Біреу және көп сандар

Дидактикалық ойындар

Әлем бала өміріне біртіндеп кіреді. Бала ең алдымен оны үйде, балабақшада не қоршап тұрғанын ұғынады. Біртіндеп өмірден алған тәжірибесі көбейеді. Мектеп жасына дейінгі балалар өзінің айналасындағы қоршаған ортамен танысуға өте құштар. Бұл баланың бірнеше сұрақтар қоюына әкеліп соғады. Яғни, балаға әлем аздап ғана сырын ашса, онда баланың білуге деген құштарлығы арта түседі. Ойын–баланың бірінші әрекеті, сондықтан да оның мән–мағынасы ерекше. Қазақ халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев: «Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала бола ма?», - деп айтқандай, баланың өмірінде ойын ерекше орын алады. Мектеп жасына дейінгі балалардың зейіні тұрақсыз болады. Оларды біркелкі жұмыс тез жалықтырады. Сондықтан олардың зейінін үнемі қажетті бағытқа аудару үшін ойын түрінде жүргізу қажет. Өйткені ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде алған білімді ойынмен тиянақтау білімнің беріктігіне негіз қалайды. 
Ойын барысында баланың жеке басының қасиеттері қалыптасады. Баланың қуанышы мен реніші ойында айқын көрінеді. Ойын кезіндегі баланың психологиялық ерекшелігі мынада: олар ойланады, эмоциялық әсері ұшқындалады, белсенділігі артады, ерік қасиеті, қиял елестері дамиды, мұның бәрі баланың шығармашылық қабілеті мен дарынын ұштайды. Мектеп жасына дейінгі балалар көргендерін, байқағандарын, айналасынан естігендерін ойын кезінде қолданатын байқауға болады. Ойын айналадағы болмысты бейнелейді. Ойын барысында балалар дүниені тани бастайды, өзінің күш жігерін жұмсап, сезімін білдіруге мүмкіндік алады, адамдармен араласуға үйренеді. 
Сондықтан да ойшыл ұлы адамдар балаларды ойын арқылы оқыту керек деген ойға келді. Ойын арқылы оқыту, бұл ой көптеген оқытушылар мен тәрбиешілерді қызықтырды. Грузин педагогы Ш.А.Амонашвили ойын арқылы балаларға өте қиын әлемдік танымды түсіндіре білді. Ш.А.Амонашвили өз оқушыларымен ойын ойнағанда өзін балалармен бірдей қоя отырып, олардың көңіліне, ойына, санасына пайдалы ұғымды беріп, өз ісіне сенімді болып, қиындықтарды жеңе білуге үйретті–баланың көздерінде білімге деген құштарлықты байқады. Ойын арқылы оқытудың арқасында дидактикалық ойын пайда болды. Берілген ойындарды қолдану іс-әрекеттің әсерлігін арттырып, балалардың логикалық ойлауын, математикалық қабілеттерін дамытады. Бұл ойындарды тәрбиешінің шығармашылықпен түрлендіре отырып, балалардың психофизиологиялық ерекшеліктерін ескеріп, жаңа тақырыпты өткенде, өтілген материалды қайталағанда, білімді тиянақтау кезінде іс-әрекеттің мазмұнына сай пайдалануға болады. Сондықтан, бұндай ойындар ойнау балалардың ойлау, қабылдау, еліктеу қабілеті және заттардың түрін, түсін, көлемін ажырата білуін дамыта түсу үшін өте қажет. 
Дидактикалық ойындарда міндетті түрде екі бала қатысатын ойындар түрін пайдаланған тиімді. Ойын арқылы оқыту үшін дидактикалық ойындар құрылған. Балаларға тапсырмалар ойын түрінде беріледі, бұл дидактикалық ойындардың негізгі ерекшеліктері. Балалар ойнау арқылы белгілі бір білім, білік, дағдыларды және ойын әрекеттерін меңгереді. Әр дидактикалық ойынның танымдылық және тәрбиелік мазмұны болады. 
Ұсынылып отырған құралда балалардың математика пәніне қызығушылығын арттыру мақсатында дидактикалық ойындар; қазақ ақын–жазушыларының санға байланысты санамақтар, жаңылтпаштар; сергіту сәттері; іс-әрекеттің конспектісі берілген, не үшін ойынды ұйымдастыру керек және тәрбиешінің алға қойған мақсатына қалай жету деген сұрақтардың негізінде құрастырылған. Ойындардың тиімділігі көп жағдайда тәрбиешінің көңіл–күйіне де байланысты болады. Әр ойынды өткізген кезде тәрбиешіге шығармашылық қажет. 
Мектеп жасына дейінгі балалар мекемелерінде балалармен өткізілетін математиканың алғашқы ұғымдарын қалыптастыру іс-әрекетте ойынның мынадай түрлерін пайдалануға болады: 
1) дидактикалық ойындар–логикалық ойлауын, математикалық қабілеттерін дамыту. 
2) санға байланысты санамақ, жаңылтпаштар, жұмбақтар–балалардың сандарды танып білуін, тілдерін жаттықтыру, есте сақтауын, ойлау қабілеттерін дамыту. 
3) математикалық сергіту сәттері–кеңістікті бағдарлау, қимыл қозғалысты дамыту. Құралда дидактикалық ойындар мазмұны, ойынды ұйымдастырудың әдіс–тәсілдері көрсетілген. Олар балалардың зейінін, есте сақтауын, байқағыштығын, көзбен мөлшерлеуін, тапқырлығын дамытуға, математикалық білімдерін, икемділіктері мен дағдыларын, заттарды түсі, өлшемі, пішіні бойынша топтастыруға, салыстыруға, ажыратуға, кеңістік пен уақытты бағдарлауға үйрету. Балалардың логикалық ойлау, қабылдау, есте сақтау қабілеттерін, зейінін, қолдың ұсақ моторикасын дамытуға арналған. Жоғарыда айтылған мақсаттарды шешуде нәтижесі ұтымды болу үшін балалардың қарапайым математикалық түсініктерін қалыптастыруда дидактикалық ойындардың жинағын ұсынамын. 

І. Дидактикалық ойындар 

Геометриялық пішіндерге арналған дидактикалық ойындар 

Мақсаты: Балаларға біреуі артық немесе кем санды тауып, атауды үйрету. 
Көрнекілік: Ою-өрнектер, геометриялық пішіндер салынған карточкалар жиынтығы, геометриялық пішіндер. 
Барысы: Балалар геометриялық /ұшбұрыш, шаршы, дөңгелек және с.с./ пайдаланып, мұғалімнің тапсырмасына үндеместен жауап беруі тиіс. 
Тәрбиеші тапсырма береді, балалар оны орындайды.: 
а/дөңгелектерден біреуін артық етіп, ұшбұрыштарды қойыңдар /үш дөңгелек салынған сандық карточканы көрсетеді/; 
б/мұндағы дөңгелектерден біреуін кем етіп, шаршыларды қойыңдар /бес дөңгелек салынған сандық карточканы көрсетеді/; 
в/дәл осындай пішінді көрсетіңдер /дөңгелекті көрсетеді/және осыларға сәйкес тапсырмаларды көрсетіндер. 
Ойын соңында қорытынды шығарылады. Қатені аз жіберген қатар ұтып шығады.Ойынның барысында балалардың зейіні, қол қимылының жылдамдығы, дәлдігі қалыптаса бастайды және санауды, біреуі артық немесе кем санды тауып, оны атауды үйренеді. 

«Дәл осындай пішінді тап» 

Ойынның мақсаты: геометриялық пішіндер жайлы білімдерін бекіту, пішіндерді атауға, ажыратуға, салыстыруға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: бала саны бойынша құлыптың суреттері, геометриялық пішіндер. 
Ойынның мазмұны: алдарындағы сиқырлы құлыпты ашуды ұсыну. Құлыптың кілттері де сиқырлы, геометриялық пішіндерден құралған екенін айту. Әр бала құлыпқа сай келетін кілтті алып, құлыпты ашады. 

«Үйдің есігін жабайық» 

Ойынның мақсаты: заттарды өлшемі бойынша салыстыруға, жуан және жіңішке заттарды ажыратуға жаттықтыру. Ойлау қабілетін дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: үйдің, есіктің суреттері. 
Ойынның мазмұны: қағаздан қиылған, есігі жоқ үйдің суретін балаларға тарату. Жуан және жіңішке есіктерді үйдің өлшеміне сай келтіріп салуды ұсыну. 

«Вагондарға дөңгелек таңдау» 

Ойынның мақсаты: геометриялық пішіндерді ажыратуға, қасиеттерін білуге жаттықтыру, ойлау қабілетін дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: қағазға салынған вагондар, әртүрлі геометриялық пішіндер. 
Ойынның мазмұны: Балалар вагондарға лайық дөңгелектерді әртүрлі пішіндердің ішінен табады. 

