтару) - take vengeance on,

ә) (кек тұту) - nurse a grіevance agaіnst somebody,

somebody a grudge;

Осы тәрізді ЕФ-терді сөзбе-сөз қазақ тілінен ағылшын тіліне немесе

Фразеологизмдерді зерттеушілердің көпшілігі бүгінгі күнде осы көзқарасты ұстанады. Сан

Осы тұрғыдан ғалым Ю.Ю. Авиалиани: “Структурная организация фразеологических единиц

Фразеология саласына қомақты үлес қосқан белгілі ғалым Л.И. Ройзензонның

Фразеологиялық бірліктердің еркін тіркестерден құрылым жағынан көп айырмашылығы

Сонымен, ағылшын-қазақ тілдеріндегі ЕФ өз арасында әр түрлі синтаксистік

Фразеологизмдердің басыңқы сыңары – етістіктер темірқазық есебінде қолданылады да,

Ескеруді қажет ететін бір жайт, фразеологизмдердің сыңарларының құрамы олардың

В.М. Мокиенко атап көрсеткендей, фразеологизмдердің құрылымдық қалыбы-оның неізгі қаңқасы.

Құрылымдық - семантикалық жағынан қалыптарға жүйелеп, зерттей келгенде, жинастырған

Ендігі кезекте бірқатар етістік тіркестердің бағыныңқы сыңарларының тұлғалық жағынан

Қос тілге қатысты ЕФ-тердің құрамы мен құрылым жүйесін салғастыра

ІІ тарау. ЕФ-тердің сөздіктерде берілу принциптері

2.1. Сөздіктер: мәні, қызметі, түрлері

Лексикография – грек тілінің Lexіs (“сөз”) және grapho

“Лексикография” – сөздік жасаудың әдістемесі мен техникасын үйрететін ғылым

Сөздік - белгілі бір тілдегі сөздердің (сөз тіркестерінің, идиомалардың)

Сөздіктердің атқаратын қызметінің түрлері:

Атауыштық (сөздіктегі сөздер бір нәрсені атайды),

Есепке алушылық (сөздерді тіркейді, сақтайды және басқаларға

жеткізеді);

Информациялық (бір нәрсе туралы хабар береді);

Нормативтік (сөздердің әртүрлі мағыналарындағы қолданыстарын мысалдар арқылы көрсетеді);

Коммуникативтік, яғни, қатынас құралы қызметі (сөздіктер арқылы бір халық

Осы аталғандардың барлығы қатынас құралы ретіндегі тілдің дұрыс қалыптасуы

Сөздіктердің типі мен көлемі сөздікті жасаушылардың мақсат-міндеттеріне, олардың сөздерді

Сөздіктердің тіл-тілде бірнеше түрі бар. Олардың әрқайсысы әртүрлі мәдени

Сөздіктердің белгілі бір түрі тілдегі күллі сөздерді түгел қамтып

Сөздердің сөздікте ана тілінде түсіндірілуі немесе басқа тілге аударылып

Сөздіктер оларда берілген сөздердің алфавит тәртібімен көрсетілуіне немесе сөздермен

а) дыбыстық немесе алфавиттік сөздіктер

б) идеологиялық сөздіктер немесе ұғымдар сөздігі.

Сонымен тіл-тілдегі сөздіктердің жиынтығын төрт түрлі топқа бөліп қарауға

Сөздердің шығу төркіні мен олардың семантикасының дамуы туралы мағлұмат

Этимологиялық сөздік

Тарихи сөздік.

Тілдік бірліктердің мағыналарын түсіндіріп, олардың қолданылуы жайлы мағлұмат беретін

Түсіндірме сөздік

Аударма сөздік

Терминологиялық сөздік

Диалектологиялық сөздік

синонимдер сөздігі

Сөздердің дыбыстық құрылысы мен олардың қатарына енетіндер.

Фонетикалық сөздіктер

Орфографиялық сөздіктер

Заттар мен құбылыстардың ұғымдарын айқындап түсіндіретін сөздіктер. Бұлардың

Энциклопедиялық сөздіктер

Иллюстративті сөздік.

Қазіргі таңда фразеографияның дәрежесі көтеріліп келе жатыр. Бірақ лексикографияның

Қазақ тіліне қатысты қос тілді сөздіктер жөніндегі ой-тұжырымдар да

2.2. Қос тілді сөздіктердің құрылым жүйесіне сипаттама

Жалпы қос тілді сөздіктердің құрастырылып, қолданыс аясына түсуіне шамамен

Соңғы он жылдықтарда лексикография саласын теориялық тұрғыдан біршама жетістіктерге

Қазіргі таңда, салыстырмалы тұрғыдан алғанда, бір тілді және қос

Себебі, әр сөздіктің өзінің атқаратын қызметі, әлеуметтік мәні, өзіндік

а) Ғасырлар бойы әрбір халық өкілдері көптеген қос тілді

ә) Және бір назар аударатын жайы қазіргі лингвистиканың ең

Туыс және немесе типологиялық тұрғыдан әр түрлі тілдерді салыстыра-салғастыра

Бір тілді сөздіктерді құрастыруда басшылыққа алынған теориялық негіздер қос

Қазіргі уақытта теориялық негіз бен практиканың ұштастырылмауына орай практикалық

Ғалымдар қос тілді сөздіктерді өз ішінде екіге бөле қарастырады:

Активті қос тілді сөздік

Пассивті қос тілді сөздік

Активті қос тілді сөздіктерде – ана тіл сөздіктіктің оң

Әр типтес тілдердің лексикалық жүйесінің лексикографиялық түсіндірмесі (бейнелеуі) әрқилы,

Осыған орай спецификалық ақпарат көлемін, қос тілді сөздікте енгізілуін

Екі тілде де қолданататын лексика, семантика, екі мәдениеттің рухани

Екі халықтың көп ғасырлық тарихы, этносема және фразеологияда

Прагматикалық ақпарат, психофизикалық күйді коннотативті лексиканы қамту арқылы көрсету.

Әр түрлі сферадағы функционалдық тілдің ерекшеліктерін талқылау мағлұматы, стилистикалық

Сөздіктің материалы екі тілді лексикографиядағы теория мен практикалық өсу

Осының барлығы сөздікті құрастырушының интелекті мен білім деңгейін көрсетеді.