«Үй құрылысының ретін көрсет» 

Мақсаты: түстерді ажыратуға жаттықтыру; ойлау қабілеттерін, қабылдау, ес, зейін процесстерін дамыту. 
Құрал-жабдықтары: баланың саны бойынша әртүрлі түсті жолақтар, пішіндер, үй суретінің үлгісі. 
Мазмұны: Балаларға үйдің суретінің үлгісін көрсету. Балаларға әртүрлі жолақшаларды, пішіндерді таратып беру. Үлгіге қарап осы пішіндерден үйді құрастыруды ұсыну. 

«Бет орамалға лайық жамауларды табу» 

Мақсаты: геометриялық пішіндерді ажыратуға, салыстыруға жаттықтыру; логикалық ойлау қабілеттерін дамыту. 
Құрал-жабдықтары: бала саны бойынша қағаздан жасалған бет орамалдардың үлгісі, әртүрлі пішіндер. 
Мазмұны: Балаларға бет орамалдардың үлгісін таратып беру. Алдарындағы пішіндердің ішінен әр орамалға лайық жамауды табуды ұсыну. 

« Жұбын тап» 

Мақсаты: геометриялық пішіндерді ажыратуға, салыстыруға жаттықтыру; білімдерін бекіту, ойлау қабілеттерін дамыту. 
Құрал-жабдықтары: әртүрлі ретте орналасқан геометриялық пішіндердің суреттері.
Мазмұны: Балаларға геометриялық пішіндер орналасқан суреттерді тарату. Үлгі ретінде бір суретті көрсетіп, дәл осындай суреттін жұбын табуды ұсыну. Суреттердің дұрыстығын тексеру үшін оларды салыстыру. 

«Әдемі кілемшелер» 

Ойынның мақсаты: бөліктерден кілемше жасауға үйрету; қабылдау, ес, зейін процесстерін дамыту; ұйымшылдыққа тәрбиелеу. 
Ойынның құрал-жабдықтары: қағаздан жасалған кілемшелер, геометриялық пішіндер. 
Ойынның мазмұны: Балалар геометриялық пішіндерді берілген кілемшелердің үстіне қойып, құрақ құрайды. 

«Таныс пішіндер доминосы» 

Ойынның мақсаты: геометриялық пішіндер жайлы білімдерін бекіту; көп заттың ішінен біреуін таңдауға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: пішіндер бейнеленген суреттер. 
Ойынның мазмұны: Балаларға суреттерді таратып беру. Жүргізуші бірінші суретті үстелдің ортасына қояды, қалған балалар сурет сәйкес өзінің суретін қояды, суретте бейнеленген пішінді атайды. Ойын осылай жалғаса береді. 

«Гараждар» 

Ойынның мақсаты: геометриялық пішіндер жайлы білімдерін бекіту; ойлау қабілеттерін дамыту; жағымды көңіл-күйлерін қамтамасыз ету. 
Ойынның құрал-жабдықтары: бала саны бойынша суреті бар рульдер, дәл сондай суреті бар гараждар. 
Ойынның мазмұны: Балалар жүргізуші болады. Қолдарына суреті бар рульдерді таратып беру. Белгі бойынша балалар көліктерін жүргізіп ойнайды. «Көліктеріңді гараждарыңа апарып қойыңдар» - деген кезде, рульдегі суретіне ұқсас суреті бар гараждың жанына барып тұра қалады. 

«Өз үйіңді тап» 

Ойынның мақсаты: түстерді ажыратуға жаттықтыру; қабылдауын дамыту; ойынның ережесін сақтауға үйрету. 
Ойынның құрал-жабдықтары: түрлі-түсті дөңгелектер. 
Ойынның мазмұны: Балаларға түрлі-тісті дөңгелектер тарату, түсін атау. Үйлерін көрсету. Белгі бойынша балалар дөңгелектерінің түсі бойынша үлкен шеңберлерге тұра қалады. 

«Зейінді бол» 

Мақсаты: Күрделі геометриялық суреттен үшбұрышты, төртбұрышты, шеңберді көрсете білу. 
Көрнекілік: Геометриялық пішіндер кескінделген суреттер /5–сурет/. 
Барысы: Тәрбиеші көрсеткіш таяқшамен бірінші /екінші, үшінші, төртінші, бесінші, алтыншы/ суретті нұсқап, балаларға мынадай сұрақ қояды: Суреттен қандай таныс пішінді көресіңдер? Әрбір суретте өзара ұқсас неше пішін бар? 
Есептеу кезінде аз қателескен қатар ұтып шығады. 

«Мынау қай пішін?» 

Мақсаты: Геометриялық пішінді сипалап анықтау арқылы айта білу. 
Көрнекілік: Картоннан жасалған геометриялық пішіндер 5–түрі. 
Барысы: Бала топқа қарап тұрып, қолын артқа ұстайды. Тәрбиеші оның қолына геометриялық пішінді ұстатады. Бала оны сипап байқап, балаларға көрсетпей атын атайды. 

«Кім зейінді?» 

Мақсаты: Белгілі геометриялық пішіндерден әртүрлі нәрселер құрастыру. 
Көрнекілік: Сіріңке қорабында таратпа геометриялық пішіндер. 
Барысы: Тәрбиеші төмендегі бейнелерді геометриялық пішіндерден алып бейнелер құрайды. Жылдам болған бала мадақталады. 

«Қандай пішін шықты?» 
Мақсаты: Таяқшалардан таныс геометриялық пішіндер құрастыра білу. 
Көрнекілік: Әрбір балаға 10 данадан санағыш таяқшалары 
Барысы: Тәрбиеші балаларға үш таяқша алып, олардан пішін құрастыруды ұсынады. Қандай пішін шықты? Енді төрт таяқша алып, пішін құрастыру ұсынылады. 
Қандай пішін шықты? Тәрбиеші тағы да бір таяқша алып, оны шаршының, төртбұрыштың үстіне қоюды ұсынады. Қандай пішін шықты? 

«Біркелкі пішіндерді сана» 
Мақсаты: Пішіндерді танып, топтастыра білуге үйрету. Ойлау қабілетін, қол қимылын жаттықтыру. 
Көрнекілік: Геометриялық пішіндер суреттері бар, таратпа суреттер. (15 дана) 
Барысы: Әр балаға пішіндер суреттері бар, суреттер таратылып беріледі. Суреттерден біркелкі пішіндерді санап атау. 

«Бос торларды сәйкес пішіндермен толтыр» 
Мақсаты: Геометриялық пішіндерді танып, атай білуге үйрету. Бос торларды сәйкес пішіндермен толтырту. 
Көрнекілік: Әр балаға жеткілікті таратпа суреттер. 
Барысы: Балаларға суреттер таратылып беріледі. Суреттердегі бос торларды сәйкес пішіндермен толтыр. 

«Қандай пішін жетіспейді?» 

Мақсаты: Геометриялық пішіндерді атай білуге үйрету. Қай пішін жетіспейтінін тапқызу. 
Көрнекілік: Геометриялық пішіндер. (Қораптан алу) 
Барысы: Тақтаға геометриялық пішіндер қойылады. Балаларға көздеріңді жұмыңдар деп, бір пішінді алып қояды. Балалар қай пішін жетіспейтінін табады. 

«Пішіндерді боя» 

Мақсаты: 1.Түстерді тани білуге үйрету. 
2.Ойын элементтерін пайдалана отырып математикаға қызығушылықтарын арттыру. 
Көрнекілік: Геометриялық пішіндер 
Барысы: Балаларды ұйымдастырып, оларға ақ бет қағаздағы пішіндердің суреттері таратылып беріледі. Бұл суреттегі пішіндер боялмаған. Тәрбиеші балаларға тақтаға боялған пішіндерді ұсынады. Балалардың міндеті сол тақтадағы түстеріне қарап алдарындағы пішіндерді сондай түспен бояйды. Мұндай ойын балалардың түсінулерін және шапшаңдықтарын шыңдайды. 

Өлшемдер туралы дидактикалық ойындар 

«Сиқырлы суреттер» 

Ойынның мақсаты: балалардың логикалық ойлау қабілетін, ес, зейін, қабылдау процесстерін дамыту. 
Ойынның кұрал-жабдықтары: әр түрлі сурет бөлінділері. 
Ойынның мазмұны: Балалар алдарындағы үлгі бойынша бөлінділерден сурет құрайды. Сурет бойынша әңгіме құрауды ұсыну. 

«Сиқырлы қапшық» 

Ойынның мақсаты: заттарды белгілі бір қасиеттері бойынша салыстыруға, топтастыруға үйрету. 
Ойынның құрал-жабдықтары: түсі, өлшемі, пішіні бойынша әр түрлі ойыншықтар. 
Ойынның мазмұны: Балалар «Сиқырлы қапшықтың» ішіндегі затты ұстап көріп, пішінін анықтайды, ойыншықты алған соң атын атап, түсін айтады. 

«Көзіңді жұмып, қолыңмен анықта» 

Ойынның мақсаты: Ұзын-қысқа, жуан-жіңішке, үлкен-кіші ұғымдарын бекіту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: қарындаштар, таяқшалар. 
Ойынның мазмұны: Балалар сипап – сезу арқылы заттың ұзын - қысқалығын анықтау. Ұзындығы әртүрлі қарындаштар алынады. Жүргізуші бір баланы шақырып, оған «көзіңді жұм да, қарындаштың ұзын-қысқалығын анықта» деген тапсырма береді. 

«Зейінді бол» 

Ойынның мақсаты: Биік және аласа ұғымдарын бекіту; логикалық ойлауын дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: биік және аласа заттар бейнеленген суреттер немесе ойыншықтар. 
Ойынның мазмұны: Балаларға биік және аласа заттардың суреттерін немесе ойыншықтарын қарастыруды ұсынады. Әр суретте не бейнеленгенін анықтау. Биік затты көрсеткенде балалар орындарынан тұрады, аласа затты көрсеткенде бастарын төмен түсіреді. 

«Ұзын-қысқа» 

Ойынның мақсаты: өлшемдердің қасиеттерін қабылдауға үйрету; тапсырманы орындауға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: ұзын және қысқа жолақшалар. 
Ойынның мазмұны: Балаларға ұзын және қысқа жолақшаны көрсету. Өлшемін анықтау. Жолақшаларды таратып беру. Үстелдің үстіндегі жолақшалардың ішінен ұқсас жолақшаны табуға тапсырма беру. 

«Шамдар» 

Мақсаты: қасиеттері бойынша заттарды топтастыруға, түстерді, өлшемдерді ажыратуға жаттықтыру; зейіндерін дамыту. 
Құрал-жабдықтары: бала саны бойынша әртүрлі шамдар 
Ойынның мазмұны: Балаларға шамдарды таратып беру, шамдардың түсін, өлшемін анықтауды ұсыну. Балалар тәрбиешінің шамын өздерінің шамдарымен салыстырады. Белгі бойынша тәрбиешінің шамына ұқсас шамдары бар балалар ортаға жүгіріп шығады. 

«Қолымда не бар? 

Ойынның мақсаты: ұзын-қысқа, жуан-жіңішке , үлкен-кіші, оң-сол жайлы білімдерін бекіту. Түйсіну сезімдерін дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: ұсақ тастар, жаңғақтар. 
Ойынның мазмұны: Баланың қолына үлкендігі әртүрлі заттарды ұстату. Мысалы, үлкен және кіші тастар. Бала қолына қарамастан, сипап-сезу арқылы үлкен-кіші заттың оң және сол қолында екенін анықтайды. Қалған балалар оның жауабынын дұрыстығын тексереді. Жуан-жіңішке, ұзын-қысқа өлшемдері бойынша жұмыс осылайша жүргізіледі. 

«Қуыршақ қонаққа дайындалуда» 

Ойынның мақсаты: ұзын-қысқа, жуан-жіңішке, ұзындығы бірдей деген өлшемдерді салыстыруға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: ұзындығы, жуандығы, түсі әртүрлі ленталар. 
Ойынның мазмұны: Қуыршақ қонаққа барады, киімін киюге, шашына бантик таңдауға көмектесуді ұсыну. Көп бантиктердің арасынан ұзындығы бірдей екі бантикті табу керек. Әдемі бантиктермен қуыршақтың шашын әсемдеу. 

«Тапсырманы орында» 

Ойынның мақсаты: үлкен және аз заттарды ажыратуға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: үлкендігі әртүрлі ойыншықтар. 
Ойынның мазмұны: бір баланы ортаға шақырып, оң қолына үлкен ойыншықты, сол қолына кішкентай ойыншықты ал деп тапсырма береді. Ойын осылай жалғаса береді. 

«Қай қолымда көп» 

Ойынның мақсаты: аз және көп заттарды ажиратуға, салыстыруға жаттықтыру; ойлау қабілеттерін дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: әртүрлі ұсақ заттар–моншақтар, түймелер 
Ойынның мазмұны: ортаға бір баланы шақырып, оң және сол қолына көп және аз заттарды ұстатады. Бала алдымен көз мөлшерімен қай қолда зат көп, қай қолында аз зат бар екенін анықтайы. Одан кейін заттарды қатарымен қойып, қай қатарда көп, қай қатарда аз зат тұрғанын салыстырады. 

«Сипаттамасы бойынша тап» 

Ойынның мақсаты: ұзын-қысқа, кең-тар, биік-аласа ұғымдарын бекіту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: жануарлардың, құстардың ойыншығы. 
Ойынның мазмұны: балалар аю, түлкі, қасқыр, қоянның ойыншықтарын қарастырады. Әр ойыншықты анықтап атын атайды. Ойнаушылардың біреуі бөлмеден шығып кетеді, басқа ойнаушылар ойыншық туралы жұмбақ құрастырады. Жұмбақ құрастырғаннан кейін жұмбақты шешетін баланы шақырады. 

«Көп және біреу» 

Ойынның мақсаты: көп және біреу қатынастарын білуге үйрету; заттардың тең, тең емес топтарын салыстыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: көп және бір зат бейнеленген суреттер. 
Ойынның мазмұны: балалар берілген суреттерді қарастырады. Көп зат және бір зат бейнеленген суреттерді бөліп, екі жаққа қояды. 

«Түрлі-түсті жолақтар» 

Ойынның мақсаты: түстерді атауға, салыстыруға жаттықтыру; берілген тапсырманы орындауға ынталандыру; достық қарым-қатынастарын тәрбиелеу. 
Ойынның құрал-жабдықтары: қағазға желімделген әртүрлі жолақшалар. 
Ойынның мазмұны: балаларға жолақшаларды көрсету, түстерін атау. Берілген жолақшаның түсі бойынша үстелдің үстіндегі дәл осындай жолақшаны табу. 

«Ұзын және қысқа» 

Ойынның мақсаты: өлшемдердің қасиеттерін қабылдауға үйрету; тапсырманы орындауға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: ұзын және қысқа жолақшалар. 
Ойынның мазмұны: балаларға ұзын және қысқа жолақшаны көрсету. Өлшемін анықтау. Жолақшаларды таратып беру. Үстелдің үстіндегі жолақшалардың ішінен ұқсас жолақшаны табуға тапсырма беру. 

Кеңістіктер туралы дидактикалық ойындар 

«Кеңістік» 

Мақсаты: балаларды кеңістікті бағдарлауға жаттықтыру; ойлау қабілеттерін, қабылдау, зейін процесстерін дамыту. 
Құрал-жабдықтары: әртүрлі заттар бейнеленген суреттер. 
Мазмұны: Балалардың алдында үлкен бөлменің суреті тұрады. Балаларға суреттерді таратып беру. Суреттерді орындарына орналастыруды ұсыну. Мысалы, балықты аквариумға салу, гүлді үстелдің үстіне, суретті қабырғаға ілу. Ойын осылай жалғаса береді. 

«Жоғарыда-төменде» 

Ойынның мақсаты: жоғары–төмен ұғымдарын пысықтау. Байқағыштықты, зейін, қиялды дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: құстардың, жануарлардың суреттері. 
Ойынның мазмұны: Бала қораптың ішінен бір суретті алып, атын атап, орнын анықтап үлкен суретке бекітеді. Мысалы, ұшақ жоғарыда аспанда ұшады, балық төменде су ішінде жүзеді. 

«Оң және сол» 

Ойынның мақсаты: үлкен және аз заттарды ажыратуға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: үлкендігі әртүрлі ойыншықтар. 
Ойынның мазмұны: Бір баланы ортаға шақырып, оң қолына үлкен ойыншықты, сол қолына кішкентай ойыншықты ал деп тапсырма береді. Ойын осылай жалғаса береді. 

«Суреттерді орналастыр» 

Ойынның мақсаты: заттарды топтастыруға жаттықтыру, өз бетінше тапсырманы орындауға дағдыландыру, ойлау қабілетін дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: тор көз салынған қағаз беттері, әртүрлі суреттер. 
Ойынның мазмұны: Балалар берілген суреттерді әр бағанмен жолға олардың бірі ғана келетіндей етіп, шаршы тор көздерге орналастырады. 

«Танып ал да, атын ата» 

Ойынның мақсаты: заттың түр-түсін, пішінін, атын атауға жаттықтыру; сөздік қорын молайту; ойлау қабілетін дамыту. 
Ойынның құрал-жабдықтары: әр түрлі ойыншықтар немесе суреттер. 
Ойынның мазмұны: Балаларға әртүрлі ойыншықтарды көрсету. Ортаға бір-бір баладан шақырып, бір ойыншықты алып, оның түр-түсін, пішінін, қасиетін анықтауды және сол ойыншық жайлы әңгіме құрауды немесе тақпақ айтып беруді ұсынады. 

«Тәулік бөліктері » 
Ойынның мақсаты: тәулік бөліктері жайлы білімдерін бекіту; тәулік бөліктерін атауға, ажыратуға жаттықтыру. 
Ойынның құрал-жабдықтары: суреттер 
Ойынның мазмұны: Балалар кезектесіп суретті алып, тәуліктің қай бөлігі екенін айтады, сол сурет бойынша әңгіме құрайды. 