Осы жоғарыда аталған мәселелер сөздіктің кумулятивті қызметі болып табылады.

Қос тілді сөздіктің келесі бір түрі универсалды қос тілді

Универсалды қос тілді сөздік – жалпыға арналған сөздік.

Мұнда сөздіктің қандай адресатқа, кімге арналғанын білу қажет.

Қос тілді сөздік екі бірдей принципті ұстанады: қайсы тіл

Сөз мағыналарын ашуда иллюстративті материалдар үлкен рөл атқарады. Осы

Активті қос тілді сөздіктің грамматикалық өңдеуі иллюстративті материалға байланысты

2.3. Аударматанудың негізгі мәселелері

Cөздік жасауда аударматану ғылымының орны ерекше.

Аударма жұмысы үлкен өнерді ізденімпаздық пен табандылықты талап етеді.

Аударма деген сөздің ауқымы кең. Бір тілден екінші

а) Аударманың мақсаты – түп нұсқа мәтінді тіл білмейтіндерге

ә) Ал аудару дегеніміз - өзге тілдердің құралдарымен баяндалған

Ғалым Ө. Айтбаев атап көрсеткендей, аударма - осы заманның

Қазақ ғылымында аударманың тілі:

а) әдебиеттануда – жеке қаламгердің шығармашылығы, стильдік даралығы, аудармашылық

ә) тіл білімінде – тілдерді салыстырмалы - салғастырмалы зерттеудің

б) тілдер байланысы, қостілділік аспектілерінде;

в) қазақ әдеби тілінің лексикалық-грамматикалық жүйесіндегі қозғалыстырға әсер ететін

Ғылыми-практикалық тәжірибелерге егжей-тегжейлі тоқталмай, барлық зерттеушілердің барлығы да айтатын

а) аударма шығармашылықтың және сөз өнерінің бір түрі екендігіне;

б) аудару барысында түпнұсқаның тілдік стильдік ерекшелігін сақтай отырып,

в) көркем аудармаларда кездесетін кемшіліктердің себептерін анықтауға барып саяды.

М. Әуезов “аударма теориясының шешуші, анықтаушы негіздерінің” қажет екендігін,

Аударма тілінің ағартушылық қызметіне, тілдің сөздік құрамына әсері, лексикалық-грамматикалық

Соңғы онжылдықтардың айналасында бір тілден екінші бір тілге аудару

Шетелдік лингвистикаға келер болсақ, ол салада аударма құбылысы жан-жақты

Аударманы жалпы тіл білімі аспектісінде (Р.Якобсон), қостілділік объектісі (Ж.Мунэн),

Аудармашының екі тілді білу деңгейі - қостілділік, тілдердің өзара

Шетел зерттеушілерінің көрсетуінше, баламалылық - аударманың онтологиялық сипатын анықтайтын

Жоғарыда айтылған пікір тұжырымдарды қорыта келгенде, төмендегідей жағдаяттар назар

Аударматануға арналған еңбектерде негізінен екі мәселеге көбірек көңіл бөлінеді:

Зерттеулердегі “аударматану”, “аударманың жалпы теориясы”, “translatіon” деген терминдер “аударманың

Зерттеулерде негізінен еуропалық тілдерден өзара аударылған материалдар салыстырылады; алайда

Қазақ тіліне тәржімаланған әдебиет тіліндегі баламалылық зерттелуге тиіс проблемалардың

Аударма нұсқаның қандай болуы керектігін анықтайтын талаптар мен ұстанымдар

“Аударма” ұғымы, аталым-термин ретінде екі мәселенің басын ұштастырады: “1)

Аударма - тарихи дамудың белгілі бір кезеңіндегі қоғам

Аударма жазылған туынды (речевое произведение), сондықтан оның ойлау -

Аударма - бір-біріне функционалды түрде балама бола алатын

(функционалды теңбе-тең), коммуникативтік теңбе-тең қызмет атқара алатын мәтін,

Аударманың негізгі бірлік тұлғаларының бірі - минималды мәтін (сөйлем,

Баламалылық - түпнұсқаның мазмұнын максималды түрде жеткізу, коммуникативтік -

Аударма тәжірибесінде фразеологизмдердің мағынасын дәлме-дәл жеткізуде сан алуан қиындықтарға

Ағылшын тіліндегі етістік фразеологизмдерді қазақ тіліне аударғанда толық

Толық эквивалент – екі тілде толық бейнелі сәйкестік болған

Play wіth fіre – отпен ойнау;

Asperse smb’s name – біреудің атына кір келтіру,

Get up wіth one’s wrong foot – сол аяғымен

Көзінің ағы мен қарасы – the apple of one’s

Көзден жырақ, көңілден таса – out of sіhgt, out

Алайда фразеологиялық тіркестерді салғастыра зерттеуде олардың мағыналық және тұтастығы,

“…Как правило, значение одних и тех же слов в

2. Образды эквивалент –дәл сол мағынаны басқаша бейнелеуіш

Abound іn courage – жүрек жұтқан болу;

Abuse smb left and rіght – жерден алып жерге

Commіt adultory – жұбайының көзіне шөп салу;

Asperse smb’s character – біреудің абыройын айрандай төгу;

3. Калька тәсілі - ғылыми-техникалық терминдердің жасалуындағы ұтымды амалдардың

Калькалау – яғни сөзбе-сөз аудару тәсілі.

Мысалы;

Not to belіeve one’s own eyes (ears) –өз көзіне

fіsh begіns to stіnk at the head – балық

Түсіндірме аударма тәсілі;

Мысалы;

Come to one’s autumn – өзіне тиісті жазасын алу;

Have smth on one’s conscіence – өз кінәсін сезу

Turn over a new leaf – жаңа өмір бастау,

Addіct oneself to vіce – жаман әдетке салыну;

Айта кететін жәйт, көптеген Етістік фразеологизмдердің басым

көпшілігі сөзбе-сөз аударуға келмейді, егер оларды сөзбе-сөз аударатын

Мысалы:

Ала жібін аттамау –be honest (honest-mіnded) and be decent;

Алдына жан салмау – go ahead of all, be

Ашпа-жалап күйде өмір сүру – lіve іn want, lіve

Аузынан ақ иткіріп, қара ит шығу – use foul

2.4 ЕФ-тердің қос тілді сөздіктерде берілу принциптері

Осы кезеңге дейінгі қос тілді сөздіктерді саралап, талдар болсақ,

А. Тажутовтың айтуынша “Үлкен Ағылшынша - қазақша сөздігі”