«Сипаттамасы бойынша тап» 

Мақсаты: Ұзын-қысқа, кең-тар, биік-аласа, үлкен-кіші ұғымдарын бекіту. 
Көрнекілік: Топтағы жануарлар бейнелейтін ойыншықтар. 
Ойынның мазмұны: Сөреге аю, қоян, қасқыр, түлкі т.с.с 5-6 ойыншықтар қояды. Әрбір ойыншықтарды анықтап қарап, атын қайталайды. Балалардың біреуін бөлмеден шығарып, ойыншықтар туралы жұмбақтар құрастырады, м: «Ұзын құлақ, қыли көз, қысқа құйрық-бұл қай аң? Жұмбақтарды құрастырып болған соң, баланы шақырады. Егер ол жұмбақ дұрыс шеше алмаса, қолына сол ойыншық беріледі де, жұмбақ қайта айтылады. 

«Қалай жүріп, нені тапқың келеді?» 

Мақсаты: Кеңестікті бағдарлай білуге үйрету. Оң-сол, алдында- артында ұғымдарын бекіту. 
Көрнекілік: Кез-келген ойыншықтар немесе суреттері. 
Ойынның мазмұны: Тәрбиеші ойыншықтарды топтың әр жеріне қояды: баланың оң жағына-машина, сол жағына-доп, алдына-қуыршақ, артына-зымыран қойып былай дейді: «алдыңда қуыршақ, оң жағында машина, сол жағыңда доп, артыңда зымыран, қалай жүріп, нені тапқың келеді?» 

«Доппен ойнау» 

Мақсаты: «Жоғары-төменде», «астында-үстінде», «сол жақта-оң жақта» ұғымдарын бекіту. 
Көрнекілік: доп. 
Ойынның мазмұны: 1-вариант. Балалар екі командаға бөлінеді. Жіп керіліп, оның екі ұшынан ұстап тұруға болады. 
«Доп төменде» деген бұйрық берілісімен екі бала /әр командадан/ бірден допты жіптің астынан алып өтеді де, «доп жоғарыда» деген бұйрық берілісімен жіптің үстінен лақтырады. Әрі қарай ойынды ойыншылардың келесісі жалғастырады. Ешқандай қате жібермеген команда ұтып шығады. 
2-вариант: Балалар сапқа тұрады. Доп бірінші баланың қолында «доп оң жақта» деген бұйрық айтылғанда доп оң жаққа беріледі. «Тоқта» деген бұйрық бойынша допты сапта тұрған балалардың біреуі ұстап қалады. «Доп сол жақта» деген бұйрық бойынша доп сол жаққа беріледі. 
Тапсырманы дәл әрі тез орындаған балалар жеңімпаздар атанады. 

«Ойыншықты тап» 

Мақсаты: Кеңістікті бағдарлай білуге үйрету. 
Көрнекілік: Топтағы ойыншық. 
Ойынның мазмұны: Тәрбиеші ойыншықты тығып қойып, бір баланы тақтаға шақырады. Тәрбиеші нұсқауымен, мысалы: 1 адым алдыға оңға бұрыл, 2 адым алдыға тура жүр деп ойыншыққа дейінгі жолды айтып отырады. Бала айтылған нұсқаумен дұрыс жүріп отырса, ойыншықты табады. 

«Жоғарыда–төменде, биік-аласа» 

Мақсаты: жоғары- өмен, биік-аласа ұғымдарын пысықтау. 
Көрнекілік: Көгілдір аспан, жасыл алқап, өзен бейнеленген сюжетті суретті плакат тақтада. Қорапта ұшақтың, құстар түрлері, балық түрлері, аңдар түрлері қатырма қағаздан жасалған. 
Барысы: Тақтаға бір бала шақырып қораптағы бір бейнені алып, атын атап, орынын анықтап сюжетті суретке іледі. Мысалы: Ұшақ жоғарыда-аспанда ұшады, балық төменде-су ішінде жүзеді, - деп сипаттап айту керек. 

Сандық құрамды ажыратуға арналған ойындар 

«Карточкаға қандай сан жазылған?» 
Көрнекілік: Суретті карточкалар. 
Барысы: 
1 вариант: Тәрбиеші карточканың бетіндегі 2 түсті дөңгелекті төмен қаратып қолына ұстап тұрады да, балаларға былай дейді: «Карточкада екі сан» бейнеленген. Егер оларды қоссақ 5 болады. Карточкада қай сандар бейнеленген? «Балалар түрліше жауап береді». Балалардың біреуі карточкада жазылған сандарды атаған кезде тәрбиеші карточканы топқа көрсетеді. 
2 вариант: «Егер тоғыздан біреуін кемітсендер, сендер менің қолымдағы санды табасындар». Балалар бұл санды атайды. Жауабын бірнеше баладан сұрау керек. Тәрбиеші сандық карточканы балаларға алдын ала көрсетеді. 
Бірінші болып дұрыс жауап берген бала ұтып шығады. 

«Автобус» 
Мақсаты: Санның құрамын пысықтау. 
Көрнекілік: Сандық карточкалар. 
Барысы: Алаңға бормен тікбұрыш /автобус/ сызылған. Екі бала бақылаушылар болып, бетіне «5»цифры жазылған үлкен карточканы ұстап тұрады. «Автобусқа» сандық карточкаларында бейнеленген дөңгелектердің қосындысы 
5 болатын /жол ақысы/ балалар ғана жұптасып отырады.Ойын басталды дегеннен кейін әрбір бала өз сыңарын іздеп табуға тырысады /2 және 3, 3 және 25, 1 және 4, 4 және 1/. Жұптар бірінен соң бірі сапқа тұрады, «автобусқа» кіреді, өздерінің сандық карточкаларын көрсетеді, ал «бақылаушылар» жұптардың дұрыс таңдалуын тексереді. 

«Сан құрастыр» 

Мақсаты: Санның құрамын пысықтау. 
Көрнекілік: Суретті карточкалар. 
Барысы: Тәрбиеші бетіне бір сан, мысылы «6» саны жазылған карточканы көрсетеді. Әрбір бала қосындысы «6» санын құрайтын екі сандық карточкаы көрсетуі тиіс. 
Мысалы: бір карточкада 5 дөңгелек, екіншісінде–1 дөңгелек, біреуінде–3, екіншісінде-3 шаршы және с.с. 

«Ою құрастыру» 

Көрнекілік: Бірнеше бөліктерге бөлінген ою элеметтері. 
Мақсаты: Балаларды сандардың ретін, құрамын оңай табуға, таңбаны айыра білуге дағдыландыру. 
Барысы: 
1-вариант. Оюдың элементтерін жекелеп қиып, мысалы 4 қошқар мүйізді 2-ге бөліп, 8 бөлікті балаларға таратып береді. Түстерін сәйкестендіру, бөліктерін қиюластыру арқылы ою-өрнек құрастырылады. 
2 вариант. Ою бөліктерінің келесі бетіне сан жазылады. 
Өрнекті құрастыру санға сәйкес орындалады. 

«Поезд құрастыр» 

Мақсаты: 1-ді қосу таблицасын қайталату. 
Көрнекілік: 1-ді қосу таблицасы берілген карточкалар, 0+1, 1+1, 2+1, т.с.с. 
Барысы: Тәрбиеші карточкаларды балаларға таратып береді, оларды вагондар, ал бір баланы тепловоз деп тағайындайды. Балалар қолдарындағы карточкаларына қарай отырып, алдымен «тепловозға» ретімен тіркелуі тиіс. 

«Заттарды сана» 

Мақсаты: 1.Балалардың назарын дамыту, байқағыштықтарын арттыру. 2.Көкеністер санымен сандарды тауып қою. 3.Ойын арқылы көкеністер түрлері туралы білімдерін бекіту. 
Көрнекілік: Көкеністер суреттері, сіріңке қорабындағы сандар. 
Барысы: Тәрбиеші балаларға көкеністердің суреттерін таратып береді. Бір суретте бірнеше көкеністер түрлері болуға тиіс. Балаларға қойылатын талап көкеністер санын анықтау. 

«Дыбыс арқылы санды тап» 

Мақсаты: Есту мүшелері арқылы баланың ойлау қабілетін анықтау. 
Көрнекілік: Сіріңке қорабындағы таратпа сандар. 
Барысы: Тәрбиеші қарындашпен үстелді дыбыс шығатындай етіп тықылдатады. Балалар тыңдап отырып алдарындағы цифрларынан тиісті санды көрсетеді. 

«Тез ойла» 

Мақсаты: 1.Балалардың заттарды салыстыру, оң жақ, сол жақ сияқты түсініктерін дамыту. 2. Кеңестікті бағдарлай білуге үйрету. 3. Ойын арқылы шапшандыққа, тез ойлауға баулу. 
Көрнекілік: Топтағы заттармен. 
Барысы: Тәрбиеші балаға өзінің алдында, оң, сол жақтарында нелер тұрғанын айтқызу. Кеңістікті бағдарлай білуге үйрету. 

«Қанша? Қандай?» 

Мақсаты: 1. 10–ға дейін санауды бекіту. 
2. 1-ші, 2-ші ұғымдарымен таныстыру. 
Көрнекілік: Сандар («Шалқан», «Бауырсақ» ертегісі бойынша) 
Барысы: Әр топтағы заттардың санын анықтау. Қораптан керекті санды алып қойып, ертегіні әңгімелеу, сандармен ретін анықтау. «Шалқан» ертегісі бойынша атасы бірінші, апасы екінші, қызы үшінші, т.б. пайдалана кетуге болады. 
«Әрі қарай кері сана» 

Мақсаты: 10 көлеміндегі сандарды кері қарай санауды қайталау. 
Көрнекілік: Доп, сандық карточкалар. 
Барысы: Тәрбиеші көлемдегі санды көрсетеді де, бір баланың атын атап: «Әрі қарай кері сана» - дейді. Ол : «Тоғыз, сегіз, жеті» деп санай бастайды.Тәрбиеші балалардың біреуіне қарап, доп лақтырады. «Жеті» - дейді. Допты тосып алған бала «үш, екі, бір» деп жалғастырады. 

«Жазылмай қалған сандарды ата» 

Мақсаты: 1. Балалардың сандардың реті туралы білімдерін бекіту. 2.Ойын ойнау арқылы байқағыштыққа, тез орналастыруға баулу. 3.Ойын элементтерін пайдалана отырып математикаға қызығушылығын арттыру. 
Көрнекілік: 15 дана сіріңке қорабындағы сандар. 
Барысы: Тәрбиеші балаларға текшелер таратып береді. Ол текшелерде сандар жазылады, сандар ретімен толық жазылмайды. Мысалы: 1 3 6 8 9. 
Балалардың міндеті сол қолдарындағы текшелерден жазылмай қалған санды анықтап атау. Егер сандар ретін анық атап шықса, жұлдыздармен марапатталады. Ал егер сандар қатарындағы жоқ санды таба алмаса, текшедегі бар сандардың құрамын анықтайды. 

«Қуыршақтардың сыйлықтары» 

Мақсаты: 1. Сандар мен олардың құрамы туралы білім беру. 
2. Ойын ойнау арқылы шапшандыққа, өз бетімен жұмыс жасау дағдыларын дамыту. 
Көрнекілік: Қуыршақ, шарлар. 
Барысы: Қуыршақтың сыйлық шарлары таратылып беріледі. Балалар ол шарларды үрлеп, қандай түсін және қанша екенін айтады. Үрленетін шарлардың түстері үш түрден аспауы керек. Шардың санымен артық, қандай түсті шардың кем екенін балаларға айтқызу. 

«Жәндікте неше аяқ бар?» 

Мақсаты: 1.Балалардың санау және есептеу дағдыларын қалыптастыру. 2.Жәндіктер туралы түсініктерін жаңарту. 3.Ойын элементтерін пайдалана отырып математикаға қызығушылықтарын арттыру. 
Көрнекілік: Ойыншық жәндіктер 
Барысы: Тәрбиеші балаларға бірнеше суреттер таратып береді. Бұл суреттерде әртүрлі жәндіктер суреттеледі. Балалардың міндеті осы суреттегі жәндіктердің қанша аяғы бар екенін анықтау. Ол үшін суреттердегі жәндіктердің аяқтарын санап сол суреттің астына кеспе цифрлар арқылы белгілеп отырады да соңынан ең аяғы көп жәндіктің суретін салу ұсынылады. 

«Нешінші?» 

Мақсаты: «Нешінші?» ұғымын қалыптастыру. 
Көрнекілік: Топтағы 10 түрлі ойыншықтар. 
Барысы: Тақтаға 10 түрлі ойыншықтар суреті ілінеді. Ортаға бір бала шығып, қатардан бір ойыншықты алады. Балалар қатардан нешінші затты алғандығын алақандарын шапалақтау арқылы көрсетеді. Ойыншықтың атын атау керек. Ойын барысында «нешінші?» деген ұғымды қалыптастыру. Балалардың сөздік қорын дамыту, қызығушылығын арттыру. 

«Қай қолымда көп?» 

Мақсаты: Заттардың екі жиынтығын салыстыра білуге үйрету. 
Көрнекілік: Асықтар, топтағы ұсақ заттар. 
Барысы: Балалар екі топқа бөлінеді, оның әрқайсысы алма-кезек тәрбиешінің үстеліне өз өкілін жібереді. Бір бала қолын артына ұстайды. Алдымен тәрбиешінің одан соң балалардың бірі оның қолына текше, түйме әртүрлі ұсақ нәрселерді ұстатады. Бірақ ол бір қолда көп, екіншісінде аз болуы керек. Бала алдымен көз мөлшерімен нәрсенің қолында көп екенін анықтау. Қай қатарда көп, қай қатарда аз екенін салыстыру керек. 

«Қол соғу» 

Мақсаты: Тез, дәл қимыл жасау, есту қабілетін жетілдіру, ретімен санауды, қанша, қанша болса сонша ұғымдарын қалыптастыру. 
Көрнекілік: Тәрбиешінің және әрбір баланың алдына тілі бар дөңгелек/1-сурет/ . 
Барысы: 
1-вариант: Тәрбиеші қол соғады. Балалар санайды. Тақта алдына шақырылған бала тәрбиешінің неше рет қол соққанын айтуы немесе дөңгелектің тілін саны сонша қара дөңгелекшелер тұрған бөлікке қаратып қоюы тиіс. 
2-вариант: Ойын күрделенеді. Балалар үндемей, қол соғу санын есептейді, әрқайсысы дөңгелек тілін өздігінен жылжытады. Тәрбиеші қатарларды аралап, ойын ережесінің дұрыс орындалуын тексереді. 
Ойын екі-үш рет қайталанған соң, қорытындысы шығарылады. Ойыншылары қателеспеген қатар ұтып шығады. 

«Өзара айырмашылығын тап» 

Мақсаты: 1.Суреттерді салыстыра отырып, айырмашылығын тапқызу. 
2.Сөйлеу дағдыларын қалыптастыру, ойлау қабілетін жетілдіру. 
Көрнекілік: бала санына (15 дана) суреттер жинағы. 
Барысы: Әр балаға суреттер таратылып беріледі. Суреттерді салыстыра отырып, айырмашылығын тапқызу. 

«Қанша болса, сонша» 

Мақсаты: Сандарды тани білуге үйрету. Берілген тапсырманы дұрыс орындай білуге жаттықтыру. 
Көрнекілік: Сандық карточка.( «Кеспе сан» қалтасынан алу) 
Барысы: Тақтаға 3 бала шығарып, сандық карточканы көрсетіп, карточкада қандай сан тұрса, сонша қимыл көрсету. Тапсырманы сандарды өзгерте отырып, 2-3 рет қайталау. 

«Керісінше айт» 

Мақсаты: Тәулік жөнінде түсініктерін кеңейту. Қарама-қарсы мағыналы сөздермен жауап бере білуге үйрету. 
Көрнекілік: доп 
Барысы: Балаға допты беріп қарама-қарсы мағыналы сөзбен жауап беруді сұрайды. Мысалы: «таң» десе, бала «кеш» деп жауап береді. 

«Неше саңырауқұлақ немесе көкеністер?» 

Мақсаты: Артық-кем ұғымдарын бекіту. 
Көрнекілік: Кәрзеңке, санырауқұлақтар, көкеністер. (15 дана) 
Барысы: Тәрбиеші балаларға былай дейді : «Саңырауқұлақтың саны үштен кем, бірден артық. Неше саңырауқұлақ бар? Кәрзеңкеге көкеніс түрлерін салғызып жаттығуды қайталайды. 

«Апта күндері» 

Мақсаты: Апта күндерін атап, есте сақтай білуге үйрету. 
Көрнекілік: Апта күндерін шартты түрде белгілейтін 1-ден 7-ге дейін дөңгелектермен дайындалған карточка. 
Барысы: Арнайы дайындалған карточканы көрсетіп, таныстыру. Апта күндерін атату, карточканы таратып беру. Тақтаға шыққан бала карточкаға сәйкес өз апта атын білу керек. Тәрбиеші бұйрығымен, «дүйсенбі» бір адым алдыға десе, тұрып қалмай алдыға шығу керек. Бұдан соң балалар кезекпен ауысып тақтаға шығады. 

«Қиындыларды дұрыс бөл» 

Мақсаты: Қиындыларды түсі мен ұзындығы бойынша айыра білуге жаттықтыру. 
Көрнекілік: Әрбір балаға ұзындықтары мен түсі әртүрлі, мысалы: 2 қызыл, 1 жасыл, 2 сары, ең ұзын-сары, ең қысқа-қызыл, ұзындықтары бірдей: қызыл, жасыл, сары қиындылар жиынтығы. 
Барысы: бірнеше тапсырмадан тұрады. 
1- тапсырма: балаларға барлық қызыл қиындыларды сол жаққа, сары қиындыларды оң жаққа, жасыл қиындыларды ортаға қоюды тапсырады. 
2- тапсырма: бірдей қиындыларды бірінің үстіне бірін тізіп қою. 
3- тапсырма: оң жаққа ең ұзын, сол жаққа ең қысқа қиындылар қою. 
4- тапсырма: қиындылардың ең қысқасынан бастап, ең ұзынына қарай реттеп, бір қатарға қою. 
Тапсырманы дұрыс орындаған столдағы балалар жеңімпаз атанады. 

«Қандай сандар жетіспейді?» 