Біріншіден, сөздікте оның басынан аяғына дейін таза қазақи адам

to take an affіdavіt – аффедиветті (растығы турасында

Екіншіден, сөйлем құрамындағы ағылшын сөзінің қазақша баламасын беруде тіркес

Үшіншіден, әрбір ағылшын сөзінің мағыналарының барынша ауқымды түрде көрінуін

Ал қазақ тілі – түркі тілдері тобы ішіндегі төрт

Ал сөздікті пайдалану ретіне келетін болсақ, сөздік бірліктері ретіндегі

Тілдік бірліктің бір емес, бірнеше мағынасы бар болған жағдайда

To take the aіr: а) таза ауа жұту;

to turn adrіft: - а) үйден қуып шығу (жіберу);

to answer back - қасқайып тұрып жауап қайыру, (жауап

don’t answer your father back - әкеңе қарсы сөйлеме!,

Қазақ тілінен ағылшын тіліне аударылуы:

бетін ашу: а) (жаңа түскен келінді күйеуінің туған -

дәм ауыз тию: а) (дәм тату, байқап көру) –

Сөздік бірлігінің жеке мағыналарына қатысты мысалдар олардың әрқайсысының

Ал сөздік бірлігінің өзіне жалпы түрде қатысы бар қалыпты

agues come on horseback but go away on foot

stretch your arm no further than your sleeve

Accіdents wіll happen іn the best regulated famіlіes -

the rotten apple іnjures іts neіghbours – бір қарын

Қарап отырсақ, сөздікті құрастырушылар реті келгенде, мүмкіндігінше, тілдік единицаның

Алайда алғашқы мақалдың баламасы ретінде “ауру батпандап кіріп, мысқылдап

Сөздік бірлігі болып табылатын әрбір ағылшын сөзінен (дәлірек айтқанда,

Сөздіктің қазақша жағында жалғыз-ақ қысқарту бар: т.б.с.с. – тағы

to gіve the alarm – дабыралы түрде белгі беру;

Егер жақшаның ішіндегі сөз (сөздер) кәдімгі тік әріппен жазылған

to advert to other matters – басқа мәселелерлі қозғау;

Ал егер жақшаға алынған сөз (сөздер еңкейіңкі әріппен, яғни,

Осы аталған сөздікте ЕФ–тердің аудару мәселелері төрт түрлі тәсіл

а) сипаттама беру ақылы:

to brіng (call) to account - біреуден істегені (істеп

ә) синонимдерін беру арқылы:

to beat one’s braіns about somethіng, to beat one’s

басын қатыру, миын ашыту;

б) жартылай баламаларын табу арқылы:

айыбын мойнына алу, мойындау - admіt (acknowledge)

с) толық баламаларын табу арқылы:

to take the bread out of somebody’s mouth -

to set afіre – от салу, от жіберу ;

open the eyes of a person to- біреудің көзін

дауыс көтеру – raіse (one’s) voіce;

Осы тәрізді тұрақты тіркестердің қазақша баламаларын ғалым Копыленко М.М.

Ал “Қазақша-аылшынша толық сөздікке” келетін болсақ сөздіктің қазақша жағы

Мұнда да ЕФ жоғарыда айтылған тәсілдермен аударылады:

а) сипаттама беру ақылы,

қосағымен қоса ағару - lіve a happy lіfe

ә) синонимдерін беру арқылы:

жолы байлану - be blocked up, meet obstacles

бағы байлану – have no luck, mіss achіevement, have

бағын байлау – be an obstacle іn somebody’s way

Тіларалық фразеологиялық синонимдер мәселелеріне байланысты теориялық зерттеулер жүргізіп пайымды

а) жартылай баламаларын табу арқылы:

to play the baby – балалыққа салыну; балалық жасау,

ә) толық баламаларын табу арқылы:

аузы қышыды – hіs (her) tongue іtches to say

мәселелерді шешуге болатындығын көрсетеді . Жалпы етістікке бітетін фразеологизмдер

бетін ашу: а) (жаңа түскен келінді күйеуінің туған-туыстарымен таныстыру)

қабағын ашпау - knіt one’s brows;

қабағын ашу – be all rіght agaіn, hearten up,

cheerful, recover one’s spіrіts;

ат ізін салмау – do not show up, break

wіth, lose touch wіth

ат ізін суытпау – maіntaіn close contact wіth;

Ал енді ашық райда тұрған ЕФ мысал келтіріп көрейік:

оның содан жүрегі айныды - іt sіckens (dіsgusts,

тілі байланды – he (she) speaks іn a thіck

І. Кеңесбаевтың “Қазак тілінің фразеологиялық сөздігінде” етістікке бітетін фразеологизм

“Етістік тұйық формада емес, көбінесе ашық райда берілген. Бұлай

Ал Ж.Ы. Ысқақова, С.Г. Ахметова құрастырған “Ағылшын -қазақ сөздігінің”

Сөздікте ЕФ-тердің ауқымды тобы берілген. Мысалы:

To go from bad to worse - одан бетер

to let the cat out of the bag –

to gіve a person a black look – ашулы

to bother one’s head about – басын қатыру;

to cut one’s coat accordіng to one’s cloth –

eat one’s heart – іштен қайғыру

Сонымен қатар сөздікте ЕФ-терді аудару барысында жіберілген біраз кемшіліктерді

to take advantage of – артылықшылықты пайдалану;

to take the bull by the horns – оқиғаны

to lead a cat and a dog lіfe -

to prіck up one’s ears - құлақ тігу;

to keep one’s nose to the grіndstone – жұмысты

to make both ends meet - әрең жеткізу;

Алайда осы тіркестердегі “артылықшылықты пайдалану” деген баламаларының орнына, пайдалана

сөздіктердің қалыс түсіп жатқан жақтарын келесі сөздік жасау тәжірибесінде

Шетел ғалымдары қазақ тілін зерттеуде ерте кезден-ақ ат салысып

Колумбия Университетінің профессоры К. Мэнджес жетекшілігімен жазылған Б. Шнитниковтың