Мақсаты: Сандарды тани білуге, аталған сан арасындағы санды атай білуге үйрету. 
Көрнекілік: сіріңке қорабындағы таратпа материалдағы сандар. 
Барысы: тәрбиеші екі санды атайды, мысалы: 3-5 десе, балалар қораптан сол сандарды алып, ортасындағы санды қою керек. 

«Көрші–көрші» 

Мақсаты: Сан құрамын атап, неше бірліктен тұратынын, сандарды салыстыра білуге үйрету. 
Көрнекілік: Кеспе қалтадағы сандық карточкалар: 1-10. 
Барысы: Тәрбиеші бір санды атайды, м:7 санын. Тақтаға бір бала шығып аталған санды «кеспе қалтадағы» сандар арасынан 7 санын алып қояды. Тәрбиеші: осы санның көршілерін көрсетіндер дегенде , екі бала шығып 6 және 8 санын көрсетеді. Әр бала өз санын түсіндіру керек, м: 7 саны 6 санынан 1-уі артық, 8 санынан 1-уі кем, 7 бірліктен тұрады. 

ІІ. Санамақтар 

Бес саусақ 

Бас бармақ бауға барды, 
Бір дегенім бүркіт, 
Қалады аңдар үркіп. 
Екі дегенім есік, 
Білмейді ол есеп. 
Үш дегенім үкі, 
Ұстап жеді түлкі. 
Төрт дегенім тиін. 
Бес дегенім бұлбұл, 
Сайрағанда дүл–дүл. 
Алты дегенім арғымақ, 
Бір дегенім таяқ қой, 
Дөңдеу жерден қарғымақ. 
Жеті дегенім жайын 
Жайынның жейміз майын. 
Сегіз дегенім серке. 
Енесіне ерке. 
Тоғыз дегенім–түлкі, 
Жүрген жері күлкі. 
Он дегенім оймақ, 
Осымен сөзді қоймақ.. 
(Т.Қанаев) 

Санамақ 

Екі көз бен қос құлақ 
Бір бас пенен бір мұрын 
Нешеу болды қос шырақ, 
Санап шығар кім бұрын?! 
Екі аяқ пен екі қол, 
Бір ауыз бен бір тілің... 
Нешеу болды қане, бол, 
Санап шығар кім бұрын?! 
Сұқ саусағым суға барды 
Ортаң қолым орақ орды. 
Аты жоғым ағаш жарды, 
Жұмсамапты алақаным, 
Тек шынашақ–балапанын. 

(М. Қуанышбеков) 

Топ, топ, добым 

Топ, топ, добым домалақ, 
Топ, топ, добым домалақ, 
Қайда кеттің домалап 
Қайда кеттің домалап 
Бір, екі деп екі ұрдым, 
Шатырға сен секірдің. 
Үш, төрт, бес деп үлгердім, 
Ішіне ендің гүлдердің. 
Алты, жеті дегенде. 
Жаттың шаршап еденде. 
Сегіз, тоғыз дегенде, 
Сайға сырғып жөнелдің. 
Топ, топ, добым домалақ, 
Қайда кеттің домалап. 

Бір апта 

Дүйсенбіде доп ойнадық қорада, 
Сейсенбіде серуен құрдық далада. 
Сәрсенбіде сурет салдық сәнді етіп, 
Бейсенбіде би биледік әндетіп. 
Жұма күні жидек тердік қыратта, 
Сенбі күні кино көрдік клубта. 
Жексенбіде үйде болып дем алдық, 
Осылайша өте шықты бір апта. 

Санамақ 

Оң қолымда бес саусақ, 
Сол қолымда бес саусақ. 
Қосып едім екеуін, 
Болып шықты он саусақ. 
Оң аяқта бес бақай, 
Сол аяқта бес бақай. 
Қосып едім екеуін 
Болып шықты он бақай 

Беске дейін санау 

Бірді бірге таяп қой. 
Екеу болар қос таяқ , 
Цифры оның тап мына 
Ұқсайды бір аққуға, 
Екі мен бір – болар үш, 
Цифры оның – ұшқан құс. 
Үш пен бірің төрт екен. 
Төртеу санның көркі екен. 
Төрт аяқпен жануар, 
Стол, төсек... тағы бар.. 
Төрт аяқпен нық тұрар 
Төрт бірлікті ұқтырар 
Бес дегеннің цифры Қарап тұрсаң оп–оңай. 
Үштің басын қайырып, 
Қоя салған жай бұрап. 

(Ә. Табылдиев) 

ІІІ. Жаңылтпаштар 

Бір ақ шымшық, 
Екі ақ шымшық. 
Үш ақ шымшық, 
Төрт ақ шымшық. 

Пеш үстінде бес мысық, 
Пеш ішінде бес мысық 
Бес күзетші.. бес пысық. 

Үш кіші ішік піштім, 
Бес кіші ішік піштім 
Неше кіші ішік піштім. 

Ұшып кетті үш құс, 
Ұшып келді ұшқыш. 

Есет атам ет асатар, 
Ет асатса, бес асатар. 

Аппақ, аппақ, бәрі аппақ, 
Ақ қар аппақ, бәрі аппақ. 
Ақ бұлт, қырау, мақта аппақ 
Ақ сүт, айран, қант та аппақ. 

Бес түп алма, 
Бестік алғандыкі. 
Төрт түп алма , 
Төрттік алғандыкі. 

ІV. Жұмбақтар 

Жаңылмастан жетеуі, 
Кезек қызмет етеді. 
(Аптаның 7 күні) 

«Бәрі нешеу» 
Асан ,Айша екеуі, 
Қос қуыршақ, 
Бір құлыншақ, 
Екі ойыншық 
Құстай ұшып, 
Үйден шықты. 
(Жетеу) 

Дүкеннен көп сабын алдым, 
Оның және қабын алдым. 
Екі дептер бір қарындаш, 
Тіс ысқышты тағы алдым. 
Есептеші сонда бәрі 
Қанша болды қолда бәрі? 
(Алтау) 

Туысқан бес кісі, 
Бірінен-бірі кіші 
Бәрінің аты бір 
Ең кішісі шеткісі 
(бес саусақ) 

Бес балада бір бешпет, 
Бір киініп, бір шешпек. 
Оң жағымда бес сарбаз, 
Сол жағымда бес сарбаз. 
(он саусақ) 

Табақта бес алма, 
Қолымда екі алма. 
Қосқанда барлығы 
Болады неше алма? 
Бір алма апама, 
Бір алма атама. 
Екі алма беремін 
Мамам мен папама. 
Нешеуі қалады табақта? 
(үшеу) 

Бір үйде біз нешеуміз 
Кел санайық екеуміз: 
Бас бармағым–папам, 
Балаң үйрек- апам, 
Ортан терек- ағам, 
Шылдыр шүмек, 
Титтей бөбек сен 
Бір үйде біз нешеуміз? 

V. Бой сергіту сәтінде пайдаланатын математикалық тақпақтар 

1.Оңға, оңға түзу тұр, 
Солға, солға түзу тұр. 
Алға қарай бір адым 
Жоғары, төмен қарайық, 
Орнымызды табайық. 

2.Сағаттың тіліндей, 
Иіліп оңға бір. 
Сағаттың тіліндей 
Иіліп солға бір 
Сағатқа қарап ап 
Жаттығу оңай-ақ. 

3.Қақпаға туралап, 
Теп допты, оң аяқ 
Қақпаға туралап, 
Теп допты сол аяқ, 
Оң аяқ, сол аяқ 
Жаттығу оңай-ақ. 

4.Доп безек қағады, 
Секіріп еденде 
Біресе жоғары 
Біресе төменге 
Жаттығу оңай-ақ. 

5.Қарлығашқа ұқсайық 
Қане қанат жасайық 
Қарлығаш боп ұшайық, 
Ұшып-ұшып алайық.. 

6. 1, 2, 3 
Дем аламыз жинап күш. 
«5»- тік баға аламыз 
Қуанып үйге барамыз. 

7. Ал балалар тұрмайық, 
Алақанды ұрайық. 
Бір отырып, бр тұрып 
Біз тынығып алайық. 

8. Тік ұста бойыңды 
Жоғары соз қолыңды. 
Соз қолыңды тағы да, 
Жеткіз жираф мойнына. 

9. Оң қолымда бес саусақ, 
Сол қолымда бес саусақ. 
Алақанды ашамыз 
Бесті беске қосамыз. 
Кел санайық ал мұны, 
Нешеу болды барлығы? 
Оң қолымда бес саусақ, 
Сол қолымда бес саусақ. 
Жасырып ем бесеуін, 
Қалды мұнда нешеуі? 
Бесеу екен қалдығы, 
Нешеу еді барлығы? 

10.Сол аяқ, оң аяқ, 
Кезек оны тебеді. 
Ол тынымсыз домалап, 
Зыр жүгіре береді. 

Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру кезінде пайдаланатын дидактикалық ойындардың 
ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің үлгісі 

Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің тақырыбы: «Осындай пішінді тап» 
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің мақсаты: Балалардың геометриялық пішіндер туралы алған білімдерін бекіту. Назар аударуын, ойлау қабілетін, есте сақтау қабілетін дамыту. 
Көрнекіліктер: Геометриялық пішіндер, ұшбұрыш, дөңгелек, шаршы, суреттер, ойыншықтар, геометриялық пішіндердің суреті бар жолдар. 
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің барысы: 
Тәрбиеші: Балалар бүгін бізде «Ойнайық та ойлайық» вариатиптік сабағынан «Осындай пішінді тап» тақырыбында іс-әрекет өткіземіз. Біздің бұл іс-әрекетімізге көп қонақтар келіп отыр екен, қане қонақтармен амандасып алайық. 
Балалар: Сәлеметсіздер ме? 
Қонақтар: Сәлеметсіңдер ме! 
Тәрбиеші: іс-әрекетті бастамас бұрын геометриялық пішіндерді есімізге түсіріп алайық деп, тәрбиеші төбеде ілініп тұрған пішіндерді көрсетіп сұрайды. Мынау қандай пішін? 
Балалар: Мынау үшбұрыш. 
Тәрбиеші: Ал, мынау қандай пішін? 
Балалар: Бұл дөңгелек. 
Тәрбиеші: Мынау ше? 
Балалар: Мынау шаршы. 

Осы кезде Дымбілмес келеді. Қолында геометриялық пішіндерден құралған мысықтың суреті бар. 
Тәрбиеші: Бұл кім болды екен бізге қонаққа келген, балалар сендер білесіңдер ме? 
Балалар: Ол–Дымбілмес қой. 
Дымбілмес: Мен күн елінен келдім. Ойнап жүріп, мына суретті тауып алдым. Балалар сендер білесіңдер ме? Білсеңдер маған көмектесіңдерші. Мынау ненің суреті екенін айтындаршы? 
Балалар: Бұл геометриялық пішіндерден құрастырылған мысықтың бейнесі. 
Тәрбиеші: Мысықтың басы қандай геометриялық пішіннен жасалған? 
Балалар: Дөңгелек. 
Тәрбиеші: Тағы қандай мүшелері дөңгелектен жасалған? 
Балалар: Көзі, аяғының басы, құйрығы–шаршыдан жасалған. 
Тәрбиеші: Ал құлағы ше? 
Балалар: Құлағы-үшбұрыштан жасалған. 
Тәрбиеші: Дұрыс балалар, ал Дымбілмес ұқтын ба? 
Дымбілмес: Иә, үшбұрыштан, шаршыдан, дөңгелектерден жасалған мысықтың суреті 
Тәрбиеші: Балалар мысық қайда тұрады? 
Балалар: Үйде тұрады. 
Тәрбиеші: Ендеше мына геометриялық пішіндерден үй құрастырайық. Дымбілмес сен де балалармен бірге болып білмегеніңді үйреніп ал. 
Дымбілмес: Жарайды, осындай білгір балалармен болғаныма мен өте қуаныштымын. 
Балалар: Құрастырады. 
Тәрбиеші: Қандай геометриялық пішіндерден құрастырдыңдар? 
Балалар: Үшбұрыш және шаршыдан құрастырдық. 
Тәрбиеші: Балалар, кәне барлығымыз бірігіп «Өз үйіңді тап» деген ойынды ойнайықшы. 
Ойын «Өз үйінді тап» Үш жерде үш түрлі геометриялық пішіндер қойылады. Балалардың қолында әр түрлі пішіндер таратылып беріледі, әуен қосылады. Балалар әуен ырғағымен билейді, әуен тоқтаған кезде балалар қолдарындағы пішінге сәйкес пішінін тауып, қасына тұруы қажет. Осылай ойынды бірнеше рет қайталаймыз. 
Тәрбиеші: Өте жақсы енді мына пішіндерге қарайықшы, сендер маған айтыңдаршы, мен көрсеткен пішіндердің қандай түсті екенін. 
Балалар: Шаршы түсі сары, дөңгелек түсі көк, үлкен шаршы түсі қызыл, үшбұрыш түсі сары, үлкен дөңгелек түсі жасыл,т.с.с. 
Тәрбиеші: Жақсы. Енді маған мына ойыншықтардың ішінен дөңгелекке ұқсас ойыншықты атаңдаршы. 
Балалар: Дөңгелекке ұқсас–доп, алма, сағат, тарелка. 
Шаршыға ұқсас–кітап, сандық, машинаның кузовы. Үшбұрышқа ұқсас–пирамида, шырша. 
Тәрбиеші: Сендер балалар өте жақсы біледі екенсіңдер. Сендер геометриялық пішіндерден не құрастырдыңдар? 
Балалар: Үй құрастырдық. 

Тәрбиеші: Сол құрастырған үйлеріңнің есігінде құлып бар екен, соны ашайық. Ол үшін құлыптағы пішіндерге ұқсас пішінді тауып үстіне қоюымыз керек, сонда ғана ашылады. Әр баладан сұрау: қолдарында қандай кілттің барын. Енді сол кілттеріңді қолдарыңа алып, мына жердегі жолдармен жүрейік. Жолдар да сыйқырлы. Бір жолдың үстінде дөңгелек пішін, екіншісінде шаршы, үшіншісінде үшбұрыш бейнеленген. Кімнің қолында қандай пішін болса, сол жолмен жүреді. Іс-әрекет соңында балаларды мақтап, мадақтап балаларға геометриялық пішіндерден бейнеленген медальдар тарату. 

Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің тақырыбы: «Ойлау әлеміне саяхат» 
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің мақсаты: Білімділікке бейімдеу бағытында сандардың қатарын ауызша санауға жаттықтыру оңға, солға, 1 таңбалы, 2 таңбалы сандарды ажыратуға, көршілес сандарды табуға жаттықтыру, жыл мезгілдерін, апта күндерін, ретімен атауға, тақпақтар айтуға үйрету. Геометриялық пішіндер мен денелерді табуға үлкен, кішіні салыстыруға бейімдеу. Жұмбақтар қисынды есептерді бере отырып ойлау, есте сақтау қабілетін дамыту. 
Көрнекіліктер: Геометриялық фигуралар, сан тізбектері, ертегілер кейіпкерлері бейнеленген суреттер, карточкалар. 
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің түрі: Түсіндіру, сұрақ жауап, әңгімелесу. 
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің барысы: 
Бөлмеге Мадияр кіреді. 
- Бұл қай жер? Мен оларға жедел хат жіберген едім. Енді не істедім, барып іздеп келейін. 
Балалар кіреді. 
Тәрбиеші: Сендер, Мадиярды көрдіңдер ме, ол биыл мектепке барғысы келіп, сендерден көмек сұрап, жедел хат жіберген еді. Енді өзі жоқ. 
Осы кезде Мадияр кіреді. 
- Қайда жүрсіңдер? Уақыт таяп қалды «ойлау әлемі» аралына біз енді баруға үлгермейміз. Сағат неше болды? 
Тәрбиеші: Сәлеметсің бе Мадияр? Неге барлығымен амандаспайсың? Сен асықпа, саған көмектеседі. «Ойлау әлемі» аралына неге барғың келеді? 
Мадияр: Ол аралда сиқырлы кітап бар. Ол кітапсыз мектепке алмайды. 
Тәрбиеші: Балалар көмектесеміз бе? 
Мадияр: Әрине көмектесеміз? 
Тәрбиеші: Ол аралға бару үшін көптеген тапсырмалар орындау керек. Сен абыржыма балалар көмектеседі. 
1 тапсырма: 
А) суреттерді сана, жанына сандарды қой. 
Б) бір таңбалы сандарда ата. 
В) геометриялық пішіндерден үй, машина құрастыр. 

2 тапсырма: 
Неге үшбұрыш, төртбұрыш, дөңгелек, шаршы дейміз? 
Тәрбиеші: балалар, мына суреттерге қарап, қай ертегіден екенін айтып беріңдерші және кейіпкерлердің қанша екенін санаңдар. 
Балалар: 7 кейіпкер. 
Тәрбиеші: 7 санының қасиеті туралы кім біледі? 
7 ата: әке, бала, немере, шөбере, шөпшек, немене, туажат. 
7 қазына: ержігіт, сұлу қыз, ақыл, білім, арғымақ, ат, құмай тазы, қыран бүркіт, берен мылтық. 
7 жұт: құрғақшылық, жұт, оба, соғыс, жер сілкіну, сел жүру. 
Тәрбиеші: Өте жақсы. 
Сергіту сәті: Допты лақтырып сұрақ қою. 
Сұрақ: бір жылда неше жыл мезгілі бар? 
Балалар: бір жылда 4 жыл мезгілі бар. 
Сұрақ: жыл мезгілдерін атап беріңдер. 
Балалар: жаз, күз, қыс, көктем. 
Сұрақ: қазір жылдың қай мезгілі? 
Балалар: көктем. 
Сұрақ: көктем айларын айтып жіберіңдерші? 
Балалар: наурыз, сәуір, мамыр. 
Сұрақ: наурызда, мамырда қандай мерекелер болады? 
Балалар: 8 наурыз аналар күні, 1 мамыр достық күні, 9 мамыр жеңіс күні. 
3 тапсырма: 
Тәрбиеші: бір аптада неше күн бар? 
Балалар: бір аптада 7 күн бар. 
Тәрбиеші: енді осы 7 күнді атап беріңдер? 
Балалар: дүйсенбі, сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма, сенбі, жексенбі. 
Тәрбиеші: Өте тамаша. Бүгін қай күн? 
Балалар: дүйсенбі, 1 ші күн. 
4 тапсырма: Ойлау есептерін шешейік: 
Аулада бес үйрек, Екі түйе, екі жылқы, 
Қорада үш үйрек. Екі сиыр, екі ешкі 
Бір үйрек тығылды, Бір қоян, бір түлкі 
Бір үйрек жығылды Табалмасаң күлкі (10) 
Қалғаны нешеу? (6) 