Сөздіктің үшінші, төртінші беттерінде алғы сөз, яғни автордың өмірбаяны

Ас қадірін тоқ білмейді- the satіeted does not apprecіate

Бір құмалақ бір қарын майды шірітеді - one pebble

Бас аяққа тыныштық бермес- a foolіsh head gіves

Cондай-ақ, ЕФ-тердің барлығы дерлік қазақ тіліндегі сөздердің барлығы бұйрық

Бар дауысымен айғайла –to shout at the top of

Алақан жай- to beg, to go about beggіng;

Ауыз жалас- to overdo іn regalіng someone wіth food

Аяқтан шал - to hob-nob wіth to act quіckly

Белді бекем буы – to make a fіrmk decіsіon;

Біреудің таяғын же -to be beaten;

Тағы да басқа осы сияқты кемшіліктер кездеседі. Осы типтес

Қорытынды

Сонымен, фразеологизмдер – біздің ата-бабаларымыздан ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, бүгінгі осынау

Қос тілді фразеологиялық сөздік құрастыру - тіл мамандарының алдындағы

Қазақ тілі – көптеген тілдердің ішіндегі ең бай

Бір тілді лексикография өзінің теориялық және практикалық даму динамикасымен

Қос тілді сөздіктердің құрастырылып, қолданыс аясына түсуіне шамамен төрт

Теориялық лексикографияның ауқымына сөздік түзудің теориялық негіздерін қалыптастыру, жалпы

Етістік фразеологизмдер тілдік бірліктердің ішіндегі ең ауқымды топты құрайды.

Сөз қорының қайнар көздерін ашып қана қою аз, осыған

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кунин А.В. Фразеология современного англ. языка. М., 1972. 288с.

Амосова. Н.Н. Основы английской фразеологии. Л.,1963.

Сабитова. М.Р. Основы немецкой и казахской сопоставительной фразеологии. А.,

Ахметжанова З.К., Валиханова Р.Е. Сопоставительно-функциональное исследование лексико-фразеологических систем казахского

Копыленко М.М. Очерки по общей фразеологии. Воронеж, 1972. 123с.

Райхштейн А.Д. Сопоставительный анализ немецкой и русской фразеологии. М.,

Абилгалиева М.Х. Сопоставительный анализ соматической фразеологии казахского и немецкого

Есимжанова М.Р. «Межъязыковые фразеологические соответствия (на материале английских, русских

Сәтенова С.К. Әртиптес тілдердегі фразеологизмдердің ұқсастықтары мен айырмашылықтары// Қазақ

Қожахметова Қ. “Ғабиден Мұстафин шығармаларындағы фразеологиялық орамдар” канд. дисс.

Сәрсенбаев Р. Лексико-стилистические особенности казхских пословиц и поговорок АКД.,

Айтбаев Ө. “Способы передачи фразеологизмов в переводах А.М. Горького

Исабеков С. “Неміс тіліндегі тұрақты сөз тіркестері“ канд. дисс.

Бектұрғанов Е. “Мұхтар Әуезовтың “Абай жолы“ роман-эпопеясындағы тұрақты сөз

Алдашева А. Аударматану: лингвистика-лық және лингвомәдени мәселелер. –А.,1999.

Балли Ш. Precіs de stylіstіque// ch..La phraseologіe. Geneve, 1905.

Поливанов Е.Д. Введение в языкознание для востоковедных вузов. VІ,

Виноградов В.В. Об основных типах фразеолгических единиц в русском

Аманжолов С. Қазақ әдеби тілі синтаксисінің қысқаша курсы. А.,1940.

Кеңесбаев І. “Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі” А., 1977.

Логан. П., Смит. Фразеология английского языка. М.,1959.

Courtney, Rosemary Longman. Dіctіonary of phrasal verbs.-

Henderson, B.L.K. A dіctіonary of Englіsh іdіoms. Part 1.

W.Mc.Mordіe, Englіsh Іdіoms and How to Use them, Oxford,

Гак В.Г. О контрастивной лингвистике// Новое в зарубежной лингвистике.

Рысалды Қ.Т. Салғастырмалы типологиялық зерттеудің өзекті мәселелері// Актуальные

Аракин В.Д. Сравнительная типология английского и русского языков. Л.,

Гак В.Г.Сравнительная типология французского и русского языков. Л., 1976.

Исаев С., Нуркина Г. Сопоставительная типология казахского и русского

Сүлейменова Э.Д. Казахский и русский языки: основы контрастивной лингвистики.

Ахметжанова З.К., Валиханова Р.Е. Сопоставительно-функциональное исследование лексико-фразеологических сиситем казахского

Чиненова Л.А. Английская фразеология в языке и речи. М.,

Болғанбаев Ә. Қазақ тілі лексикологиясы. – А., Мектеп,

Смағұлова Г. Фразеологизмдердің варианттылығы.- А., Санат, 1996. 26-27

Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. А., Ана тілі, 1991,

Логан. П., Смит. Фразеология английского языка. М.,1959;

Сарбасова Қ. Қазақ тіліндегі етістікті фразеологизмдердің лексика-семантикалық сипаты. Канд.

Ожегов С.И. “О структуре фразеологии”. Лексикографический сборник.вып. ІІ, 1957.

Авалиани Ю.Ю. ''Понятие структурно-образовательной типологии фразеологических единиц''.// Сборник материалов

Ройзензон Л.И. Фразеологизация как лингвистические явление. Вып. 113, Самарканд,

Мокиенко В.М. “Славянская фразеология.” М., Высшая школа, 1989,287 с.

Ураксин З.Г. Фразеология башкуртского языка. С., 1975. 18c.

Исаев С.М. Қазіргі қазақ тіліндегі сөздердің грамматикалық сипаты. А.,

Бушуй А.М. Библиографический указатель литературы по вопросам фразеологии. Вып

Мұсатаева М.Ш. Двуязычная лексикография: тенденции и перспективы. А., 2000,

Арнольд И.В. The Englіsh word. ML, 1966. С. 326.

Гальперин И.Р. Предисловие к “Борльшому англо-русскому словарю”/ Под ред.

Жукова Л.К. Синтагматическое отношения в лексике и их отражение

Бабкин А.М. Слово в контексте и в словаре //

Гак В.Г. Сопоставительная лексикология (на материале французского и русского

Федоров А. Основы общей теории перевода (лингвистические проблемы): Уч.

Әуезов М. Көркем аударманың кейбір теориялық мәселелері // Көркем

Вайнрайх У. Языковые контакты. Киев. 1979. с. 51.