Қолымда үш алма Жанып тұрған төрт шамның 
Табақта екі алма Екеуі сөніп қалды, нешеуі қалды?(2) 
Қосқанда болады 
Неше алма? (5) 

5 тапсырма: батпаққа батпай мына іздерді басып шығуымыз керек, егер сандарды ретімен дұрыс бассаңдар, яғни балалар: 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10 сандарын ретімен басады. 
Тәрбиеші: міне, балалар сендер «Ойлау әлемінеде» жеттіңдер. 
Мадияр: балалар көмектескендеріңе көп рахмет. 
Тәрбиеші: балалар бұл араға біз кітап іздеп келдік. Қане, іздейік. Ол үшін мына тастың оң жағына қарай үш қадам, солға екі қадам жасау керек. Тастың астын қара кітап жатыр. Кітапта жазулар бар екен. 
Тәрбиеші: әріптер қандай түспен жазылған? 
Балалар: қызыл, қара. 
Тәрбиеші: неге? 
Балалар: себебі, әріптер дауысты және дауыссыз деп екіге бөлінеді. Тәрбиеші: ендеше мына гүлді қараңдар. Қанекей алып оқиық. 
Балалар оқиды: АР-А, А-УА, А-НА, А-ТА, А-ЛА, БАЛ-А. 
6 тапсырма: мына сөздердің қарама қарсы мағынасын тап: 
Ақ қара; үлкен кіші; ұзын қысқа; жылы суық; жақсы жаман; таза лас; қалың жұқа; жуан жіңішке. 
Тәрбиеші: мына сөздерді кім оқиды? 
Балалар: ө-те жақ-сы 
Сау бо-лың-дар. 
Тәрбиеші: ендеше сандарды кері ретімен басып қайтайық. Сау болыңыздар қонақтар, деп іс-әрекетімізді аяқтаймыз. 

Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің тақырыбы: «Кеңістікті бағдарлау» 
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің мақсаты: балаларды кеңістік қатынастарымен (оң-сол, астында, үстінде, арасында) таныстыру; балаларды заттың көлеміне қарай салыстыруға үйрету (жоғары-төмен, ұзын-қысқа). Логикалық ойлауларын жетілдіру, қоршаған орта туралы түсініктерін кеңейту. 
Көрнекіліктер: тақтаға ілінетін құралдар өзен, қоян, биік қарағай мен аласа шырша, тиін, кірпі, екі шымшық. 
Үлестірмелі материалдар: 
1. Жұмыс дәптерлері; 
2. Түрлі-түсті қарындаш. 
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің барысы: 
Дәптермен жұмыс. 
- Айша, Әлия, Әнел деген үш қыз өмір сүріпті. Айша-ең ұзыны, Әлия- оң жақта тұр, Әнел-сол жақта тұр. 
- Қыздардың қайсысының бойы қысқа? Ең ұзын қыздың аты кім? Айшадан қысқа қыздың аты кім? 
- Әр қыздың қай үйде тұратындығын ойлап табыңдар да, олардың үйіне қарындашпен жол салыңдар. 
- Биік үй қай жақта? (сол жақта) 
- Одан аласа үй қай жерде? (олардың ортасында) 
Бір күні Айша, Әлия, Әнел орманға барады. Өзенге жақындап келіп, олар мынаны көрді: өзен жағасында екі ағаш өсіп тұр екен, оның аласасы шырша да, одан биігі - ұшы әрең көрінетін қарағай. 
Суреті тақтаға ілінеді. 
- Шырша қай жерде орналасқан? Қарағай ше? 
- Орманда қыздардың нені кездестіргенін жұмбақты шешу арқылы табыңдар. 
Жұмбақтар: 
Үсті толы ине, 
Бірақ та іс тігіп, 
Қадамайды түйме. 
(кірпі) 

Бұтақтарға секіріп, 
Әр жерден қылт етеді. 
Кейде жаңғақ кеміріп, 
Жоғары өрлеп кетеді 
(тиін) 

Қорыққанда жел аяқ 
Отырғанда томардай-ақ. 
(қоян) 

Тәрбиеші аңның немесе құстың тұрған орнын айтады, ал балалар тақтаға оны қояды. 
- Қоян шырша мен қарағайдың арасында отыр. 
- Тиін қарағайда отыр. 
- Кірпі шыршаның үстінде жүр. 
- Қоян қызды көріп, қорқып кетті де шыршаның артына жасырынды. 
- Кірпі қарағайдың түбіне жорғалап кірді. 
- Ақ тиіндер төменге түсті. 
Сергіту сәті: «Алыптар мен ергежейлер» 
Бұл орманда алыптар (балалар қолдарын жоғары көтеріп, аяқтарының ұшымен тұрады) және ергежейлілер (балалар жүрелеп отырады) өмір сүріпті. Содан соң бұл қимылды тәрбиешінің айтуымен жылдам орындайды. 
Дәптермен жұмыс. 
Қыздар орманда серуендеді және толы себетпен үйлеріне қайтты. Айша себетін биік түбірге, Әлия бір түбір төмен, ал Әнел аласа түбірге қойды. Қыздарды өзінің себетімен сызық арқылы қос. 
- Әр қыз не жинады? 
Іс-әрекетті тәрбиеші қорытындылайды. 

Дидактикалық ойын балаға білім берудегі әсер етудегі ең негізгі бір түрі, өйткені ойын балалардың негізгі іс әрекеті. Балалардың қарапайым математикалық ұғымдарын қалыптастыруда дидактикалық ойындардың алатын орны ерекше. Пішіндерді өткен кезде шар, куб, «не домалайды, не домаламайды?» ойыны арқылы осы екі пішіннің ерекшелігі, қасиеті туралы түсіндіру өте тиімді. Білім берудегі дидактикалық ойындарды нәтижелі қолданудағы негізгі шарты: ол ойын таңдаудағы бірізділікті сақтау, келесі дидактикалық принциптер міндетті түрде ескеруі керек; түсініктілік, қайталанылуы, тапсырмаларды біртіндеп орындау. Баламен іс әрекет түрінде өткізілсе, тапсырмалар оңай орындалып, алға қойған межеге жету оңай болады. Ертегі кейіпкерлеріне, ойыншық кейіпкерге көмектесу баланың қызығушылығын оятып, бәсекелестігін арттырады. Сондай-ақ, ойлау, тапқырлық қабілетін дамытып, адамгершілік, мейірімділік қасиеттерін оятады. Іс-әрекетке Дымбілместі қатыстыру баланың алған білімін еске түсіріп, сол Дымбілмеске үйрету арқылы қабілетін арттырады. Дымбілмеске қарай отырып өз жұмыстарын бақылай білуге, қате жіберіп алмауға деген қырағылықтарын арттырады. 
Ойын арқылы балаларды геометриялық пішіндердің ортақ белгілері (дөңгелектенген, бұрышты) бойынша біріктіру туралы алғашқы түсініктерін қалыптастырамыз. Уақытты бағдарлауға үйрету үшін тәулік бөліктері, апта күндері, жыл мезгілдері және айлары туралы санамақтар, жаңылтпаштар, жұмбақтарды кеңінен пайдаланамыз. Бұл арқылы баланың ойлау, есте сақтау қабілеттері мен тілін дамытуды көздейміз. 
Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру бөлімі бойынша «Таным» білім саласындағы мақсаттар мен міндеттерді іске асыру үшін зейіндерін, есте сақтау қабілетін, логикалық ойлауын дамытуға арналған әлеуметтік ойындарды қолдану қажет. Ойын ойнату кезінде мына кеңестерді естеріңізде ұстаңыздар: 
1. Ойын балаға да, үлкендерге де қуаныш әкелуі қажет. 
2. Баланы ойынмен қызықтырыңыз, бірақ оны ойнауға мұқтаждамаңыз, ойын тапсырмаларымен ашуға дейін қысым көрсетпеңіз. Ойын кезінде баланы ренжітіп алмаңыз. 
3. Баланың қызығулары «толқынмен» өтеді. Сондықтан, балада ойынға қызығушылығы басылғанда, ол ойын туралы екі айға, тіпті көпке дейін «ұмытыңыз», сосын оны бала «кездейсоқ» есіне түсірсін. 
4. Ойын кезінде күштеу жағдайын болдырмау керек. Баланың белсенді қимылдарын тоқтатпаңыз.