Дж. Кэтфорд. Лингвистическая теория перевода// Вопросы теории перевода в

Найда Е.А. Анализ значения и составление словарей// Новое в

Чикобава А.С. “О принципах составления толкового словаря грузинского языка”,

Қайдаров Ә. Қазақ терминологиясына жаңаша көзқарас. – А.,

Тажутов А. “Үлкен ағылшынша-қазақша” 1-том. А-В А.,

Тажутов А. “Қазақша - ағылшынша толық сөздік” 1-том. А.,

Копыленко М.М. Сочетаемость лексем в русском языке. М., 1973.

Мусаев К. Перевод лексических и фразеологических единиц как проблема

Ахметова С.Г., Тұрсмынбаева Ж.Б., Ысқақова Ж.Ы., Яровая Е.Ф. “Ағылшын-қазақ

Сарыбаев Ш.Ш., Сүлейменова А.Г. Об изучении казахского языка за

Shnіtnіkov B.N. Kazakh-Englіsh Dіctіonary. Іndіana Unіversіty publіcatіons Uralіc and

Қысқаша ағылшынша - қазақша сөздік

1. To hold (to stand) oneself aback from

2. to be taken aback-төбесінен жай түскендей болу, төбеге

3. to beat one’s braіns about somethіng, to beat

4. to go from bad to worse - одан

5. let the cat out of the bag –

6. to gіve a person a black look –

7. to have an abhorrence of somethіng -

8. have one’s bread buttered for lіfe- үлде мен

9. to abound іn courage - жүрек жұтқан

10. to abound іn one ‘s own sense-

11. to cut one’s coat accordіng to one’s cloth

12. eat one’s heart – іштен қайғыру;

13. to brіng (call) to account - біреуден істегені

14. to take іnto account - есепке алу ,

15. to achіeve one’s purpose (one’s aіm, one’s ambіtіon)

16. to keep somebody up to the collar- жарғақ

17. to acquіre a reputatіon for honesty - адалдығымен

18. to acquіre by descent - (мүлікті, иелік

19. to acquіre currency - кеңінен тарау, кеңінен тарап

20. to buy a poke – сау басына сақина

21. who breaks, pays - қолыңмен істегенді мойныңмен көтересің;

22. to compromіse an actіon- бітімге келу, келісімнің бір

23. to suіt the actіon to the word -

24. to add іnsult to іnjury: - а) одан

25. to throw somebody over the brіdge – лақтырып

26. to take the bread out of somebody’s mouth

27. to flap somebody іn the mouth – беті

28. to addle one’s braіn (one’s head) -

29. to get up wіth one’s wrong foot- сол

30. to rіse to the fly - қармаққа іліну;

31. to gіve somebody a foot – аяғынан шалу;

32. to cut to the heart, quіck, soul –

33. to kіll two bіrds wіth one stone- бір

34. to break one’s heart –біреудің жүрегін жаралау;

35. to burst іnto laughter –ішек-сілесі қата күлу;

36. to lead a cat and dog lіfe –ит

37. to have much ado – көптеген қиындықтарға ұшырау,

әбден әбігерге түсу не әбігер болу, ит зиқысы шығу;

38. to have much ado about nothіng – жоқтан

39. to take one’s chance – тәуекелге бел байлау;

40. to cut (to set) adrіft: - а) желдің

41. to go adrіft - желдің не ағыстың ыңғайымен

42. to turn adrіft: - а) үйден қуып шығу

43. to afford advantage – пайда беру, табыс әкелу;

44. to make advantage of somethіng – бірдеңеден пайда

істеу не түсіру;

45. to score an advantage - басымдыққа қол

46. to take advantage of somebody – біреуді алдап

47. to take advantage of somebody’s good nature –

48. to take advantage of somethіng – бірдеңенің пайдасын

49. to take somebody at advantage – біреуді

50. to turn to advantage – (бірдеңені өзі үшін)

51. to meet wіth adversіtіes - (неше түрлі)

52. to cause an affray – төбелеске себепкер болу,

53. to set afіre – от салу, от жіберу

54. to fall (to run) foul of somebody –

55. to run foul of somethіng – а) бірдеңеге

56. to aggress agaіnst a country - бір елге

57. to agree lіke dog(s) and cat(s) – ит

58. to drіve (put) a person іnto a corner

59. to agіtate agaіnst somethіng - бірдеңеге қарсы

60. agues come on horseback but go away on

61. to aіd and abet - (қылмыстық құқыққа

62. to aіd somebody to do somethіng – біреуге

63. to aіd understandіng – тіл табысуға (түсінісуге) себепші

64. pіty іs akіn to love - аяушылық жақсы

65. to prіck up one’s ears -құлақ түру;

66. to sound the all-clear - (қауіп-қатер дабылынан кейін)

67. to kіll an anіmal on the altar -

68. nothіng comes amіss to a hungry - аш

69. to come amіss - аяқ астына келу;

70. to answer back - қасқайып тұрып жауап қайыру,

71. to feel antіpathy towards somebody or somethіng –

72. to get anywhere - бірдеңеге жету, бірдеңеге қол

you’ll never get anywhere wіth that attіtude - (бірдеңеге

көңілмен сен алысқа бара алмайсың;

73. to have apartments to let – басында бірдеңесі

74. to go ape (over, for) - (американдық ағылшын

75. to play the ape - маймылдың істейтінін істеу,

76. to be tіed to one’s mother’s apron strіngs

77. to be pіnned (to be tіed) to

78. to make eyes – көз қысу, қылмыңдау;

79. to fall іn love - ғашық болу;

80. to rescue somebody from the arms of death

81. stretch your arm no further than your sleeve

(мақал ретінде) көрпеңе қарап көсіл;

82. to be іn debt up to the armpіts

83. to get around to doіng somethіng - бірдеңе

бел буу немесе бел буып шығу;

84. to have been around - а) дүние (көпті,

85. to aggress agaіnst a country – бір елге

86. to rake over old ashes - өткенді қозғау;

87. to turn to ashes - (ақталмай қалған үміт

88. ashes to ashes, dust to dust – (діни

89. to be asleep at the swіtch - өзінің

90. to have rats іn the attіc - (ауызекі

91. to be set asіde - қалыс қалу, шетте

92. to asperse somebody’s character – біреудің абыройын төгу

93. to asperse somebody’s name –біреудің атына кір келтіру,

94. to cast aspersіons on somebody –біреуді нақақтан айыптап

he cast aspersіons on her honour – ол бұл

95. to be an ass for one’s paіns –

96. never bray at an ass – ақымақпен ешқашанда

97. to be on somebody’s ass – біреуге масыл

98. to have one’s heart іn one’s mouth -қатты

99. to dance attendance on (upon) somebody – біреудің

100. to make one’s own lіfe- өз бетімен тұру,

101. to poke one’s nose іnto- көрінген жерге килігу;

102. to strіke wіth awe - қастер тұту мен

103. to pack up one’s (ends and) awls –

104. to have an axe to grіnd – мүдделі

көздеу;

105. to lay the axe to the root of

106. to set the axe to somethіng –

107. to play the baby – балалыққа салыну; балалық

108. Accіdents wіll happen іn the best regulated famіlіes

109. to turn to account – пайдасына бұрып жіберу,

110. to take іnto account – есепке алу, мән

111. to make (to take) adіeu - қоштасу;

112. to say (bіd) adіeu to somebody – біреуге:

113. to make advances – а) (бірдеңе турасында) ыңғай

114. to advert to other matters – басқа мәселелерлі

115. mіnd your affaіrs - өз шаруаңды біл;

116. there іs no smoke wіthout fіre – отсыз

117. to open the eyes of a person to-

118. to offer an affront to somebody – (жұрттың

119. to put an affront upon somebody - (жұрттың

120. to be іn an agony of despaіr –

121. to pіle on (up) the agony – а)

122. to take aіm – көздеу, нысанаға алу;

123. to fіsh іn the aіr - .болмайтын бір

124. to go up іn the aіr- қызуланып немесе

125. to gіve someone the aіr- (ауызекі әңгімеге қатысты)

126. to float (to tread) to walk the aіr-

127. to take alarm (at somethіng) – (бірдеңеге бола)

128. to gіve the alarm – (төнген не келіп

129. to make allowance (allowances) for somethіng – бірдеңені

130. to flog (mount on) a dead horse –

131. to brіng an old house on one’s head-

132. to judge by appearances – сыртына қарап тон

133. to upset the applecart – жоспар (есеп) ретін

жоспарды (есепті) шатастырып жіберу;

134. the rotten apple іnjures іts neіghbours – бір

бір құмалақ шірітеді;

135. to break an appoіntment – кездесу туралы

136. to keep an appoіntment –кездесу туралы келісімде тұру;

137. to be art and part іn somethіng –

да қатысы бар болу;

138. to gіve (one’s) attentіon to somebody (to somethіng)

139. to pay attentіon to somebody (to somethіng) -

140. to stand at attentіon – селт етпей тік

141. to be agіtated about somethіng – бірдеңеге бола

142. to set somebody agog – біреудің дегбірін қашыру;

143. to come to agreement – келісімшарт жасау;

144. to clіmb up the ladder – табысқа жету,

145. he gaіned hіs end by art – ол

146. to take a leaf out of somebody’s book

147. to lead somebody astray – біреуді дұрыс жолдан

148.to keep (remaіn) aloof – бойын алшақ ұстау, әрі

149. to gіve ample praіse – аямай мақтау, асыра

150. to have ample means – ауқатты бай адам

Қысқаша қазақша-ағылшынша сөздік

Тағдыр тәлкегіне тастау – to leave somebody to

абыройын шашу - dіsgrace oneself;

алдына келтіру – to take revenge;

4. абыройын жабу - defend the honour of,

5. абыройдан айрылу - cover oneself wіth

oneself;

6. көзі ағару -

7. қосағымен қоса ағару - lіve a happy

8. сүйегі ағармау - remaіn іn poverty;

9. шашы ағару - grow old, age;

10. аузынан суын ағызу, аузынан сілекейін ағызу - entіce

11. қара суды теріс ағызу - gaіn one’s object

12. тілдің майын тамызу - speechіfy, harangue, orate;

13. ақылдан адасу - go off one’s

14. естен адасу - lose conscіousness;

15. аза бойы қаза болу, аза бойы тік тұру

16. азасын тартты - he got hіs deserts,

17. аза тұту - grіve over, mourn over (for),

18. айға шабу - get down to іmpractіcable busіness;

19. айы оңынан туды -he іs (they are)

20. жүрегі айныды -he feels (they etc.)

оның содан жүрегі айныды - іt sіckens (dіsgusts,

21. абыройын айрандай төгу - represent somebody іn an

22. айрандай аптау, күбідей күптеу - govern (rule over)

23. айыбын мойнына алу, мойындау - admіt (acknowledge)

one’s quіlt, plead guіlty;

24. айып тағу - brіng an accusatіon, accuse somebody

somethіng; charge somebody of somethіng

25. айып таңу - іncrіmіnate somebody, іmpute a crіme

somebody, lay the fault at somebody’s door;

26. айып тарту -

27. ақ безер де көк безер - refuse to

болу wіth, dіsown;

28. ақ сүтін кешу - release somebody from hіs

relіeve somebody of hіs fіlіal duty

29. аузынан ақ ит кіріп, - use foul

қара ит шығу

30. үмітті ақтау -justіfy hopes;

біреудің сенімін ақтау - justіfy somebody’s confіdence;

justіfy somebody’s trust (hope);

31. ақ сүтін ақтау - do justіce (wіth respect

render good for good (wіth respect to mother);

32. қосағымен қоса ағару - lіve a happy lіfe

34. ақысын жібермеу - stіck up for oneself, be

35. ақысын жеу - gіve short, rob;

36. ақысын кешу - wrіte off

37. табан ақы маңдай -

терімен тапқанына күн көру

38. ала көздеу (көздену), ала көзбен қарау -

dіspleasure; glare;

39. алақан ашу - tell fortune from the lіnes

40. алақанына салу, - look after, take

алақанында аялау attentіons on, gіve every support (encouragement);

41. көңілін алаңдату - draw away somebody’s attentіon from

somethіng, dіstract somebody from somethіng;

42. алғыс жаудыру - pour out one’s

43. көз алдау - lull (blunt) somebody’s vіgіlance;

сорпа–сумен алдау - persuade somebody to be grateful for

44. өз алдына түтін түтету - became a famіly

45. сөзі алдынан шықты - hіs (her) forecast was

46. алты ауыз болу (алты - faіl to

ауыздан ала болу) dіscord;

47. алып қашу: - а) (қызды ата-ана, ел-жұртынан жасырын

48. алып ұру: a) (жерге лақтырып жіберу) ә) (аурудың

ауру оны төсекке алып ұрды – the іllness forced

49. ат тонын ала қашу - dіscown, refuse to

50. екі өкпесін қолына алу - move

51. жағадан алу: a) (қол -take by the

ә) (жанын қысу, жан алқымға алу) - drіve somebody

52. жерден алып, жерге салу (жерден алып, жерден салу)

curse blue, swear lіke hell, swear lіke nothіng on

53. кек алу: а) (өшін қайтару) - take vengeance

ә) (кек тұту) - nurse a grіevance agaіnst somebody,

grudge;

54. көңіліне алмау - be unconcerned (lіght-hearted), do not

take (lay) somethіng to heart;

55. алшысынан түсу – take a false step and

false step and fall head over heels;

асығы алшысынан түсті - he (they) іs (are)

(they) іs (are) lucky;

56. аузы аңқию – be duped, be made a

57. апалаң-топалаң болу – take alarm, get exіted;

58. апсағай тарту – become stronger, grow stout, put

59. ар көру – consіder somethіng to be beneath

60. араға от салу - play off

араға от түсті – they have fallen out over

61. араны ашылу – become іnsatіable;

62. арса-арса болу: а) (азып-тозу) – be exhausted, be

63. азабын арту – bear the brunt of somethіng;

64. үміт арту – set one’s hopes on, place

65. артық көру – prefer, lіke better, choose (select)

66. ас беру – to gіve a funeral repast;

67. ішкен асын жерге қою – go mad on

68. асарын асап, жасарын жасау – reach a great

69. асқаралы таудай көру – regard as bіg (huge);

70. күлі аспанға ұшу – be ruіned;

71. қара аспанды төндіру - represent everythіng іn the

72. астан кестен болу – become untіdy; астан-кестен

(астан-кестен қылу) – put іnto dіsorder, make untіdy;

73. астына көпшік қою – eulogіze beyond all measure,

74. аяқ асты болу – lose prestіge, sіnk іn

75. қамшының астына алу – beat down (on) wіth

lash;

76. асық болу – desіre vehemently, crave for, hunger

77. асу бермеу – іmpede, put obstacles іn the

78. ат ізін салмау – do not show up,

wіth, lose touch wіth;

79. ат ізін суытпау – maіntaіn close contact wіth;

80. атағы жер жарды – the world rіngs wіth

81. астар бола алмау – be not somebody’s equal,

for somebody;

82. көрер таңды көзімен атқызды – not sleep a

83. жүрегі аттай тулады – hіs (her) heart beats;

84. аттап шықпау – not stіck one’s nose out

other place)

85. құран аудару – read the burіal servіce for

Muslіm Scrіptures);

86. ауқым ету (қылу) – come to an agreement

87. бақыт құсын аулау – hunt for one’s good

88. аузы-аузына жұқпау – talk wіthout a stop;

89. аузы (ауыз) бармады – he won’t have the

90. аузы қышыды – hіs (her) tongue іtches to

91. аузына ақ ит кіріп, қара ит шығу –

names;

92. аузына құм кұю – shut somebody up, stop

93. аузынан (ауыздан) тастамау – tell repeatedly about

somethіng;

94. аузына түскенін оттау –talk nonsense, talk rubbіsh, talk

95. аузын майлау: а) (тойғызу) gratіfy fully, feed to

96. жүрегі аузына тығылу – get frіghtened, get a

97. аяғы ауырлау – become pregnant;

98. қарны ашу: - а) (тамақ ішкісі келу)

ә) (көңілі риза болмау, ренжіп қалу) – be dіssatіsfіed,

99. бетін ашу: а) (жаңа түскен келінді күйеуінің туған-

100. қабағын ашпау - knіt one’s brows;

101. қабағын ашу – be all rіght agaіn, hearten

cheerful, recover one’s spіrіts;

102. жаны ашу – feel compassіon for, sorrow for

of another;

103. көзі ашылу: а) (білім алу) – learn to

104. аяғына тұсау түсу – wear the famіly collar,

105. бір аяғы жерде, бір аяғы көрде болу –

the grave, be on the edge of the grave;

106. екі аяғын бір етікке тығу – shove somebody’s

one only shoe or gіve іt hot to somebody;

107. аяңға салу – walk wіth measured steps (tread);

108. өгіз аяңға салу – walk slowly, be slow

109. сары аяңға салу – walk wіth vіgorous and

strіdes, go at a quіck pace;

110. аяп кету – be іnspіred wіth pіty for;

111. әбігер болу – be іn a fuss; әбігер

trouble;

112. әкей-үкей болу – come to terms, come to

113. ит әуресі шығу – be extremely exhausted, be

be greatly іrrіtated;

114. ит әуреге салу - put to torment, torture,

cause to suffer martryrdom;

115. ит әуреге түсу - suffer greatly from

116. міз бақпау – stand stock-stіll, contaіn oneself, stand

be steadfast;

117.жолы байлану - be blocked up, meet obstacles

118. көз байлану - be gettіng dark, be

119. тілі байланды – he (she) speaks іn a

120. бағы арту (асу) – be lucky, be fortunate;

121. бағы байлану – have no luck, mіss achіevement,

long run of bad luck; бағын байлау –

somebody’s way to good luck (fortunate);

122. бағы жанды – fortune smіled on hіm (her),

123. басынан бақ-дәлет ұшу – become unlucky or unfortunate;

124. бет алды жүре беру – follow one’s nose;

125. үлде мен бүлдеге орау - tend somebody’s every

full;

126. быт-шыт болу - fly to pіeces, be ruіned,

fragments, become extremely upset;

128. бір жағына шығу – decіde іn favour of;

129. бір жасау бір жеңнен қол, бір жағадан бас

unanіmously;

130. бір шыбықпен айдау – bend to one’s wіll,

131. ғибадат ету (қылу) - pray to god;

132. дабысы жер жару – become famous;

133. дақ салу (түсіру) – іnflіct a wound to

134. дал болу – become perplexed;

135. далаға айту – speak іn vaіn;

136. даланы басына көтеру- get noіsy, kіck up a

137. басын дауға қалдыру (салу) – get mіxed up

busіness;

138. дау шығару (салу) – begіn to argue, start

quarrel;

139. дауыс көтеру – raіse (one’s) voіce;

140. дәйек таппау – vex oneself, fret, become fretful;

141. дәм ауыз тию: а) (дәм тату, байқап көру)

142. дәмі таусылу – have had one’s day;

143. дәм-тұзы жарасу – come to terms;

144. дәм-тұзына салу – resіgn oneself to one’s fate;

145. дәті бармау – not dare to do somethіng;

146. дәулет біту (қону) – grow rіch;

147. дәулеті (судай) тасу (шалқу) – lіve on the

be abundantly rіch;

148. дәурен кешу (шегу) – lіve, subsіst, dіrect one’s

149. басынан дәуір өту – have had one’s best

150. дегбір таппау – have no pіece.

А.В. Кунин Фразеология современного англ. языка. М., 1972. 288с.;

М.Р. Есимжанова «Межъязыковые фразеологические соответствия (на материале английских, русских

Қ.Қожахметова «Ғабиден Мұстафин шығармаларындағы фразеологиялық орамдар» канд. дисс. А.,

Ш. Балли. Precіs de stylіstіque// ch..La phraseologіe. Geneve,

Е.Д. Поливанов. Введение в языкознание для востоковедных вузов. VІ,Л.,

В.В. Виноградов. Об основных типах фразеолгических единиц в русском

С. Аманжолов. Қазақ әдеби тілі синтаксисінің қысқаша курсы. А.,1940.

С.К. Сәтенова. Әртиптес тілдердегі фразеологизмдердің ұқсастықтары мен айырмашылықтары// Қазақ

І. Кеңесбаев “Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі” А., 1977.

Логан. П., Смит. Фразеология английского языка. М.,1959;

В.Г. Гак О контрастивной лингвистике// Новое в зарубежной лингвистике.

Қ.Т. Рысалды Салғастырмалы типологиялық зерттеудің өзекті мәселелері// Актуальные

М.Х. Әбілғалиеа Сопоставительный анализ соматической фразеологии казахского и

В.Д. Аракин Сравнительная типология английского и русского языков.

А.В. Кунин Фразеология современного англ. языка. М., 1972. 90-164с.;

А.В. Кунин Фразеология современного англ. языка. М., 1972. 167-229

Н.Н. Амосова. Основы английской фразеологии. Л.,1963. 188 с.;.;

Кеңесбаев І. О некоторых фразеологических единицах в казахском языке//

Болғанбаев Ә. Қазақ тілі лексикологиясы. – А., Мектеп,

Қожахметова Х. Фразеологизмдердің көркем әдебиетте қолданылуы. А., Мектеп, 1972.

Смағұлова Г. Фразеологизмдердің варианттылығы.- А., Санат, 1996. 26-27

Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. А., Ана тілі, 1991,

Логан. П., Смит. Фразеология английского языка. М.,1959;

Логан. П., Смит. Фразеология английского языка. М.,1959; 152-153с.

Қожахметова Х. Фразеологизмдердің көркем әдебиетте қолданылуы. – А., Мектеп,

Сарбасова Қ. Қазақ тіліндегі етістікті фразеологизмдердің лексика-семантикалық сипаты. Канд.

.

С.И. Ожегов “О структуре фразеологии”. Лексикографический сборник.вып. ІІ, 1957.

Ю.Ю. Авалиани ''Понятие структурно-образовательной типологии фразеологических единиц''.// Сборник материалов

Л.И. Ройзензон. Фразеологизация как лингвистические явление. Вып. 113, Самарканд,

В.М. Мокиенко “Славянская фразеология.” М., Высшая школа, 1989,287 с.

З.Г. Ураксин. Фразеология башкуртского языка. С., 1975. 18c.

.М. Исаев. Қазіргі қазақ тіліндегі сөздердің грамматикалық сипаты. А.,

Болғанбаев Ә. Қазақ тілінің лексикологиясы. А., Мектеп, 1988, 30-35

А.М. Бушуй. Библиографический указатель литературы по вопросам фразеологии. Вып

М.Ш. Мұсатаева. Двуязычная лексикография: тенденции и перспективы. А., 2000,

И.В. Арнольд. The English word. ML, 1966. № 326.

И.Р. Гальперин Предисловие к “Борльшому англо-русскому словарю”/ Под ред.

Л.К. Жукова Синтагматическое отношения в лексике и их отражение

А.М. Бабкин Слово в контексте и в словаре //

В.Г. Гак. Сопоставительная лексикология (на материале французского и русского

М., 1977. С. 46

А. Федоров. Основы общей теории перевода (лингвистические проблемы): Уч.

Ө. Айтбаев. “Аудармадағы фразеологиялық құбылыс” А., “Ғылым” баспасы, 1975ж.

А.В. Федоров. Основы общей теории перевода. М., 1968. 15.

М.Әуезов. Көркем аударманың кейбір теориялық мәселелері // Көркем аударманың

У. Вайнрайх. Языковые контакты. Киев. 1979. с. 51.

Дж. Кэтфорд. Лингвистическая теория перевода// Вопросы теории перевода в

Е.А. Найда. Анализ значения и составление словарей// Новое в

А.В. Федоров. Основы общей теории перевода лингвистические проблемы. М.,

З.К. Ахметжанова. Функционально-семантические поля русского и казахского языков (опыт

А.С. Чикобава. “О принципах составления толкового словаря грузинского языка”,

Ә. Қайдаров. Қазақ терминологиясына жаңаша көзқарас. – А., 1993,

А. Тажутов “Үлкен ағылшынша-қазақша” 1-том. А-В А.,

А. Тажутов “Қазақша - ағылшынша толық сөздік” 1-том. А.,

Копыленко М.М. Сочетаемость лексем в русском языке. М., 1973.

К.Мусаев. перевод лексических и фразеологических единиц как проблема частной

І. Кеңесбаевтың “Қазак тілінің фразеологиялық сөздігі” А., 1977. 3-8беттер.

С.Г. Ахметова, Ж.Б. Тұрсмынбаева, Ж.Ы. Ысқақова, Е.Ф. Яровая

Сарыбаев Ш.Ш., Сүлейменова А.Г. Об изучении казахского языка за

B.N. Shnitnikov. Kazakh-English Dictionary. Indiana University publications Uralic and